Begetarianismoa animalia-haragia (behi, txerri, oilo, arrain edo besteena) baztertzen duen elikatze-modua da[1], eta dieta malguenetan, animalia-jatorrikoak izanik ere, esnekiak, arrautzak edo eztia onartzen dituena[2]. Begetarianismo barruan kontzepzio eta planteamendu desberdinak ematen dira baina, Mendebaldean, animaliekiko errespetuan oinarritzen dira. Begetarianismoa jarraitzen dutenei begetariano[3] edo barazkijale[4] deritze.
| Begetarianismoa | |
|---|---|
 | |
| Definizioa | Landare-oinarriko elikatze-modua, arrautza eta esnekiekin edo gabe |
| Aldaerak | obolaktobegetarianismoa, flexitarismoa, frugiborismoa, beganismoa, krudibegetarianismoa |
Begetarianoek ez dute animalien erabilera onartzen ez jateko ez eta dibertsio iturri moduan ere. Dena dela, badira bizimodu hori osasun argudioengatik hartzen duten begetariano asko, beste konnotaziorik gabe. Beste hainbat kasutan erlijio arauak egon daitezke horren jatorrian. Esaterako, budismoaren eta jainismoren aginduetan animaliekiko errespetua ezinbestekoa da eta horren ondorioz ez dute animaliarik jaten. Mendebaldeko gizarteetan begetarianismoa gehiago lotzen da ideologia ekologistekin edo animalien defentsarako ideologiekin.
Historia
Begetarianismoa oso ideia zaharra da. Indian eta Antzinako Grezian aurkitzen dira lehenengo testigantzak.[5] Esaterako Pitagorasen jarraitzaileek dieta begetarianoa jarraitzen zuten; horregatik batzuetan "dieta pitagorikoa" ere deitu izan zaio[6].
Erromatar garaietatik XIX. mende arte ideologia hau desagertu zen, batik bat haragiaren kontsumoa oso mugatua zelako batez ere herri xehe artean. Begetariano kontzeptua 1842an erabili zen lehenengo aldiz; urte horretan, irailaren 30ean, Manchesterren, Vegetarian Society sortu zen, munduan ezagutzen den lehenengo elkarte begetarianoa. 1906an horrelako elkarteak koordinatu ziren International Vegetarian Union (IVU) sortuz[7].
XX. mendean naturismoak, higienismoak eta anarkismoak, besteak beste, begetarianismoa bultzatu zuten.
Joerak
Begetarianismoaren barruan joera asko daude. Hona hemen joera nagusien ezaugarri dietetikoak:
- Esne-begetarianismoa: Haragia edo arrautzak ez dituzte jaten baina bai esnekiak. Esnekien artean gaztak eta mamiak daude baina produktu horiek askotan animalien gatzagiz egiten dira eta horiek ez dituzte jaten. Historikoki Pitagorasen jarraitzaileek horrelako dieta eramaten zuten.
- Arrautza-esne-begetarianismoa: Hauek arrautzak eta esnekiak jaten dituzte baina ez animaliak. Gure artean nahiko ohikoa da horrelako dieta baina barazkizale askorentzat ez da benean begetarianoa.
- Arrautza-begetarianismoa: Hauek arrautzak onartzen dituzte.
- Api-begetarianismoa: Hauek dietan eztia sartzen dute. Aurreko guztiek ere eztia onartu dezakete; kasu horretan "api" aurrizkia gehitzen zaie.
- Erabateko begetarianismoa: hauek ez dituzte ez arrautzak ezta ere esnekiak edo eztia onartzen.
- Beganismoa ("vegan" hitzatik, ingelesez "barazkizale"). Erabateko begetarianismoarekin bat egiten dute baina gainera ez dute animalietatik ateratako inongo produkturik eguneroko bizitzan, ez janzkietan, ezta etxeko altzarietan edo edozein erabileretan ere. Haien ustez, erabilera horiek guztiak animalien esplotazioaz baliatzen dira. Beganismo zale batzuek barazkiak gordinik bakarrik jaten dituzte.
- Gordinzaletasuna: Tendentzia honen jarraitzaileek gordinik edo zertxobait berotuta dauden barazkiak soilik jaten dituzte. Haien ustez barazkiak egosteak haien propietateak galtzea dakar, bereziki entzimak. Batzuen ustez zertxobait bero daitezke, entzimen asimilazioa gorputzean hobetzeko baina inoiz ez 46 °C baino gorago. Ideia berarekin beste batzuek uretan sartzen dituzte jan baino lehen.
| Dietaren izena | Animaliak | Arrautza | Esnekiak | Eztia |
|---|---|---|---|---|
| Arrautza-esne-begetarianismoa | Bai | Bai | Bai | |
| Esne-begetarianismoa | Ez | Bai | Bai | |
| Arrautza-begetarianismoa | Bai | Ez | Bai | |
| Beganismoa | Ez | Ez | Ez |
Arrazoiak
| Osasuna | % 32 |
| Haragian hormonak eta gehigarriak egotea | % 15 |
| Haragiaren zaporea gustukoa ez izatea | % 13 |
| Animaliekiko maitasuna | % 11 |
| Animalien eskubideak | % 10 |
| Erlijioak sortutako kezka | % 6 |
| Lurrarekiko edo ekologiarekiko kezka | % 4 |
| Pisua galtzea | % 3 |
| Munduan gosea gutxitzea | % 1 |
Asko izan daitezke barazkizale izateko arrazoiak. Batzuek, osasuna dela eta, nahiago dute haragirik ez jan. Argudio honen jatorria batetik haragiak duen kutsaduran egon daiteke: ezaguna da ekoizpena handitzeko mota askotako botikak eta hormonak erabiltzen direla. Produktu horiek, haragiaren bitartez, giza-gorputzetara igarotzen dira. Honekin lotuta, esaterako, behi eroen gaitza dugu baina maila horietara heldu gabe garbi dago gehiegizko animalien koipea jatea osasuntsua ez dela. Beste pertsonek argudio ekologistak defenditzen dituzte: Lurrak ezin du jasan egungo populazioa eta guztiak haragiaz elikatu. Animaliak hazteko energia eta elikagaien eskakizunak handiak dira. Badira ere argudio etikoak, bereziki animaliekiko errespetuari lotuak. Azkenik, zenbait erlijiok haragiaren kontsumoa debekatzen dute; horien artean jainismoa izan daiteke muturrekoena: jainistek ezin dute intsektu bat hil ere egin.
Bestelakoak
- Makrobiotika: Dieta makrobiotikoek, nahiz eta begetariano ospe izan, ez dute haragia debekatzen. Berez, makrobiotika pentsamendu mota bat da eta horren arabera pertsonak jaten duenaren inguruko hausnarketa egin behar du. Ondoren, lortu nahi dituen emaitzen arabera, jaki batzuk hobetsiko ditu eta beste batzuk baztertu.
- Frugiborismoa: Arthur Merrheim, lehen gizakien ustezko elikaduran oinarrituz, fruituak bakarrik jatearen aldekoa zen. Merreheimen ustez lehen gizakiek hori baizik ez zuten jaten zuten, zerealak eta barazkiak ezagutzen ez zituztelako. Fruitujale batzuek landaretatik eroritako produktuak ere jaten dituzte, esaterako tomateak, kalabazak... Lur azpian hazitakoak, aldiz, patatak eta abar, ez dituzte onartzen.
- Biodinamikoak edo Rudolf Steinerren jarraitzaileak: Steinerrek lurraren kalitateari garrantzi handia ematen zion eta hori bultzatzeko biodinamika sortu zuen. Lurrak, egiten diren uzten poderioz, elikagaiak galtzen ditu eta horiek berreskuratzea beharrezkoa da, bestela jaten dugunaren propietateak gero eta kaskarragoak izango baitira.
- Sasibegetarianoak: Haragi gutxiago jaten duten pertsonak dira, nahiz eta ideologikoki horrelako betebeharrik ez sentitu. Hemen koka ditzakegu, adibidez, mediterranear dietaren jarraitzaileak.
Erreferentziak
Bibliografia
Ikus, gainera
Kanpo estekak
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
