Surdeco
From Wikipedia, the free encyclopedia
La kapvorto surda pludirektas ĉi tien. Se vi serĉas informojn pri rumana vilaĝo, rigardu la artikolon Surda (Dumitrești).
Surdeco estas nekapablo de (ambaŭ) oreloj senhelpile percepti sonojn. Por esti nomita surdulo oni devas havi minimume 90 dB-an aŭd-sojlon en la frekvenco de homa parolado ĉe ambaŭ orelojn.
La surdeco estas en 50 % de okazoj heredita. La aliaj 50 % de okazoj aperas pro malsano, akcidento, aŭ misuzo de kuraciloj (ĉefe antibiotikoj). En multaj okazoj la surdeco estas inversigebla: la mezorelo povas esti sanigita, kaj per koĥlea enplantaĵo oni povas kuraci la nesufiĉan funkcion de koĥleo en interna orelo. Tamen, se la kaŭzo de la surdeco estas neŭrologia, oni ne povas restarigi la aŭdkapablon. Laŭ kelkaj fontoj la surdula komunumo kontraŭas tion, ĉar ĝi volas defendi sian kulturon.
La surdeco povas esti laŭ diversaj tipoj, nome la jenaj:
- antaŭ-lingva, se ĝi efektiviĝis antaŭ la lernado de gepatra lingvo[1]
- ĉirkaŭ-lingva, se ĝi manifestiĝis dum la lernado de gepatra lingvo kaj antaŭ ties plena ekposedo
- post-lingva, se ĝi aperis post ellerno de gepatra lingvo [1]
Kutime surduloj povas kompreni la paroladon laŭ la movoj de lipoj ("legi lipojn"), kaj ili bone komprenas la metakomunikadon. Multaj surduloj, precipe antaŭ-lingvaj, konsideras sin anoj de lingva minoritato de la signolingvo.
Precipe la antaŭ-lingvaj surduloj havas pli bonan periferian vidadon. Tiu estas parte pro alia evoluigo de retino,[2][3] kaj parte uzado de aŭda krusto de cerbo.[4] Ankaŭ uzado de signolingvo disvolvas periferian vidadon kaj akcelas reagon.[5] Karaktera estas ankaŭ plibonigita sensado de vibrado, per kiu ili povas sensi el muziko precipe bason kaj ritmon.[6] Ili povas pli bone atenti, kaj dividi ilian atenton.[7]
Medicina kunteksto
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Aŭda kripliĝo.
En medicina kunteksto, surdeco estas difinita kiel grado da aŭda diferenco tia ke persono estas nekapabla kompreni paroladon, eĉ en la ĉeesto de plilaŭtigo.[9] En profunda forta surdeco, eĉ la plej altaj intensecsonoj produktitaj per aŭdmetro (instrumento uzita por mezuri aŭdon produktante purajn tonsonojn tra gamo da frekvencoj) eble ne estas detektitaj. En totala surdeco, tute ne aŭdeblas sonoj, sendepende de plilaŭtigo aŭ produktadmetodo.
Neŭrologie, lingvo estas prilaborita en la samaj areoj de la cerbo ĉu oni estas surda aŭ aŭdakapabla. La maldekstra hemisfero de la cerbo prilaboras lingvajn ŝablonojn ĉu per signolingvoj ĉu per parolaj lingvoj.[10]
Surdeco povas esti dividita en kvar malsamajn specojn de aŭdperdo: kondukta aŭdperdo, sensneŭrala aŭdperdo, miksita aŭdperdo, kaj aŭda neŭropatia spektromalsano. Ĉiuj tiuj formoj de aŭdperdo kaŭzas difekton en la aŭdo de persono laŭ kiu oni ne povas aŭdi sonojn ĝuste. Ĉi tiuj malsamaj specoj de aŭdperdo okazas en malsamaj partoj de la orelo, kio malfaciligas, ke la aŭdataj informoj konvene estu senditaj al la cerbo. Por malfaciligi eĉ plie, ekzistas tri malsamaj niveloj de aŭdperdo. Laŭ la CDC, la unua nivelo estas milda aŭdperdo. Jen kiam iu ankoraŭ kapablas aŭdi bruojn, sed estas pli malfacile aŭdi la pli mallaŭtajn sonojn. La dua nivelo estas modera aŭdperdo kaj ĉi tio okazas kiam iu povas aŭdi preskaŭ nenion, kiam iu parolas kun ili je normala volumo. La sekva nivelo estas severa aŭdperdo. Severa aŭdperdo okazas kiam iu ne povas aŭdi ajnajn sonojn kiam ili estas produktitaj sur normala nivelo kaj ili povas aŭdi nur minimumajn sonojn kiuj estas produktitaj sur laŭta nivelo. La fina nivelo estas profunda aŭdperdo, kio estas kiam iu ne kapablas aŭdi iujn ajn sonojn krom tre laŭtaj.[11]
Estas milionoj da homoj en la mondo, kiuj vivas kun surdeco aŭ aŭdaj difektoj. Enketo pri Enspezo kaj Programo-Partopreno (EEPP aŭ SIPP) indikas ke malpli ol 1 el 20 usonanoj estas nuntempe surdaj aŭ aŭdmalfaciluloj.[12] Estas multaj solvoj disponeblaj por homoj kun aŭdaj difektoj. Iuj ekzemploj de solvoj estus palpebrumaj lumoj pri malsamaj aferoj kiel por iliaj telefonoj, alarmoj kaj aferoj, kiuj gravas por atentigi ilin. Ankaŭ kokleaj enplantaĵoj estas ebla elekto.[13] Kokleaj enplantaĵoj estas kirurgie enmetitaj aparatoj kiuj stimulas la koklean nervon por helpi la personon aŭdi. Koklea enplantaĵo estas uzata anstataŭ aŭdaparatoj por helpi kiam iu havas malfacilaĵojn por kompreni parolon.[14]
Studo de Anna Agostinelli et al., estis farita pri kvar subjektoj kun Unuflanka Surdeco, kiuj uzas Kokleajn Enplantaĵojn. Ĉi tiu studo montris diversajn aferojn, kiel ilia aĝo, kio igis ilin perdi sian aŭdon, kiu orelo estis tuŝita, kaj kiom longe pasis de kiam ili havis sian Koklean Enplantaĵon aktivigitan. Oni montris, ke la infanoj havis multe da plibonigo en sia aŭda uzo.[15] Alia studo farita fare de Shannon R. Culbertson et al., montris, ke infanoj kiuj havis sian aktivigon en pli juna aĝo, havis pli bonan aŭdajn kapablon kaj percepton. Infanoj, kiuj pli frue havis sian aktivigon, havis pli altan FAI (Funkcia Aŭskultada Indekso) poentaron ol tiuj, kiuj poste aktivigis sian. Funkcia Aŭskultada Indekso estis evoluigita fare de The Shepherd Centre. Ĝi estas 60-objekta skalo kiu spuras la evoluon de aŭdaj kapabloj de naskiĝo ĝis 5 jaroj por ses kategorioj: sonkonscio, asocii sonon kun signifo, komprenado de simpla parola lingvo, komprenado de lingvo en malsamaj aŭdkondiĉoj, aŭskultado per diskurso kaj rakontoj, kaj progresinta malferma aŭskultado (Davis et al., 2015).[16] Merv Hyde, Renee Punch, kaj Linda Komesaroff kompletigis studon, kiu diras, ke gepatroj havas malfacilaĵojn kun decido uzi Kokleajn Enplantaĵojn por sia infano. Enketo estis farita demandante gepatrojn kiel ili sentis kiam ili faris ĉi tiun decidon. Multaj nur faris ĉi tiun decidon pro sento de urĝeco kun enplantado de sia infano. Ĉi tio povas esti serioza proceduro, kiu venas kun la risko de negativaj rezultoj. En la fino, la plej multaj el la gepatroj sentis ke tio estis utila por ilia infano.[17]
Kultura kunteksto
En kultura kunteksto, surdula kulturo rilatas al malligita kultura grupo de homoj kies primara lingvo estas signita, kaj kiuj praktikas sociajn kaj kulturajn normojn, kiuj estas apartaj de tiuj de la ĉirkaŭa aŭdkapabla komunumo. Ĉi tiu komunumo ne aŭtomate inkluzivas ĉiujn, kiuj estas klinike aŭ laŭleĝe surdaj, nek ekskludas ĉiun aŭdanton. Laŭ Baker kaj Padden, ĝi inkludas ajnan personon kiu "identigas sin kiel membron de la surdula komunumo, kaj aliaj membroj akceptas tiun personon kiel parton de la komunumo",[18] el kio ekzemplo estas infanoj de surdaj plenkreskuloj kun normala aŭdkapablo. Ĝi inkludas la aron de sociaj kredoj, kondutoj, arto, literaturaj tradicioj, historio, valoroj, kaj komunaj institucioj de komunumoj kiuj estas influitaj per surdeco kaj kiuj uzas signolingvojn kiel la ĉefan komunikilon.[19][20] Dum surdeco ofte estas inkludita ene de la ombrelo de handikapo, membroj de la surdula komunumo emas rigardi surdecon kiel diferencon en homa sperto aŭ sin kiel lingva malplimulto.[21][22]
Multaj ne-handikapuloj daŭre supozas, ke surduloj ne havas aŭtonomecon kaj ne sukcesas provizi homojn per subteno preter aŭdaparatoj, kio estas io, kion oni devas trakti. Diversaj neregistaraj organizoj tra la tuta mondo kreis programojn por fermi la vakuon inter surduloj kaj nehandikapitoj en evolulandoj. Kiel infanoj, surduloj lernas legopovon malsame el aŭdantaj infanoj. Ili lernas paroli kaj skribi, dum aŭdantaj infanoj nature lernas paroli kaj eventuale lernas skribi poste.[23] La organizo Quota International kun ĉefsidejo en Usono disponigis enorman instruan subtenon en Filipinoj, kie ĝi komencis disponigi liberan edukon al surdaj infanoj en la Leganes Resource Center for the Deaf. Ankaŭ la brita organizo Sounds Seekers disponigis subtenon proponante aŭdologian prizorgadan teknologion, por pli bone helpi tiujn kiuj estas surduloj en malfacile atingeblaj lokoj. Ankaŭ Nippon Foundation (Japana Fondaĵo) subtenas surdajn studentojn en Gallaudet Universitato kaj la Nacia Teknika Instituto por Surduloj, per sponsorado de internaciaj stipendiaj programoj por instigi studentojn iĝi estontaj gvidantoj en la surdula komunumo. Ju pli da helpo tiuj organizoj donas al la surduloj, des pli da ŝancojn kaj rimedojn havas handikapuloj kiuj devas paroli laŭte pri siaj luktoj kaj celoj, kiujn ili celas atingi. Kiam pli da homoj komprenas kiel utiligi sian privilegion por la marĝenigitaj grupoj en la komunumo, tiam oni povas konstrui pli inkluzivan kaj tolereman medion por la generacioj kiuj ankoraŭ venos.[19][20]
Historio
La unua konata registro de la signolingvo en la historio venas el la verko Kratilo de Platono, verkita en la kvina jarcento a.n.e. En dialogo pri la "ĝusteco de nomoj", Sokrato diras, "Supozu, ke ni ne havus voĉon nek langon, kaj volis komuniki unu kun la alia, ĉu ni ne faru, kiel la surdmutuloj, signojn per la manoj kaj kapo kaj la cetero de la korpo?"[24] Lia kredo ke surduloj posedas denaskan inteligentecon por lingvo metis lin en konflikton kun lia studento Aristotelo, kiu diris, "Tiuj kiuj estas naskita surdaj ĉiuj iĝas sensencaj kaj malkapablaj je racio", kaj ke "estas maleble rezoni sen la kapablo aŭdi".
Tiu ĉi elparolo resonus tra la epokoj kaj nur en la 17-a jarcento ekestis manaj alfabetoj, same kiel diversaj traktaĵoj pri surdula edukado, kiel Reducción de las letras y arte para enseñar a hablar a los mudos ('Redukto de literoj kaj arto por instrui al mutuloj'), verkita de Juan Pablo Bonet en Madrido, en 1620 kaj Didascalocophus, or, The deaf and dumb mans tutor, verkita fare de George Dalgarno en 1680.
_-_March_2016.jpg)
En 1760, la franca filantropa edukisto Charles-Michel de l'Épée malfermis la Institut National de Jeunes Sourds de Paris, nome la unua senpaga lernejo por surduloj. La lernejo ricevis aprobon por ricevi registaran financadon en 1791 kaj iĝis konata kiel "Institution Nationale des Sourds-Muets à Paris".[25] La lernejo inspiris la malfermon de tio kio estas nuntempe konata kiel American School for the Deaf, la plej malnova permanenta lernejo por surduloj en Usono, kaj nerekte, la Universitato Gallaudet, nome la unua altlernejo en la mondo por alta edukado de surduloj kaj aŭdmalkapabluloj, kaj ĝis nun, la nura alteduka institucio en kiu ĉiuj programoj kaj servoj estas specife dezajnitaj por faciligi la agadon de surdaj kaj aŭdmalkapablaj studentoj.
Kaŭzoj
La surdeco povas esti heredita; la hereda surdeco povas esti sindroma kaj nesindroma. La plej konata sindromo estas la Sindromo de Usher. Oni konas pluan dekduon de la nesindromaj surdecoj. La sindroma surdeco estas asociita kun aliaj malkapabloj aŭ malsanoj. Ankaŭ la drinkado de la patrino en la tempo de la gravedeco povas kaŭzi surdecon.
Multaj malsanoj povas igi surdecon, ekzemple morbilo, meningito,[26] parotidito, sifiliso,[27] memimuna malsano. Iuj sanigiloj[28] kaj kemiaĵoj[29] estas damaĝaj por la aŭdpovo, precipe la aminoglikozidoj. Ankaŭ la granda bruo,[30] iuj traŭmoj, multloka sklerozo kaj apopleksio povas detrui la aŭdon.
Kun aliaj malkapabloj
Surdmutulo estas tiu surdulo, kiu estas ankaŭ muta. Ofte la antaŭ-lingvaj surduloj estas konsideritaj surdmutaj, ankaŭ se ili povas paroli parolan lingvon. Tio estas miskonduka, ĉar la plimulto de la antaŭ-lingvaj surduloj povas paroli en sia nacia lingvo. La membroj de la surda komunumo sentas la vorton surdmutan insulta, ĉar ili povas signumi, kaj tio gravas en ilia kulturo kiel paroli en alia lingvo.[31] Ili sentas sin imuna kontraŭ muteco, kaj prenas kiel ofendon, se ili estas konfuzita kun la mutuloj.
En iuj malriĉaj komunumoj la antaŭ-lingvaj surduloj ne vidas signumadon, kaj ne frekventas lernejon. Ili ne lernas la nacian lingvon, ne lernas paroli, legi sur la lipoj, legi kaj skribi. Ili ne konas lingvon, kaj povas komuniki nur per kelkaj signoj. Oni povas ilin konsideri surdmutaj. Iuj organizaĵoj kontribuas en solvado de tiu problemo, sed ofte ili false interpretas la signojn de la loka signolingvo pantomimo, kaj anstataŭas ilin per la signoj de la Usona signolingvo. La surda komunumo ne kontribuas, ĉar ĝi ne volas scii pri la senlingveco.[32] Sed ankaŭ ili ne estas vere mutaj, ĉar ili povas lerni lingvojn.[33]
La surdblinduloj estas tiaj aŭdmalkapabluloj, kiuj ankaŭ estas tial vidmalkapabluloj, ke ili ne povas kompensi unu senson per la alia. Ili pretendas specialajn rimedojn kaj metodojn, kaj bezonas plian helpon. Ili pli ofte elfalas el la edukado, ol la aliaj aŭdmalkapabluloj.[34]
Kulturo
Pro ilia malkapablo la surduloj estas izolitaj de la aŭdantoj; pro tio ili estigis sian komunumon. Al ilia kulturo apartenas krom la signolingvoj kaj la surdolimpio, ke ili sentas sin kapablaj.[35] La surdaj sportistoj ne partoprenas en la paralimpiko, ĉar ili estas kategoriigitaj en la kategorio cetera, kiun ĉiu surdulo tre domaĝas.[36] La surdolimpio estas aranĝita de la Committee International des Sports Sourds (CISS) kvarajare en la postolimpia jaro.[37] Ili faras teatron kaj kantas en signolingvo. Ili renkontiĝas kutime en la grandaj urboj. La komunumo estas internacia, sed nur malplimulto el ili estas en la internacia vivo. Ĉar multaj signolingvoj estas, ili faris la Internacian Signolingvon.
La gepatra lingvo de la antaŭ-lingvaj surduloj estas signolingvo, sed multaj el ili estas instruitaj nur parollingve. La signolingvoj varias laŭlande (laŭnacie), kaj vere estas lingvoj, ne pantomimo. En iuj landoj oni signumas plian signolingvon.[38] Estas ankaŭ televidaj kanaloj (aŭ televidaj programoj), kiuj elsendas signolingve. La postlingvaj surduloj lernas la lokan signolingvon fremdlingve, por ke ili estu membro en tiu kulturo.
Multaj signolingvoj estas neskribitaj lingvoj. Pro tio la antaŭ-lingva surduloj en tiuj landoj povas nek skribi nek legi en sia gepatra lingvo. En ilia instruado estas la parolado kaj la legado sur la lipoj preferita antaŭ la legado, skribado kaj la parollingvo mem; pro tio estas proporcie pli multaj analfabetuloj el ili, ol el la aŭdantuloj. En Usono estas farita skribo por la Usona signolingvo.[38]
Ili uzas ankaŭ sian nacian lingvon. Ilia lingvosciado kaj kapablo por la parolado estas tre varia. En ilia parolado oni povas aŭdi la malestadon de la kontrolo; ĝi estas svaga, la akcento, la forto kaj la kvalito de la voĉo kutime estas malĝusta.
Instruado
En la instruado de la surduloj estis kaj estas diversaj metodoj uzitaj.
Kiam oni komencis instrui la surdulojn, oni uzis la signolingvon kaj instruis precipe la nacian lingvon, la legadon kaj skribadon. La parolado kaj la observado de la buŝmimiko ("legado de lipaj movoj") estis malpli signifa, kaj estis malfrue instruitaj. La instruistoj estis konsiderintaj, ke la surdaj lernantoj povas ĉion lerni, se ili povas legi.[39] Multaj surduloj amas tiun metodon, kaj ili diras, ke la aŭdantuloj maltaksas la signifikadon de la parolado en la vivo de la surduloj.
Poste estis ankaŭ la parola metodo, alie: la germana metodo uzita. La signolingvo estis malpermesita, kaj severe punita. Oni ĉefe instruis la paroladon. Tiu metodo estis evoluita en la aŭd-parola metodo, kiu estas malpli severa, sed ankaŭ malpermesas la signolingvon en la instruado. La ĉefaj studmaterialoj estas la parolado, la legado sur la lipoj, kaj la uzado de la restaŭdkapablo. La uzantoj de la metodo estas konsiderintaj, ke la nura uzado de la nacia lingvo estas la ununura metodo, per kiu la surdaj lernantoj lernas paroli, lernas profesion, akomodiĝas al la plimulto, kaj estas utila ano de la socio.[40]
En la dulingva metodo la instruado estas dulingva, kaj la nacia lingvo estas lernata kiel fremdlingvo kun legado sur la lipoj kaj la parolado. La uzantoj de la metodo estas konsiderintaj, ke la uzado de ambaŭ lingvoj estas la plej bona metodo, per kiu la surdaj lernantoj lernas paroli, lernas profesion, povas studi, akomodiĝas al la plimulto, kaj estas utilaj anoj de la socio.[40] La metodo estis sukcese uzita en Svedio, Finnlando, Danio, Nederlando, Portugalio, Venezuelo, Urugvajo, Unuiĝinta Reĝlando, Respubliko de Sud-Afriko, Aŭstralio kaj Usono.
La diskutoj pri la instruado de la surduloj ofte iĝas tre krudaj. Neniu volas kompreni la vidpunkton de la aliaj, kaj opinias la alian metodon damaĝa. Kiu kredas je la aŭd-parola metodo, tiu diras, ke la dulingva metodo izolas la surdulojn, ili ne lernas paroli aŭ ili ne socialigas. Laŭ la kredantoj de la dulingva metodo kripligas la tutan komunikadon, kaj malhelpas la lernadon. Tial la surduloj havas malgrandan ŝancon por fari la maturekzamenon, kaj poste diplomiĝi.[40]
En iuj parto de Afriko oni uzas la dulingvan metodon, sed en tiu oni instruas ne la lokan signolingvon, sed ĝian miksaĵon kun la Usona signolingvo, en kiu la gramatiko estas konservita, sed la vortostoko estas ŝanĝita. La loka signolingvo estas ekskludita, ĉar ĝi ne estas rekonita kiel lingvo. Tiu faras la lernadon same malfacila, kiel la aud-parola metodo, krome kondukas al la forgesado de la lokaj signoj.[32]
Komunikado
LoCoS (mallongigo por Lovers Communication System) estas vida lingvo kreita per Yukio Ota el Japanio en 1964. Ĉi tiu lingvo estis desegnita por faciligi komunikadon por surduloj kaj ankaŭ por homoj kiuj ne povas legi kaj skribi. LoCoS estas universala kaj simpla lingvo, kaj kiel Yukio Ota diris: «Ĉi tiu lingvo devas emfazi la gravecon de komunikado inter ĉiuj homoj en ĉiuj landoj de la mondo.»
Referencoj
Literaturo
Vidu ankaŭ
Eksteraj ligiloj
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.