internacia konflikto de la 21a jarcento From Wikipedia, the free encyclopedia
La tutmonda milito kontraŭ terorismo (angle War on Terror) kaj kelkaj nomas ĝin Longa Milito, estas milita, ekonomia kaj amaskomunikila kampanjo gvidata de Usono kaj kun la partopreno de kelkaj landoj kun ĝi aliancitaj. Ĉi tiu kampanjo komenciĝis post la Atencoj de la 11-a de septembro 2001, en kiuj Al-Kaida ludis rolon, kaj ĝi iĝis centra fokuso de la politiko de la eksa usona prezidanto George W. Bush sur la internaj kaj tutmondaj niveloj. Ĉi tiu milito reprezentis turnopunkton kiun multaj priskribis kiel danĝera kaj senprecedenca en la historio ĉar ĝi estis milito kun neklaraj difinoj kaj diferencis de tradiciaj militoj pro tio ke ĝi havis multoblajn dimensiojn kaj celojn.
La esprimo estas uzata por la serio de militaj bataloj gvidataj de Usono kaj aliaj landoj kontraŭ supozitaj terorismaj organizaĵoj kaj landoj, kiuj supozite subtenas terorismon post la atencoj de la 11-a de septembro 2001 dum pli ol jardeko. Por ĉi tiuj atakoj, kiuj kaŭzis la morton de preskaŭ 3 000 usonanoj, la organizaĵo Al-Kaida gvidata de Usama bin Laden, kies ĉefaj bazoj estis en Afganio kaj Pakistano, prenis respondecon.
Proksimume monaton post la atakoj, larĝa koalicio de landoj gviditaj de Usono invadis Afganion, tie faligis la talibanan reĝimon en mallonga tempodaŭro kaj komencis daŭran batalon kontraŭ fortoj de la talibano kaj Al-Kaida. La batalado estis gvidita fare de la Prezidanto de Usono, George Walker Bush, kiu proksimume du jarojn poste decidis vastigi la bataladon ankaŭ al Irako [1][2]. Post formado de relative limigita koalicio de landoj, la usona armeo gvidis invadon de Irako kiu kaŭzis la falon de la reĝimo de Saddam Hussein en mallonga tempo. Simile al kio okazis en Afganio, ĝi evoluis al daŭra batalado kontraŭ lokaj sektoroj kaj partikulare terorismaj organizaĵoj rilataj al aŭ gviditaj de Al-Kaida. En la sekvaj jaroj, Usono investis gravajn klopodojn por venki la terorismajn organizaĵojn en Afganio kaj Irako kaj starigi stabilajn por-okcidentajn demokratajn reĝimojn en ĉi tiuj landoj. En la sama tempo, pli malgrandaj armeaj operacioj estis faritaj ankaŭ en aliaj lokoj en diversaj lokoj en Azio kaj Afriko.
Je la fino de la mandato de George Walker Bush, ŝajnis, ke la organizaĵo Al-Kaida grave malfortiĝis kaj ke certa stabileco estis atingita en Afganio kaj Irako, kaj intertempe komenciĝis tendenco retiri okcidentajn fortojn el tiuj landoj. En decembro 2011, la Prezidanto de Usono Barack Obama kompletigis la retiron de la usonaj trupoj el Irako ĝis la lasta el ili. En majo 2013, Obama sciigis, ke la milito "kontraŭ terorismo" venis al fino, kaj ke la armeaj kaj spionadminstracioj agus ne kontraŭ taktikoj, sed kontraŭ specifa grupo de retoj kies celo estis detrui Usonon. [3] En decembro 2014, Obama ankaŭ kompletigis tion en Afganio, kvankam tie Usono lasis malgrandan militforton. Tiel tiuj du militoj finiĝis post pli ol jardeko da batalado. De la komenco de la tutmonda milito kontraŭ terorismo de 2001 ĝis 2011, ĉirkaŭ 8 000 okcidentaj soldatoj, la plej multaj el ili usonaj, estis mortigitaj batalante en Mezoriento. Kune kun proksimume 3 000 usonaj civitanoj kiuj estis mortigitaj en la atencoj de la 11-a de septembro 2001, komencante kun tiuj atakoj, proksimume 4 000 pliaj civitanoj estis mortigitaj kiel parto de atakoj de terorismaj organizaĵoj kontraŭ okcidentaj kaj por-okcidentaj celoj. Kaj malgraŭ ĉio ĉi, pluraj dekoj de miloj da supozitaj teroristoj estis mortigitaj en la diversaj militoj kune kun dekoj de miloj da civiluloj, kun la plej multaj el tiuj viktimoj en Afganio kaj Irako.
Kvankam la funkciado de la tutmonda milito kontraŭ terorismo estas ĉefe rilata al la oficperiodo de George Walker Bush, prezidanto kiu vidis tiun militon kiel oficialan politikon, ĝi daŭris dum la prezidanteco de Barack Obama dum kiu usonaj fortoj estis retiritaj de Irako kaj la formala fino de la tutmonda milito kontraŭ terorismo estis anoncita en 2013 kaj dum pluraj monatoj, la plej multaj el la soldatoj de Afganio ankaŭ estis ofertitaj. Ene de mallonga tempo de la foriro de la usonaj trupoj de Irako, la espero de multaj en la mondo estis rompita kaj la lando degeneris en plenan civitan militon, kie la iraka ŝtato fakte perdis signifajn partojn de sia teritorio al la terorisma organizaĵo Islama Ŝtato (ISIS), multaj el kies membroj estas veteranoj de la Al-Kaida organizaĵo. Pro ĉi tiuj eventoj, la prezidanto de Usono Barack Obama decidis renovigi la usonan batalon en Mezoriento kontraŭ islama terorismo, kaj tiucele li formis koalicion de landoj, kiuj faris elaerajn (spavaj) atakojn kontraŭ la organizaĵo [4][5][6][7].
En 2003, la registaro de George W. Bush establis la sekvajn celojn en la milito kontraŭ terorismo: [8]
La Bush-registaro prenis kelkajn iniciatojn kiuj rezultis rekte el la "batalo kontraŭ terorismo":
Post forkapto de multaj homoj el diversaj partoj de la mondo, Usono malliberigis ilin en la malliberejoj de Usona Mararmeo-Bazo ĉe Golfo de Guantanamo, en Kubo . Ĉi tiu malliberejo ne estas sub la jurisdikcio de la usona justico, sed estas administrata de la usonaj armeaj kaj sekretaj servoj. Krome, la CIA establis privatajn malliberejojn en pluraj eŭropaj landoj, kiuj estis liberaj de iu jura inspektado. Krom tio, la forkaptitoj ankaŭ estis malliberigitaj en ŝipoj [9]. Torturo estis farita sur la kaptitoj ĉi tie . Krome, oni uzis la torturon "waterboard", kiu estis rajtigita de la superaj ĉambroj de la usona registaro [10][11]. La Ruĝa Kruco konfirmis ke usonanoj estis implikitaj en torturo de kaptitoj malobee al la Konvencioj de Ĝenevo [12]. FBI-agentoj malfermis dosieron pri torturo fare de usonaj soldatoj kaj la CIA ĉe Guantánamo, rajtigis "Militkrimojn" [13]. Kiam Barack Obama iĝis prezidanto de Usono en 2008 , li promesis fermi la Guantanamo-malliberejon. Tiam publikigis detalojn pri usonaj torturmetodoj al gazetoj. Ankaŭ diris, ke neniu usona oficialulo estos punita pro krimoj de perforto [14]. En aŭgusto 2009, la ACLU pridubis la usonan registaron pri la pli ol 600 kaptitoj tenitaj norde de Flughaveno Bagram , meze de zorgoj ke la ejo fariĝis la nova Guantanamo Bay [15].
Britio estis implikita en torturdemandadoj sendante siajn civitanojn al triaj landoj [16]. Britaj trupoj ankaŭ estis implikitaj en la kidnapo, torturo, kaj mortigo ne nur de kombatantoj sed ankaŭ de civiluloj, ekzemple irakaj [17][18].
Islamismaj terorismaj grupoj faris plurajn atakojn kontraŭ usonanoj kaj iliaj aliancanoj dum la fino de la 20-a jarcento, kiuj foje estis reagitaj per armeaj atakoj. Post kiam la usonaj ambasadoj en Kenjo kaj Tanzanio estis bombitaj la 7-an de aŭgusto 1998, prezidanto Bill Clinton lanĉis Operacon Infinite Reach, kun la celo de bombado de celoj asociitaj kun Al-Kaida en Sudano kaj Afganio.
La 12an de oktobro 2000, la usona destrojero USS "Cole" estis atakita en la marhaveno de Adeno, kaj la 11an de septembro 2001, kvar civilaj aviadiloj estis kaperitaj fare de suicidbombistoj, du el kiuj estis trafitaj en la ĝemelturoj de la Monda Komerco Centro en Novjorko, la tria aviadilo kraŝis en la Pentagono de la Defendministerio en Vaŝingtono, dum la lasta aviadilo falis en Pensilvanio. Post ĉi-lasta atako, la usona popolo postulis venĝon kontraŭ la respondeculoj de la atako [19].
La unuaj aspektoj de la milito kontraŭ terorismo venis de la Sekureca Konsilio de UN, kiu kun UNSC Rezolucio 1373 postulis ĉiujn ŝtatojn krimigi subtenon por terorismo, nei financan subtenon kaj rifuĝon al teroristoj kaj kunhavigi informojn pri teroristaj grupoj planantaj atakojn. La 4an de oktobro, NATO lanĉis Operacon Active Endeavour, kun la celo de pliigado de la nombro da sekureckontroloj en la mediteranea areo. Post kiam la talibano rifuzis respondi al la ultimato transdoni Al-Kaida membrojn en Afganio, Usono kaj ĝiaj NATO-aliancanoj komencis bombadi celojn kontraŭ la talibano kaj Al-Kaida la 7-an de oktobro 2001.
La Norda Alianco, subtenata de usonaj specialaj fortoj, lanĉis teran ofensivon kiu prenis kontrolon de la plej granda parto de Afganio komence de 2002. Ĉar batalado daŭris en Afganio, la milito kontraŭ terorismo estis etendita al Filipinio, kie usonaj specialaj fortoj subtenis la filipinan armeon en kontraŭbatalado de elementoj aliancaj de Al-Kaida, Jemaah Islamiyah kaj Abu Sayyaf [20] [21]. La milito kontraŭ terorismo ankaŭ estis etendita al la Korno de Afriko, kie NATO-aliancanoj komencis trejni etiopiajn kaj ĝibutiajn soldatojn en metodoj por kontraŭbatali teroristojn kaj ribelantojn.
La 20an de marto 2003, Usono, Britio kaj koalicio de pretaj landoj etendis la Militon kontraŭ Terorismo al Irako, kun la celo de forigo de Saddam Hussein de potenco pro lia supozitaj stokado de amasdetruaj armiloj kaj subteno por terorismo. La invado de Irako estis polemika kaj milionoj da homoj tutmonde protestis kontraŭ la milito kiam la koalicio eniris sen subteno de la Unuiĝintaj Nacioj. Antaŭ la 1-a de majo, la koalicio sukcese forigis lin de potenco, sed la rapida venko estis sekvita per sanga ribelo inter sunaistoj kaj ŝijaismaj islamanoj, apogita fare de Al-Kaida kaj aliaj batalemaj grupoj. Tiel, la ribelo atingis Afganion, kaj iliaj oftaj limtransirejoj en Pakistanon igis la pakistananojn etendi la batalon kontraŭ terorismo al Vaziristan en 2004 por kontraŭbatali la elementojn de la talibano kaj Al-Kaida kiuj loĝis tie [22].
En 2006, la milito kontraŭ terorismo atingis Orientafrikon kiam Etiopio invadis Somalion por subteni la somalian registaron kaj militĉefojn kontraŭ la Islamaj Kortumoj, islama gerilgrupo kun la celo de enkonduko de islama jura ordo bazita sur Ŝario kun Ŝejĥo Sharif Ahmed kiel la supera gvidanto. Dum la somero, la gerilanoj prenis kontrolon de la ĉefurbo Mogadiŝo, same kiel la gravajn urbojn Jawhar, Kismajo, Beletweyne, Dusa Mareb, Hobyo, same kiel multajn aliajn pli malgrandajn urbojn, kaj preskaŭ venkis la lastan fortikejon de la registartrupoj kiam Etiopio (kun usona subteno) eniris kaj venkis la gerilanojn en serio de bataloj ĉe Baidoa, Bandiradley kaj Beledweyne. La islamistoj retiriĝis al la ĉefurbo Mogadiŝo, sed ankaŭ devis fuĝi de ĉi tie la 28-an de decembro 2006. La islamistoj forlasis Mogadiŝon en kaoso kaj fuĝis suden al Kismajo, kiun ili perdis post batalo ĉe Jilib. Post kiam ili perdis preskaŭ ĉion el sia iama teritorio en 2007, nun estas konjekto ke la movado komencos gerilan militon kontraŭ la registaro.[23][24].
En 2007, la usona kresko-strategio komencis ekvalidi en Irako, kaj antaŭ la fino de la jaro la nombro da atakoj kaj mortoj draste malpliiĝis en pluraj lokoj, sed en Afganio, la talibano komencis pliigi sian ĉeeston en suda Afganio denove, kaj prenis kontrolon de la urbo Musa Qala en frua februaro, sed la urbo revenis sub afganan kaj ISAF-kontrolon post kiam la talibano retiriĝis de la urbo la 12an de decembro.
La ĉeesto de la islamistoj en Pakistano ankaŭ pliiĝis dramece dum 2007. En marto-aprilo, la militistaro de Pakistano sukcesis kontraŭbatali la ĉeeston de la Islama Movado de Uzbekio en Suda Vaziristano. La kreskanta ĉeesto de Al-Kaida kaj la talibano en la limregionoj inter Afganio kaj Pakistano (precipe Vaziristano) rezultigis plurajn batalojn inter islamistoj kaj pakistanaj armeunuoj kaj teroristajn atakojn kontraŭ civilaj, armeaj kaj registaraj celoj, inkluzive de la atenco kontraŭ Ministro por Internaj Aferoj Aftab Ahmad Khan Sherpao, la terora atako en Karaĉio kaj la murdo de Benazir Bhutto [25] [26].
Operacio Enduring Freedom (OEF) de la 7-a de oktobro 2001 ĝis la 28-a de decembro 2014 celis forigi teroristajn komandon kaj trejnadinstalaĵojn, kontraŭbatali teroristojn, kapti ilin kaj alporti ilin al justeco. Krome, triaj partioj estu konstante malhelpitaj subteni terorismajn agadojn. La operacio konsistis el du plejparte sendependaj suboperacioj kiuj okazis en Afganio (2001-2002 milito, celo, interalie, faligi la talibanon ) kaj en la mara areo en la Korno de Afriko. Ĝis proksimume 70 nacioj estis implikitaj en tiuj operacioj, inkluzive de Germanio. La operacio estis gvidita fare de la usona regiona komando USCENTCOM kun ĉefsidejo en Tampa, Florido.
La jura bazo por la OEF estis la Rezolucio 1368 de la Sekureca Konsilio de Unuiĝintaj Nacioj de la 12-a de septembro 2001, kiu kondamnis la teroristajn atakojn en Novjorko kaj Vaŝingtono kiel armitan atakon kontraŭ Usono kaj minaco al internacia paco kaj sekureco.
La usonaj registaragentejoj kaj la militistaro subkontraktis multon da la militlaboro al komercaj firmaoj. La plej fifama firmao estas Blackwater , kiu havis ligojn kun usona vicprezidanto Dick Cheney . Komerca firmao estus pagita kvinoble pli multe ol registara dungito por la sama laboro. La CIA ankaŭ aljuĝis kontraktojn al komercaj entreprenoj por prizorgi torturon kaj malliberejojn. En ĉi tiu laboro okupiĝis ankaŭ la fama aviadilkompanio Boeing . Por protekti tiujn kompaniojn kontraŭ jura agado, la usonaj registaroj sub la prezidanteco de George W. Bush kaj Barack Obama estis viglaj [27].
Sub la alivestiĝo de ĉi tiu milito, la usona registaro ankaŭ komencis forpreni la liberecojn de sia popolo. La Usona Kongreso rajtigis vastan spionadon de la usona popolo [28]. Tiu leĝo suspendis la Kvaran Amendon de la Usona Konstitucio. Post kiam la usona administracio malsukcesis procesigi la usonan civitanon Jose Padilla en speciala tribunalo pro terorismo-akuzoj, Florida ĵurio malkondamnis lin pro pli malgrandaj terorismaj akuzoj [29]. Profesoro de la Universitato de Florido estis deportita fare de la usona administracio post tribunalfiasko rilate terorismajn akuzopunktojn [30]. 5,000 islamanoj vivantaj en Usono estis malliberigitaj sen kaŭcio [31]. Usona F.B.I. pagis grandajn monsumojn al krimuloj por kapti islamanojn por ke ili diru "obĵetaj" frazoj al junaj islamanoj en konversacioj, kiuj ricevas facilajn kondamnojn de usonaj tribunaloj [32]. Kanadaj sekretaj servoj estis implikitaj en la kontraŭleĝa ekstradicio de civitanoj al aliaj landoj [33].
En 2006, la Usona Kongreso suspendis Habeas Corpus, fundamentan homan rajton defii registaran malliberigon [34]. En aliaj okcidentaj landoj, leĝoj por preni for konstituciajn liberecojn ankaŭ estis realigitaj kaj konfirmitaj per kortumdecidoj [35].
Usama bin Laden estis mortigita fare de usonaj specialaj fortoj la 2-an de majo 2011. Tiu estis konfirmita fare de Al-Kaida [36][37].
Usono komencis retiri siajn trupojn el Afganio en 2011. Unua kontingento de 650 soldatoj, kiuj estis deplojitaj nordorienten de la afgana ĉefurbo, forlasis la landon kaj ne estis anstataŭigita. En tiu tempo, Usono daŭre konservis proksimume 100,000 soldatoj en la lando. Fine de junio 2011, prezidanto Barack Obama anoncis la retiron de triono de la nordamerika kontingento antaŭ 2012 [38] La 23-an de majo 2013, prezidanto Barack Obama deklaris ke la tutmonda milito kontraŭ teruro estas finita [39].
La 31an de julio 2022, Ajman az-Zaŭahiri, kiu transprenis kiel gvidanton de Al-Kaida de bin Laden, estis mortigita en usona spavatako en Kabulo, Afganio [40].
Multaj hom-rajtaj organizaĵoj kritikis la militon kontraŭ terorismo, ĉar ili kredas ke ĝi kondukas la ŝtatojn kiu apogas la militon subteni nedemokratiajn reĝimojn kiuj estas iliaj taktikaj aliancanoj. Ĝi ankaŭ opinias, ke malobservoj de homaj rajtoj okazas en la malliberejoj, kie supozataj teroristoj estas tenitaj sen leĝo, juĝo aŭ aliro al advokato [41]. En 2001, la Usona Kongreso aprobis la Usonan Patriot-Leĝon, leĝon kiu donis al la registaro vastigitajn potencojn de gvatado, aresto kaj subaŭskultado. La leĝo estis kritikita por subfosado de la rajtoj de usonaj civitanoj.
La uzo de la esprimo "milito" kontraŭ "terorismo" estis kontestata ĉar kritikistoj asertis, ke ĝi estis uzita fare de la partoprenantaj registaroj por limigi civilajn liberecojn kaj malobservi homajn rajtojn. Kelkaj argumentas, ke la termino milito ne taŭgas en ĉi tiu kunteksto ĉar ili kredas, ke ekzistas neniu evidenta malamiko kaj ke estas neverŝajne ke internacia terorismo povus esti eliminita per armeaj rimedoj. Kritikistoj, kiel ekzemple Francis Fukuyama, diris, ke terorismo estas taktiko kaj ne malamiko. Gore Vidal protestis kontraŭ la termino dirante, ke oni ne povas fari militon kontraŭ abstrakta substantivo - kio estas "terorismo" - kaj plue argumentis, ke la esprimo estas same signifa kiel "milito kontraŭ drogoj". Vidal ankaŭ asertis, ke la milito estis maniero por ke Bush montru sin propre [42].
La termino terorismo estis karakterizita kiel neklara. La Oficejo de Unuiĝintaj Nacioj por Drogkontrolo kaj Krimpreventado diris, ke ekzistas neniu fiksa difino de terorismo kaj ke tio pruvis esti baro al signifaj internaciaj kontraŭterorismaj klopodoj. Krome, ĝi diris, ke "Kelkaj ofte diris, ke "teroristo" de unu ŝtato estas "liberecbatalanto" de alia ŝtato." Aŭtoritatoj en Irano, Libano kaj Venezuelo ofte uzas la terminon "terorismo" por priskribi usonajn agojn.
Laŭ studo de la IPPNW, la nombro da viktimoj de la "Milito kontraŭ Terorismo" en Irako, Afganio kaj Pakistano de 2001 ĝis 2014 - surbaze de konservativa interpreto de la fontoj - estas multe pli ol 1 miliono da mortintoj [43].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
