Arbailako mendigunea

Arbailako mendigunea Zuberoaren mendebaldean (Arbaila eskualdean) eta Nafarroa Beherearen ekialdean dagoen mendigunea da.

Arbailako mendigunea
Datu orokorrak
Mendirik altuena	Ihatea / Ozagaña
Garaiera	1.286 m
Mota	mendigune
Azalera	68,5 km²
Geografia
Koordenatuak	43°08′11″N 1°02′25″W
Mendikatea	Pirinioak
Kokapena	Pirinioaurrea
Estatu burujabe	Frantzia
Frantziaren banaketa administratiboa	Metropolitar Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Geologia
Material nagusia	kareharri

Artikulu hau mendilerro buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Arbaila».

Mendilerroa

• Eremua: 6850 ha
• Garaiera: 600 - 1286 m
• Gailur nagusiak: Hauskoa (1268 m), Behorlegi (1265 m), Bohorkortia (1214 m), Etxekortia (1206 m), Zaboze (1178 m), Beltxu (1129 m) eta Belhigaina (1072 m).

Mendilerroren zati nagusiena zuhaitzek estaltzen dute (Arbailako oihana), baina garaiera hartu ahala, goi-ordokian, larreak dira nagusi. Abeltzaintza aztarnak aspaldikoak dira bertan. Ikuspegi geologikotik, Arbailako mendigunea karst bat da; osin zuloz josita daude bazterrak, batzuk benetan handiak. Hortxe dago karstaren erdigune irits zina, lenar sakon eta malkartsua. Eremu honetan du iturburua Biduze ibaiak; leize handi batetik dario urari. Ibaiak irekitako bideari jarraiki ibilaldi ederrak egin daitezke. Horren eremu txikia - erlatiboki - izanik ere, karst bat ezaugarritzen duten erliebe forma guztiak daude bertan. Horrek egiten du, besteak beste, horren berezi toki hau.

1950eko hamarkadan hasi ziren espeleologoak eremua esploratzen. Mila bat zulo, dozena bat lurpeko erreka, osin zulo erraldoiak eta leizeak izendatu dira orain arte.

1974. urtean polemika handia sortu zen, Arbailako mendigunea alderik alde zeharkatzen duen errepidea eraikitzeko asmoa agertu zenean, herritar askoren aburuz interes turistikoak ezkutatzen baitzituen proiektuak.

Mendiak

1. Ihatea edo Ozagaña, 1.284 m^[1][2] (Zuberoa)
2. Hauskoa, 1.268 m (Nafarroa Beherea)
3. Behorlegi edo Behorlegituturru, 1.265 m (Nafarroa Beherea)
4. Khünbürüa, 1.225 m (Zuberoa)
5. Bohorkortea, 1.214 m (Zuberoa)
6. Etxekortea, 1.204 m (Zuberoa)
7. Lutogaina, 1.197 m (Zuberoa)
8. Zaboze, 1.177 m (Nafarroa Beherea)
9. Beltxu, 1.130 m (Nafarroa Beherea)
10. Belhigaña, 1.072 m (Zuberoa)
11. Eltzarre, 1.153 m (Zuberoa)
12. Gaztelu (Arbaila), 882 m (Zuberoa)
13. Kohegi, 792 m (Nafarroa Beherea)
14. Lauhiburu, 783 m (Nafarroa Beherea)
15. Nethe, 764 m (Nafarroa Beherea)
16. Othamunho, 762 m (Nafarroa Beherea)
17. Armiaga, 660 m (Nafarroa Beherea)
18. Orgamendi, 639 m (Nafarroa Beherea)
19. Eheta, 637 m (Nafarroa Beherea)
20. Agerreko Harria, 629 m (Nafarroa Beherea)
21. Gaztelu, 629 m (Nafarroa Beherea)
22. Mendiarte, 597 m (Nafarroa Beherea)
23. Argimunho, 548 m (Nafarroa Beherea)
24. Monthogaña, 543 m (Nafarroa Beherea)
25. Hido, 518 m (Zuberoa)
26. Kurutzeberri, 513 m (Nafarroa Beherea)
27. Xalabarte, 442 m (Nafarroa Beherea)
28. Arbegaina, 326 m (Zuberoa)

Toki aipagarriak

• Ahüzkiko iturria
• Biduzeren iturburua
• Elzarreko ordokia

Mitologia

Ahüzkiko Herensuge

Euskal kondairak dioenez, Ahüzki mendian, Azalegiko kobazuloan bizi zen Herensuge. Bere hatsarekin animaliak erakartzen zituen eta ondoren jan, baita pertsonak ere zenbaitetan. Altzai herriko gazte batek pozoitu zuen Herensuge. Herensuge sutan jarri zen eta itsasorantz abiatu zen. Bidean zihoala, Arbailako pagoen goi muturrak moztu zituen isatsarekin bere haserrea erakutsiz.

Lamiak Behorlegi-mendin

«	Behorlegi-mendin non nahi baziren lehenago Lamin-ziloak. Artzain batek, egun batez, ikusi zuen Bas-Andre bat, urhezko orhaze batekin zilo hetarik batean orhaztatzen ari, ez baitzen guti harritu. Bainan Bas-Andreak erran zion ez izitzeko eta zilo hartarik, bizkarrean hartu-ta, eremaiten bazuen Apanizera, diruz zer nahi emanen ziola. Artzainak: baietz, eremanen zuela gogotik. Hartu zuen beraz bizkarrean; bainan, zilotik athera ere gabe, sekulako alimaleak jali zitzaizkon bidera. Harritu zen artzaina, eta, Bas-Andrea han berean arthikirik, eskapatu zen ahalik eta lasterrena. Bas-Andreak, orduan, oihu bat egin zuen ikaragarria, eta erran zuen marrumaz: Madarikatua ni! Mila urthez egon behar baitut orai zilo huntan!. Eta geroztik, han da, zilo hartan, artzainik ez baita sekulan harat menturatzen...	»
—Ixtorio-mixterio, Jean Barbier, 1929

Ibilbideak

• Behorlegi gaina
• Arbailako bihotzean^{[Betiko hautsitako esteka]}
• Ahúzkiko iturria
• Arbailak eta Uhaitzhandi artean (BTT)

Erreferentziak

1. Euskal Herriko Mendien Katalogoa 2007ko otsaila, 2009ko apirila, Euskal Mendizale Federazioa. Katalogo horretako toponimoek Euskaltzaindiaren Onomastika Batzordearen oniritzia dute. (EODA)
   mendigunea Arbailako mendigunea (Mendikat)
2. Mendikat, Euskal Herriko Katalogo osoa.

Ikus, gainera

• Euskal Herriko mendilerroen zerrenda

Kanpo estekak

• Datuak: Q8553702
• Multimedia: Arbailles / Q8553702