تنگریباوری
مذهب / From Wikipedia, the free encyclopedia
تنگریباوری یا شمنباوری زرد، یک مذهب التقاطی در آسیای میانه است که ترکیبی از شمنباوری، روحباوری، توتمپرستی، چندخدایی، یکتاپرستی را در خود دارد. این دین ترکی-مغولی میباشد و ریشه آن را میتوان در منطقه جغرافیایی استپ اوراسیا یافت. تنگریباوری مذهب غالب قدیم ترکها، مغولها، مجارها و هونها بود. آثاری از آن در زبان و باور ترکتبارها باقی است. بنیاد اصلی این دین بر الهه آسمانی بنام تنگری میگردد.
به عقیده بسیاری از منابع دانشگاهی، تنگریسم مذهبی عمدتاً چندخداپرستی مبتنی بر مفهوم شمنیستی جاندارانگاری بود و در دوره امپراتوری، به ویژه در قرن ۱۲ تا ۱۳، تنگریسم بیشتر به یکتاپرستی تبدیل شده بود.[1] عبدالقادر اینان استدلال میکند که یاقوتها و مردم آلتای شمنیسم کاملاً برابر با مذهب ترکی باستان نیستند.[2]
این اصطلاح همچنین به چندین آموزه و جنبش دینی معاصر بومی ترک-مغولی جنبشهای مذهبی را توصیف میکند. همه طرفداران مدرن تنگریسم «سیاسی» یکتاپرست هستند.[3]
تنگریسم در محافل روشنفکری فهرست سرزمینهای ترکنشین آسیای مرکزی (قرقیزستان با قزاقستان) و روسیه (تاتارستان، باشقیرستان) از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در طول دهه ۱۹۹۰. هنوز در بوریاتیا، یاقوتستان، خاکاسها، مردم طوایی و سایر ملل ترک در سیبری احیا شدهاست. مردم آلتای بورخانیسم و مردم چوواش واتیسن یالی جنبشهایی شبیه به تنگریسم هستند.
اصطلاح «تنگری» یا میتواند به خدای آسمان اشاره کند یا به خدایان دیگر نیز اشاره کند (این را با مفهوم کامی در شینتومقایسه کنید). تنگریسم شامل پرستش «تنگری» (خدایان)، با «تنگری» (بهشت، خدای بهشت) است. در حالی که خدایان دیگر، مانند اولگن یا کایرا، خدایان تجسمی هستند، تنگری یک «پدیده انتزاعی» است.[4]: ۲۳
در آیین عامیانه مغولی، چنگیز خان اگر نگوییم تجسم اصلی اراده تنگری یکی از تجسمها بهشمار میرود.[5]