Ĝermado
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ĝermado estas botanika esprimo por kaj la unua ŝtupo de la ontogenezo ĉe semoj kaj la burĝonado de rezervorgano kiel rizomoj, tuberoj[1], bulboj, bulbiloj[1] kaj ĉe polenero kaj sporoj[1]. La speciala karakterizaĵo estas la fino de la dormado de la plantorgano.
En pli strikta senco ĝermado estas la komenco de la evoluo de la semo de semplantoj (spermatophyta). Ĝi entenas la procezon de la kresko de la ensema embrio kaj de la eligo de la ĝermradiko tra la tegumento ĝis la plena evoluo de la ĝermplanto.[1]
Ĝermtipoj
Depende de la specio oni distingas inter epigea aŭ hipogea“ ĝermtipo.
Supergrunda ĝermado
Ĉe la aupergrunda aŭ epigea (epi, greke: sur/super; gae, greke: grundo/tero) ĝermado la hipokotilo rekiĝas. Formiĝas tipa hipokotilan hokon, kiu trarompas la grundsurfacon kaj per tio tiras alten la ĝermfoliojn (kotiledonoj). La ĝermfolioj estas fotosinteze aktivaj ĝis la finevoluo de la primaraj folioj (= unuaj veraj folioj) poste ili formortas. Ekzemplo por la epigea ĝermado estas rafano, betulo, ricino, terpomo kaj sunfloro.
Subgrunda ĝermado
Ĉe subgrunda aŭ hipogea (hypo, greka: sub; gae, greke: grundo,tero) ĝermado la epikotilo etendiĝas tiel ke la kotiledonoj restas en la grundo. La unuaj fotosinteze aktivaj folioj estas la primaraj folioj. Ekzemploj estas pizo, skarlata fazeolo, kverko kaj daktilo.
Kondiĉoj por la ĝermado
Por la ĝermado necesas akvo, varmo kaj oksigeno, kelkfoje ankaŭ lumo aŭ malheleco. diversaj semspecoj bezonas diversajn ĝermkondiĉoj, antaŭ ĉio la ĝusta temperaturo por superi la ĝermdormanco. Kelkaj semoj nur povas ĝermi post frostperiodo aŭ post arbara brulo. La semoj ofte estas tre sekaj kaj ili devas absorbi grandan kvanton da akvo eki la metabolon en la semojn. Por la unuaj kreskaktivecoj la nova planto forkonsumas la nutraĵojn en la semo, ekzemple oleo aŭ proteinoj. Hidrolazoj malkombiniĝas la nutraĵojn kaj ebligas al la embrio per la kresko de la tigo kaj la folioj moviĝi direkte al la lumo. Post la forkonsumado de tiuj rezervsubstancoj la nova plantido mem gajnas energion per fotosintezo.
Ĝerminiciatado
La kondiĝoj dum stokado de semoj estu malvarmeta temperaturo kaj malalta aerhumideco.[2] Post la dissemado la semero havas kontakton de ĉiu flanko al malseka grundo, tiu kaŭzas, ke la seka semero ensobas akvon kaj la embrio ekevoluiĝas. Normalkaze la semoj de la kultur- kaj ĝardenplantoj estas dissemataj komence de la varma duonjaro, do en printempo.[3].
Aliaj semoj devas havi por ekĝermo, certajn kondiĉojn. Ekzistas 'malvarmĝermantoj', ‚varmĝermantoj’, 'lumĝermantoj', 'fajroĝermantoj' aŭ semoj, kiuj devas antaŭŝveli aŭ devas 'stratifiki'.
La indikoj pri tiaj indikoj, semadprofunfo, temperaturo kaj tempo por la plej bona dissemado troviĝas en la kulturprisriboj de la semoj.[4]
Antaŭŝvelado
Speciale malmolaj kernoj nur malfacile absorbas akvon. Tial oni metu ilin dum kelkaj horoj en akvo antaŭ la dissemdo. Tio plirapidigas la ĝermdaŭro.[5] Elzemplo: lupenoj[5], vicioj[5]
Kelkfoje oni nomas la unuan fazon de la ĝermproceso 'antaŭŝvelado' , se temas pri malvarmĝermantaj semeroj.[6]
Lumĝermado
La lumĝermantoj necesas havi helecon por ĝermi.[7] Tiuj semeroj oni ne kovru ĉe la dissemado per grundo.[3] Oni nur malfort puŝu ilin en la grundon.[5] [7] Ili devas havi kontakton kun la humida grundo.[7] La semoj bezonas helecon, sed ne rektan sunlumon.[7] Ekzemplo: timiano, bazilio[7], laktuko[7], celerio[7], papavo[3], lavendo[7], miozoto[3], akvilegio[3]
Mallumĝermantoj
La semeroj da mallumĝermanto komencas ĝermi, se estas malluma.[7] Tial la semoj komplete estas kovrataj per grundo.[7] La semeroj estas metataj en truoj, sulketoj aŭ dise. Poste la semeroj estas kovrata per tavolo de grundo. La tavoldikeco dependas de la semgrandeco. Poste la grundo estas malforte kunpremita.[3] En tro densa grundo la semeroj ne povas spiri.
Malvarmĝermado
La malvarmĝermantoj, antaŭ ankaŭ nomataj frostĝermantoj, estas planto, kies semeroj devas travivi malvarman aŭ frostan periodon, antaŭ ili ekĝermas. Ofte estas staŭdoj el malvarmaj regionoj, kiu havas dikan kaj malmolan semŝelon.
Post la ŝeliĝo la malaltaj temperaturo de −5 ĝis +5 grado Celsiuso post 4 ĝis 8 semajnoj kaŭzas, ke la kvociento inter ĝermmalfavorantaj kaj ĝermfavorantaj substancoj ŝanĝiĝas favore al la germfavorantaj substancoj kaj la embrio ekĝermas. Frostĝermantoj tial estas dissemataj en septembro ĝis novembro.
Tro malfrue dissemitaj malvarmĝermantoj, kies malvarma periodo ne sufiĉe longe daŭris, nur ekĝermas post la sekvanta vintro.[5]
Se oni submetas la semerojn artefaritan malvarmon, ekzemple en fridujo, tiam tio proceso estas nomata [[stratifikado (botaniko)|stratifikado Tiaj malvarmĝermantoj bezonas jenajn evolufazojn por ĝermi:
- absorbo de akvo
- ekĝermado
- formado de la folioj.[8]
Tipaj malvarmĝermantoj kaj temperaturoj por la ĝermado
- vintra tritiko (Triticum sp)[1] 0 ĝi 1 °C[9]; 2 ĝis 4 °C kaŭzas pli longan ĝermadon
- kanabo (Cannabis sp) 0 ĝis 1 °C[9]
- sekalo (Secale cereale) 0 ĝis 1 °C[9]
- papavo (Papaver sp) 1 ĝis 5 °C[9]
- spinaco (Spinacia oleracea) 1 ĝi 5 °C[9]
- sukerbedo (Beta vulgaris subsp. vulgaris) 1 ĝis 5 °C[9]
- kamamoro (Rubus chamaemorus) super 1 °C por 13 semajnoj[10]; nach einer 270-tägigen Stratifikation keimen bei über 18 °C[11]
- ursa ajlo (Allium ursinum) 1a fazo: 15 ĝis 20 °C, 2a fazo: −4 ĝis 2 °C por 4 ĝis 6 semajnoj, 3a fazo: 10 ĝis 12 °C[8]
- printempa primolo (Primula veris) 3 ĝis 7 °C por 2 ĝis 3 semajnoj[12]
- ordinara pulsatilo (Pulsatilla vulgaris)
- nigra heleboro (Helleborus niger) 1a fazo: 10 ĝis 15 °C por 1 semajno, 2a fazo: 0 ĝis 5 °C por 1 semajno, 3a fazo: super 15 °C[6]
Varmĝermandoj
Varmĝermantoj aŭ povas esti frostrezista aŭ ne. Por aktivigi la ĝermadon il bezonas temperaturojn de +5 °C kaj pli dum unu ĝis pluraj semajnoj. Frostrezistaj specioj jam povas esti dissemataj en februaro en degelitan grundon, ekzemple faboj.[13] Ne frostrezistaj specioj oni nur jam dissemas en majo, ekzemple maizo.
Tipaj varĝermantoj kaj iliaj ĝermtemperaturoj
- fazeoloj 5 ĝis 11 °C[9]; 10 °C dum 5 ĝis 10 tagoj[13]
- [maizo]] (Zea mays) 5 ĝis 11 °C[9]
- tabako (Nicotiana sp) 11 16 °C[9]
- tomato (Solanum lycopersicum) subĉiele: 11 ĝis 16 °C[9]
- kukurbo (Cucurbita maxima) 11 ĝis 16 °C[9], (Cucurbita pepo) 15 ĝis 20 °C dum 8 ĝis 12 tagoj[13]
- kukumo (Cucumis sp) subĉiele: super 16 °C[9]; plantdomo: super 25 °C[13]
- melono depende de la specio: super 16 °C[9]; 20 ĝis 25 °C dum 10 ĝis 14 tagoj[13]
- bazilio (Ocimum basilicum) depende de la kultivaro super 16 °C ĝis super 25 °C[4]
Fajroĝermantoj
Fajroĝermantoj aŭ pirofitoj kiel ekzemple la aŭstralia kalistemono aŭ la beleta akacio estas plantoj, kies semoj nur ekĝermas post brulo (arbarbrulo, savana brulo) [14][15]
En pli skrikta senco fajroĝermantoj estas plantoj, kies semoj bezonas „varmegon“ por rompi la „semdomadon“, ekzemple de plantoj el la familioj Fabacoj (Fabaceae) kaj Cistacoj (Cistaceae).[16] La semoj jam povas aĝi jardekojn aŭ pli ol cent jaroj, ekzemple bohema geranio Geranium bohemicum L. kaj Geranium bohemicum subsp. depraehensum E.G.ALMQ. 1916.[17]
Biokemiaj procesoj
Dum la ĝermado okazas jenaj biokemiaj procesoj:
- absorbo de akvo[9]
- ŝveliĝo de la semŝelo (tegumento) per tio ĝi moliĝas kaj/aŭ disŝiriĝas [9]
- formado de enzimoj kiuj malkombinigas amelon kaj proteinon en la ĝermo kaj la tegumento
- malkombinado de rezervsubstancoj (grasoj, amelo aŭ proteinoj en la endospermo ĉe angiospermoj kaj en la perispermo ĉe la gimnosspermoj, precipe de
- metabolado de la malkombinitaj rezervaj stubstancoj [9].
- fomado de novaj ĉeloj, ekzemple la kreskado de la kotiledonoj kaj la ĝermradiko[1][9]
- formado de la unuaj veraj folioj[1]
- provizado de la nova planto kun perakva nutroelementoj tra la radiko kaj kun oksigeno tra la folioj[1]
Referencoj
Vidu ankaŭ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.