Idazkera baskonikoa

Idazkera baskonikoa baskoien lurretan aurkitu diren hizkuntza baskonikozko testuen idazkera da. Iberierazko ipar-ekialdeko idazkeraren antza du, baina ez da berdina.

Baskonikoa

		g/k	b	d/t
a					s		ś
e					ŕ		ř
i					l		r
o							n
u							ń?

^{[1][oh 1]}

Ipar-ekialdeko iberiko ez duala

		g/k	b	d/t
a					s		ś
e					ŕ		r
i					m	[]	n
o					ḿ		?
u					l

^{[2][oh 2]}

Mendebaldeko zeltiberiko ez duala

		g/k	b	d/t
a					z		m
e					s		n
i					r		l
o
u

^[2]

Ekialdeko zeltiberiko ez duala

		g/k	b	d/t
a					z		m
e					s		n
i					r		l
o
u

^[2]

Idazkera

Ingurune geografiko horretan, baskoien hiriak barne hartzen dituena, garai horretarako ohikoak diren signario iberiarretan eta zeltiberiarretan agertzen ez diren hainbat zeinu identifikatu dira, edo agertzen direnean, kasu esk bakan batzuetan da eta ez dute soinu berdina transkribatzen. Hizkuntza iberiarra edo zeltiberiarra ez den beste hizkuntza edo hizkuntza batzuen zeinuak idazteko erabiliko zela uste da^[3] eta Javier Velaza nafar epigrafistak, hizkuntza baskonikoaz hitz egin du.^[4] Zeinu horiek, txanponetan agertu dira, eta azken aurkikuntza Irulegiko eskuan izan da. Zeinu berezi horiek hauek dira:

• Atzekoz aurrera idatzitako "S": "Arsakos" txanponean agertzen da, eta "Arsaos" txanponaren ale batzuetan, eta Ontikes txanponetan^[5] eta Sekiako ale batzuetan.
• Atzekoz aurrera idatzitako "R": "Arsaos" txanponetan agertzen da.
• Bost marraz egindako KA: Bolskan txanponetan.
• H itxura duen BO: Bolskan txanpon batzuetan agertzen da.
• T itxurako hizkia: N gisa ulertu izan da. Tradizionalki "Unambaate" eta "ontikes" gisa irakurri izan diren txanponen legendetan agertzen da, eta Irulegiko eskuan. Eduardo Orduñarentzat afrikatu bat idazteko erabil zitekeen; "ts" eta "tz" aipatzen ditu eta tz da aukera gehien dituena^[6]. Horrela balitz, eta kontuan izanda nb taldea M gisa irakur daitekeela, Utzamaate eta Ontzikes irakurri beharko litzateke. Hizki hau alfabeto greko-iberikoan ere agertu da. T mota hau Irulegiko eskuan ere agertu da.

• KE makurra: Ontikes legendan agertzen da.
• S: Agian, S letra, S´ idazteko erabili zen Sekia txanponean.
• Bost besotako S: Sesars eta Tirsos txanponetan
• Galburu itxurako hizkia: Sesars txanponetan
• Erronboide edo zirkulu forma duen eta barnean lerro bertikala duen balizko TE: Unambaate txanponetan^[7] agertu da.

• 
  Bolskan txanpona. Aurkia eta ifrentzua. Bost marraz egindako KA edo GA ikus daiteke.
• 
  Bolskan txanponetan agertzen den legenda egungo ordenagailu programa batekin idatzita. Bost marraz egindako KA edo GA ikus daiteke.
• 
  Arsaos txanpona. Aurkia eta ifrentzua. Ifrentzuan agertzen den legendan, bigarren hizkia buelta emandako R bat da.
• 
  Arsaos txanponetan agertzen den legenda egungo ordenagailu programa batekin idatzita. Ezkerretik eskuinera irakurriz gero, bigarren letra, atzekoz aurrera biratuta dagoen R bat ematen du.
• 
  Arsakos txanponaren legenda. Z baten edo buelta emandako S baten itxurako zeinua dauka.
• 
  Bolskan txanponaren BON legenda aurkian.
• 
  BON testua
• 
  OnTikes legenda. T seinua, E zirkular itxura duen zeinua, eta buelta emanda dagoen S zeinua.
• 
  Sesars txanponetako legenda. Bost lerroz osatutako "S", eta galburu itxura duen zeinua.
• 
  Unambaate txanponaren legenda. Bi zeinu berezi ikusten dira hemen: T itxurako zeinua eta erronbo antzeko forma eta erdian lerro bertikala duena.

Oharrak

1. Gorriz Irulegiko Eskuan dokumentatu ez diren zeinuak (Ferrer i Jané, 2023).
2. [ ] Parentesi karraturen arteko zeinuak oso gutxitan dokumentatu dira.

Erreferentziak

1. (Gaztelaniaz) Ferrer i Jané, Joan. (2023). «La inscripción vascónica de la mano de Irulegi desde la perspectiva ibérica» Fontes Linguae Vasconum (136): 515–538.  doi:10.35462/flv136.9_3. ISSN 2530-5832..
2. (Ingelesez) Ferrer i Jané, Joan; Moncunill, Noemí. (2019). «Palaeohispanic writing systems: classification, origin, and development» Palaeohispanic Languages and Epigraphies (Oxford University Press): 78-108. ISBN 9780198790822..
3. (Gaztelaniaz) Beltrán Lloris, Francisco; Velaza Frías, Javier. (2009). «De etnias y monedas: las "cecas vasconas", una revisión crítica» Los vascones de las fuentes antiguas : en torno a una etnia de la antigüedad peninsular (Universitat de Barcelona): 99-126. ISBN 978-84-475-3390-9..
4. Donostiako San Telmo museoan, 2023ko otsailaren 10ean, Joakin Gorrotxategi eta Mattin Aiestaranekin batera eman zuen Irulegiko Eskuaren inguruko hitzaldian.
5. «Tipo | Moneda Ibérica» monedaiberica.org (Noiz kontsultatua: 2022-11-27).
6. (Gaztelaniaz) Orduña Aznar, Eduardo. (2018). «El signo T de las leyendas monetales vasconas uTanbaate Y oTtike» Paleohispánica 18: 137-149. ISSN 1578-5386..
7. «Cecas | Moneda Ibérica» monedaiberica.org (Noiz kontsultatua: 2022-11-27).

Ikus, gainera

• Baskoien hizkuntza
• Irulegiko Eskua
• Baskoien txanponak
• Baskoi
• Akitaniera
• Idazkera paleohispaniko
• Idazkera iberiko
• Ipar-ekialdeko idazkera iberikoa

Kanpo estekak

• Datuak: Q126689046