From Wikipedia, the free encyclopedia
Proprieto estas la jura rajto ekzerci povon sur objekto aŭ disponi pri ĝi, sen pli da limoj ol tiuj proklamitaj en la leĝo. En juro ĝi estas rigardata kiel atribuo propra de iu subjekto. Modernaj konceptoj pri proprieto historie devenas de ĝia senco en Romio, kie ĝi estis komprenata kiel absoluta rajto aplikebla sur iu havaĵo: ius utendi, fruendi et abutendi. (Vidu sube)
La objekto de la rajto de posedo konsistigas je ĉiu havaĵo eblaj esti posedataj aŭ alproprigitaj. Por la realigo de tiu situacio, ĝenerale, nepras tri kondiĉoj:
La rajto de proprieto estas la plej kompleta el tiuj kiuj oni povas havi pri havaĵo. La havaĵo estas submetita al la volo, ekskluziveco kaj al la agado de ties posedanto. La rajto estas ekskluziva, ĉar nur unu persono povas havi la absolutan dominadon sur tio. Estas mencienda, ke oni ne devas konfuziĝi inter la kunposedo kaj la pluraleco de dominado.
En juro, ĉefe en tiuj sistemoj aŭ doktrinoj kun grava latina influo, oni konsideras, ke la dominado aŭ posedo estas integrita de tri ecoj aŭ rajtoj:
La ius utendi aŭ rajto uzi ion. La posedanto rajtas serviĝi el la havaĵo por siaj interesoj, se tiu konduto ne iras kontraŭ leĝoj nek damaĝas la rajtojn de aliaj posedantoj.
Ekzemple, laŭ la principo de la ius utendi, ne povus posedanto de nemoveblaĵo pravigi la havon de plantejo de marijuano, ĉar ĝi estas malpermesita de plejparto de la juraj sistemoj. Sammaniere, entreprenisto ne povas pravigi, laŭ tiu principo, ekscesajn bruojn, kiuj estas tipaj de industria aktivaĵo en loĝeja zono, kiuj igus netolereblajn la vivojn de la aliaj loĝantoj.
La ius fruendi aŭ rajto ĝui ion. La posedanto rajtas profiti kaj disponi je la fruktojn kaj produktojn kiujn produktus la havaĵo. La ĝenerala regulo estas, ke la posedanto de io estas ankaŭ proprietulo de ĉio kion la havaĵo produktus, kun aŭ sen ties interveno.
La fruktoj povas esti naturaj aŭ "civilaj". La naturaj fruktoj estas tiuj kiujn la havaĵo produktas nature aŭ artefarite sen damaĝo de sia substancoj. Laŭ tiu aspekto diferenciĝas el la nomitaj simple produktoj. Tiele, pri pomarbaro, la pomoj estas naturaj fruktoj kaj la ligno de la arboj estas ties produktoj.
La "civilaj" fruktoj konsistas el tiuj kvantoj da mono kiun ricevas la proprietulo por pruntedoni al aliulo la uzadon aŭ ĝuon de la havaĵo. Pri la antaŭa ekzemplo, la civila frukto kiun ricevas la proprietulo de la pomarbaro estas la lumono kiun oni pagas al li. Se temas pri mono, la fruktoj kiun ricevas la proprietulo estas la interezoj.
El ius abutendi aŭ rajto disponi sur la havaĵo. La proprietulo, laŭ la premiso, ke la havaĵo estas sub sia dominado (fakta povo kaj volo posedi), povas fari el ĝi kion ĝi volos, inklude domaĝi aŭ detrui ĝin (materia dispono). Sammaniere, povas la proprietulo disponi el sia reala rajto (jura dispono), tiele, ĝi povas malakiri ion, vendi ĝin, donaci ĝin, tio estas, malligi sin el sia rajto posedi kaj trapasi ĝin al aliulo.
La rajto posedi estas morala, individua, eksklusiva kaj perfekta povo, sed kun karaktero de limigo kaj de subordigo, tiel kiel porĉiama.
Oni povas skeme prezenti la dividon de la variaj specoj de proprieto, laŭ jene:
Ekzistas pluraj proverboj pri posedo/havo en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof, inter ili[1]:
|
|
|
|
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.