آرامگاه جاماسب حکیم

جاماسب یکی از دامادهای زرتشت پیامبر ایرانیان می‌باشد. از آن جمله می‌گویند که خداوند به جاماسب گفت: که در روزی معین عمرت به‌پایان می‌رسد و جاماسب در روز موعود به این منطقه وارد شده و در همان‌جا جان به جان آفرین تسلیم کرد و اهالی روستای باستانی کراده برایش مقبره‌ای ساختند. بنا بر نوشته‌های منابع جاماسب از پیشگویان بود و مرگ خویش را پیش‌بینی کرده بود که در تاریخی معین بر اثر نیش عقرب وفات خواهد یافت؛ بنابراین در آن ساعت موعود برهنه سوار بر اسبی عریان گردید و به میان رودخانه قره قاج رفت. اما بر اثر نیش عقرب جان به جان آفرین تسلیم کرد. ظاهراً عقرب به خاربنی چسبیده و برآب سوار بود که به دم اسب رسید و مأموریت خویش را انجام داد. البته جدا از افسانه‌های قدیمی در مورد داستان جاماسب باید به این موضوع اشاره نمود که بر اساس نظریه مرتضی رضوی، جاماسب بنیان‌گذار دین ایرانی بوده و زردشت پیامبر اصلاح گر همان دین است و زرتشت آمده بود دین جاماسب را از تحریفات میترائیزم اصلاح کند. آیا استاد پس از شاگرد آمده؟ در مواردی میان جاماسب حکیم که شاگرد و داماد زردشت است با جاماسب بنیان‌گذار دین ایران اشتباه نشود و جاماسب حدود ۱۰۰۰ سال پیش از زردشت آمده‌است. برخی از محققین که زردشت را شخصیت حدود ۳۷۰۰ سال می‌دانند، او را با جاماسب اشتباه می‌کنند. زیرا مشاهده می‌کنند که دین اهورائی با همهٔ نظام و سازمان فرشتگانش و با اصول اولیه اش، ریشه در حوالی ۳۷۰۰ سال پیش دارد. عده‌ای دیگر او را شخصیت ۲۶۰۰ سال پیش می‌دانند که البته واقعیت تاریخ و ادلّه تاریخی همین است. وجود شخصیتی به نام جاماسب و محل بعثت او و کتاب او که بر ۱۰۰۰ تکه کوچک از چرم گاو نوشته شده بود حاکی از این است که جاماسب پیامبری دارای کتاب بوده که اوستا نام داشته و زرتشت پیامبر اصلاح گر همان دین یکتاپرستی بوده و محققین مسلمان و روایات امامان مذهب تشیع نیز بر این امر دلالت دارد^[1].

آرامگاه جاماسب حکیم
نام	آرامگاه جاماسب حکیم
کشور	ایران
استان	فارس
شهرستان	خفر
اطلاعات اثر
نام محلی	جانباز
نام‌های قدیمی	جومه بزرگی
کاربری	آرامگاه
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۹۸۶
تاریخ ثبت ملی	۲ مهر ۱۳۵۳
آرامگاه جاماسب حکیم روی نقشه ایران ۲۸٫۹۵۷۲۸۸°شمالی ۵۳٫۱۵۴۵۸۶°شرقی / 28.957288; 53.154586

موقعیت جغرافیایی آرامگاه

این اثر باستانی با ارزش در شهرستان خفر و در مسیر جاده ۶۷ (شیراز-خفر) در سمت راست جاده و نرسیده به شهر باب‌انار قرار گرفته‌است که پس از ورود به جاده فرعی به روستای کراده منتهی می‌شود و پس از آن در شرق کراده روستای گاره واقع شده که آرامگاه جاماسب حکیم در بیرون این روستا قرار دارد. فاصله روستای کراده تا روستای گاره دو کیلومتر است که از میان کوچه باغ‌های سرسبز راهی باریک و خاکی ناهموار را به‌طرف آرامگاه طی می‌کند. نام اصلی این روستا گاره یا کاره می‌باشد که اهالی منطقه به‌آن جومه بزرگی می‌گویند که مخفف جاماسب بزرگ است. اهالی منطقه جاماسب را به کسر «س» تلفظ می‌کنند. پیرمردان و پیرزنان این منطقه جاماسب را خانباز هم می‌خوانند و دربارهٔ جاماسب یا خانبازخان داستان‌ها و اشعار بسیاری در منطقه استان فارس گفته شده‌است.حال باید تحقیق شود که آیا این آرامگاه جاماسب همان داماد زرتشت است؟ یا این‌که جاماسب دیگری است؟ این بنای باستانی در بیرون و در جنوب شرقی روستای گاره بر فراز تپه‌ای قرار گرفته‌است که مشرف بر شهرستان خفر و باغ‌ها و روستاهای اطراف است.

ساختمان آرامگاه

ساختمان آرامگاه به‌صورت مکعب شکل است که بر روی تپه‌ای کوتاه احداث گردیده و از سنگ‌های تراش خورده بدون ملات ساخته شده‌است. آرامگاه تشابه فراوانی با کعبه زرتشت در نقش رستم دارد. به‌علت تراش خوردن سنگ‌های آرامگاه می‌توان آن را به دوران هخامنشی و دورانی که شهر خفر دارای اهمیت بوده نسبت داد.

• ضلع شمالی: خوشبختانه سالمترین بخش این ساختمان می‌باشد کوتاه‌تر از دیگر دیواره‌های آرامگاه است و بر روی یک صخره بناشده‌است و علت سالم ماندنش نیز دسترسی نداشتن به‌این دیواره‌است. در ارتفاع ۴ متری این دیواره یک ردیف سنگ‌کاری برجسته نمایان است.
• ضلع جنوبی: در دوران گذشته بلندترین دیواره آن بوده و بر اثر هجوم سودجویان آثار عتیقه قسمت اعظم دیوار ویران شده‌است.
• ضلع شرقی: این دیواره هم بر اثر غارتگری سودجویان از دو موضع حفاری غیرمجاز شده و آسیب جبران‌ناپذیری را بر پیکره این اثر وارد کرده‌اند.
• ضلع غربی: بلندترین دیواره این بنا را تشکیل می‌دهد، نسبتاً سالم مانده و تنها ردیف سنگ‌کاری بالای آن خراب شده. گویا در دوران گذشته سازمان میراث فرهنگی داربست فلزی را در کنار این دیوار برپا کرده که بدون تعمیر و مرمت آن، سال‌هاست که رها شده‌است. در میانه و گرداگرد آرامگاه در هر یک متر یک سوراخ مربع شکل تعبیه شده که احتمالاً برای این ساخته شده‌است که اگر باران وارد بنا شد بتواند به‌راحتی از این سوراه‌ها خارج شود. در محفظه داخلی آرامگاه از کف تا سقف از سنگ و ساروج فشرده پرشده که بسیار سخت و محکم می‌باشد.

روی سقف آن یک سنگ ۸ ضلعی موجود بوده که به‌وسیله سنگ‌های تراش خورده به‌صورت یک مقبره درآمده بوده‌است که متأسفانه بر اثر چپاول سودجویان تنها ۳ الی ۴ ضلع آن باقی مانده‌است. چپاولگران در زیر همین سنگ مقبره از ۲ طرف بالا و پایین به‌صورت تونلی حفر کرده‌اند و از ظواهر امر پیدا است که سودجویان چیزی پیدا نکرده‌اند. زیرا درون چهاردیواری آرامگاه تماماً از سنگ و ساروج پرشده‌است. طول و عرض هر دیوار از هر طرف ۵ متر و ۸۰ سانتی‌متر است که به‌صورت مربع و بسیار استادانه و با اصول معماری ساخته شده‌است. ارتفاع این آرامگاه مربع شکل در هر طرف ضلع متفاوت است.

به‌دلیل اینکه بر روی تپه که دارای شیب و سنگ‌های صخره‌ای است ایجاد شده‌است ارتفاع تغییر می‌کند. اما در ضلع غربی ارتفاع آن نزدیک به ۷ متر می‌رسد که احتمالاً ارتفاع این آرامگاه بیشتر از این بوده‌است که به‌تدریج ویران شده‌است.

ابعاد سنگ‌های تراش خورده آرامگاه با یکدیگر تفاوت دارند. احتمالاً بر بالای مقبره ۸ ضلعی اتاقی بوده‌است که به‌صورت ۴ اتاقی بازساخته شده بود که شاید بر روی همین مقبره آتشدانی برپا بوده‌است و از فواصل دور دیده می‌شده. برخی می‌گویند که این ساختمان آتشکدهای بوده که در جشنها و مراسم ویژه از آن استفاده می‌شده‌است.

بی‌توجهی به آرامگاه

در حقیقت این آرامگاه در بین دیگر آثار باستانی ایران مظلوم واقع شده‌است و حتی نامی از آن برده نمی‌شود و تنها در کتاب اقلیم پارس نوشته آقای مصطفوی چند سطر جزئی درباره‌اش نوشته شده و دیگر کتاب‌ها تنها به‌نام قبر جاماسب اکتفا کرده‌اند. در پایین و گرداگرد تپه قبرهای دوران پس از اسلام به چشم می‌خورد. سنگ قبرهایی که تاریخ هجری قمری آن در حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ پیش می‌باشد و بر روی اکثر سنگ قبرها درخت سرو حک شده‌است و می‌توان حدس زد که پس از ورود اسلام اهالی روستای گاره مرده‌های خودرا در پایین آرامگاه جاماسب حکیم دفن می‌کرده‌اند اما پس از سال‌های ۱۱۵۰ هجری قمری قبرستان این روستا به‌جای دیگری انتقال داده شده‌است.

برای مثال بر روی سنگ قبری تاریخ ۱۱۱۶ حک شده‌است. روی برخی سنگ قبرها اشکال و خطوط عربی و کوفی و اشعار فارسی از شاعران نامی و گمنام به‌چشم می‌خورد که متأسفانه این قبرها هم از دستبرد دزدان آثار باستانی در امان نبوده‌اند.

چندین سنگ نوشته بزرگ به‌صورت کتیبه به‌انواع خطوط کوفی، عربی در پایین آرامگاه به‌صورت نامنظم بر روی هم انباشته شده. در پایین تپه جوی آب پاک و زلالی جاری است که باغ‌ها و روستای گاره را مشروب می‌سازد. این آب از کاریز یا قنات گاره سرچشمه می‌گیرد.

جستارهای وابسته

● فهرست آثار باستانی شهرستان های جهرم و خفر (تا سال ۱۳۹۸ شهرستان خفر بخشی از شهرستان جهرم بوده)

منابع

1. admin. «دربارۀ میترائیزم ایرانی؛ جاماسب و زردشت | بینش نو». دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۰.

• اداره کتابخانه‌های عمومی شهرستان جهرم
• جهرم، دکتر ناصر کرمی، انتشارات مصلی نژاد، ۱۳۸۱
• فروهر، سال سی وهفتم، شماره چهار و پنج، صفحه ۱۶–۱۷، ۱۳۸۱
• نوادر تاریخی مؤلف گمنام نگارش علی نقی بهروزی ص …