Castro Urdiales

Castro Urdiales (ofizialki, Castro-Urdiales; montañesez: Castru^[1][2]) Kantabriako (Espainia) ekialdeko udalerri bat da, Bizkaiarekiko mugan kokatua. 2006an 30.000 biztanle zituen, eta 96,7 kilometro koadro ditu.

Castro Urdiales
hiria
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Kantabria
Alkatea	Iván González Barquín
Izen ofiziala	Castro-Urdiales
Posta kodea	39700
INEk ezarritako kodea	39020
Herriburua	Castro-Urdiales
Geografia
Koordenatuak	43°23′04″N 3°12′54″W
Azalera	96,72 km²
Altuera	19 m
Mugakideak	Liendo, Guriezo, Turtzioz, Artzentales, Sopuerta eta Muskiz
Demografia
Biztanleria	33.225 (2023) 116 (2022)
16.203 (%48,8)   (%47,8) 15.866
Dentsitatea	344 bizt/km²
Informazio gehigarria
Ordu eremua	UTC+01:00
Hiri senidetuak	Bukraa, Jerez de la Frontera, Aire-sur-l'Adour, Cabourg eta Fraga
Matrikula	S
castro-urdiales.net

Izena

Lehenengo hitzari buruz (castro) zalantzarik ez dago: latinezko castrum («gaztelu») du jatorri. Bigarrenari buruz, aldiz, ez dago ziurtasunik. Hipotesi batek zioen balizko hordeales izenetik («garagardiak») eratorria dela, erroa latinezko hordeum («garagar») izanik; hala ere, Valeriano Yarza Urquiolak seguruagotzat jotzen du jatorria ondorengo hau izatea: Fortunalis antroponimoa, gehi -icus, -ici atzizki genitiboa (Urduliz toponimoaren jatorri bera). Hartara, erromantzean bide hau egina luke toponimoak: *(F)ortu(n)alic(i) > *Ortualiz > *Urdualiz > *Urdialis > Urdiales. Horrenbestez, toponimoaren esanahia litzateke «Fortunalisen gaztelua».^[3]

Federiko Krutwigek, Vasconia liburuan, Castro Urdiales Urdialaitz izenez aipatu zuen. Txillardegik, Euskal Herria Helburu liburuan, Castro Urdializ toponimoa euskal toponimotzat aipatu zuen. Euskaltzaindiak, hala ere, ez du bi exonimo hauek hobesteko gomendiorik eman, eta euskaraz hizkuntza ofizial propioaren araberako izenak erabili ohi direla aipatzen du^[4].

Geografia

Castro Urdialesek honako udalerri mugakideak ditu: Liendo mendebaldean, Muskiz ekialdean, Sopuerta hego-ekialdean, Turtzioz eta Artzentales hegoaldean, Guriezo hego-mendebaldean eta Bizkaiko golkoa iparraldean.

Herriak

Hau da udalerriko herrien zerrenda. Gaztelaniazko izen ofizialaren ondoren, kantabrierazkoa (gaur egun gutxi erabilia):

• Allendelagua / Llendelagua
• Baltezana / Valtezana
• Castro Urdiales / Castru (herria)
• Cerdigo / Cerdigu
• Islares / Illares
• Lusa / Llusa
• Mioño / Mioñu
• Ontón / Hontón
• Oriñón
• Otañes
• Sámano / Sámanu
• Santullán
• Sonabia / Sonavia
• Talledo / Talléu

Historia

Castro Urdialesen jatorrizko izena Portus Amanus izan omen zen, samaniar autrigoien hiri nagusia zena.^[5] 74an, Vespasianoren agintaldian, erromatarrek bertan kolonia bat ezarri eta Flaviobriga izena eman zioten, ziur asko eskualdean zegoen burdina ustiatzeko eratu zuten^[6]

1163an Alfontso VIII.a Gaztelakoak Logroñoko Forua eman eta hiribildu bilakatu zen. Gaztelak iparraldeko Europarako portu moduan erabili zuen.

1813ko maiatzaren 11n, Iberiar Penintsulako Gerran, Soulten frantziar armadak hiribildua erre egin zuen, baina laster berreraiki zuten. 1879an trenbidea hara heldu eta asko hazi zen.

Demografia

Bilakaera demografikoa

1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1980	1990	2000	2009
14.191	12.463	11.786	12.418	11.963	11.646	11.988	12.401	12.912	13.594	18.719	31.670

Politika

2007ko udal hauteskundeak

2007ko maiatzaren 27ko udal hauteskundeak
Alderdia	Botoak	%	Zinegotziak
PSC-PSOE	3880	28,11 %	7
PP-C	2909	21,07 %	5
AxC	2862	20,73 %	5
PRC	1845	13,37 %	3
IU	745	5,40 %	1

Eraikinak

• Santa Maria Jasokundearen eliza
• Santa Ana gaztelua
• Ocharan jauregia
• Allendelaguako gaztelua
• Ballena hilerria

Castrourdialestar ospetsuak

• Antonio Hurtado de Mendoza (1586-1644) XVI. mendeko eleberrigilea.
• Ramon de la Sota (1857-1936) euskal enpresaburu eta politikari jeltzalea^[7].
• Eladio Laredo (1864-1941) arkitektoa^[8].
• Leonardo Rucabado (1875-1918) arkitektoa^[9].
• Ataúlfo Argenta (1913-1958) piano-jotzaile eta orkestra zuzendaria^[10].
• Arturo Dúo (1901-1964) musikagilea^[11].
• Peru Zaballa (1938-1997) futbolaria^[12].
• Lorenzo Oliván (1968) poeta^[13].

Herri eta hiri senidetuak

•  Cabourg (Frantzia)
•  Aire-sur-l'Adour (Frantzia)
•  Bukraa (ESH)

Irudi galeria

• 
  Udaletxea.
• 
  Andre Mariaren Jasokundeko eliza.
• 
  Itsasargia, eliza eta San Guillén.
• 
  Brazomar hondartza.

Erreferentziak

1. (Ingelesez) «Estudio toponímico de Castru / Castro Urdiales» Proyeutu Depriendi 2019-03-13 (Noiz kontsultatua: 2023-12-28).
2. (Gaztelaniaz) eldiariocantabria.es. (2019-05-30). «L’Ahuntamientu de Castru lanza una encuesta a los vicinos pa midí-la demanda d’un ‘euskaltegi’» eldiariocantabria.es (Noiz kontsultatua: 2023-12-28).
3. (Gaztelaniaz) Yarza Urquiola, Valeriano. (2015). «Notas sobre toponimia de origen romano en Bizkaia» Fontes Linguae Vasconum 120: 345–384..
4. Euskal Herri inguruko exonimoak, Euskaltzaindia
5. Solana Sainz, J.M.. (1977). Flaviobriga (Castro Urdiales). Santander: Universidad de Valladolid-Centro de Estudios Montañeses.
6. Echevarría, Javier. (1954). Recuerdos Históricos Castreños. Editorial Maxtor ISBN 84-95636-91-3..
7. «Una biografía de Ramón de la Sota reinvidica la obra del empresario» El País 1999-3-14.
8. «El legado cántabro de Eladio Laredo» El Diario Montañés 2008-1-7.
9. www.galeon.com. Biografía de Leonardo Rucabado. .
10. Ataulfo Argentaren webgune ofiziala. .
11. 102municipios.com. Personajes destacados de Castro Urdiales en Cantabria. .
12. www.castrofutbolclub.com. Peru Zaballa, deportividad y juego limpio. .
13. amediavoz.com. Fragmentos de algunas obras de Lorenzo Oliván. .

Ikus, gainera

• Kantabriako udalerrien zerrenda

Kanpo estekak

• (Gaztelaniaz) Castro Urdialesko Udalaren webgunea
• Castro Urdialesko Euskal Etxea

• Datuak: Q501090
• Multimedia: Castro Urdiales / Q501090