gdyż

Old Polish

Alternative forms

• gdyże, kdyż

Etymology

From gdy +‎ -ż. First attested in the end of the 14th century. Compare Old Czech když.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /ɡdɨʃ/
• IPA^(key): (15^th CE) /ɡdɨʃ/

Conjunction

gdyż

1. (attested in Lesser Poland) introduces a temporal clause; when, as, while
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎, Krakow, page 173a:

     A takes czy svøczy szøcz tho ony byly vczinily, gdis szø ony swymy (leg. z swymi) neprzygaczoly bycz mely

     [A takieżci święci sąć to oni byli uczynili, gdyż się oni z swymi nieprzyjacioły bić mieli]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎, Krakow, page 172b:

     Vøsz thø to mødroscz ma, ysze gdis gy chø szabicz, tedicz vøcz on svø glovø krige

     [Wąż tę to mądrość ma, iże gdyż ji ch[c]ą zabić, tedyć więc on {swą głowę} kryje]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 116:

     Gdysch gesczie cum adhuc (numquid non sunt verba, quae locutus est dominus..., cum adhuc Jerusalem habitaretur Zach 7, 7)

     [Gdyż jeszcze cum adhuc (numquid non sunt verba, quae locutus est dominus..., cum adhuc Jerusalem habitaretur Zach 7, 7)]

2. (attested in Lesser Poland, Greater Poland) introduces a temporal clause; as soon as; since
   • 1874-1891 [c. 1420], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume XXIV, page 82:

     A gdysz poczøl liczbø claszcz (et cum coepisset rationem ponere Mat 18, 24) prziszedl yeszt k nemw yeden

     [A gdyż począł liczbę kłaść (et cum coepisset rationem ponere Mat 18, 24) przyszedł jest k niemu jeden]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎, Krakow, page 174:

     Ysze gesz thy s szeme stworzon, a cdisz vøcz thy vmrzesz, tedy szø vøcz thy szaszø f szemø obroczisz

     [Iże jeś ty z ziemie stworzon, a kdyż więc ty umrzesz, tedy się więc ty zasię w ziemię obrocisz]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 48v:

     Exquo seyt einmal gdysz

     [Exquo seyt einmal gdyż]

3. (attested in Lesser Poland, Masovia) introduces a causal clause, often with a second conjunction in the second clause; as, since, because
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 34, 15:

     Ale ia, gdisz my szalosciwi bili (cum mihi molesti essent), obloczil iesm se w pitel

     [Ale ja, gdyż mi żałościwi byli (cum mihi molesti essent), obłoczył jeśm sie w pytel]

   • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎, Lesser Poland, page 24:

     Gdysz (cum) tho mamy z navky boszey, kto syą vkorzy, yvsz gest rozgrzeszon..., tedy chczemy..., aby... sadza swiadeczstwo przyiącz przysądzyl

     [Gdyż (cum) to mamy z nauki bożej, kto się ukorzy, już jest rozgrzeszon..., tedy chcemy..., aby... sędzia świadecstwo przyjąć przysądził]

   • 1874-1891 [Middle of the 15th century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume XXII, page 235:

     A gdisch picha dyabla wirzuczila sz nyeba..., boymisch syą, bichom pichą krolewstwa nyebyeskyego ny[e] straczily

     [A gdyż pycha dyjabła wyrzuciła s nieba..., bojmyż się, bychom pychą krolewstwa niebieskiego ni[e] stracili]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎, Krakow, page 171b:

     Alle kako my ten tho boszy dar chouamy, gdis szø [s]smerthnego grzecha dopusczamy?

     [Ale kako my ten to boży dar chowamy, gdyż się śmiertnego grzecha dopuszczamy?]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎, Krakow, page 14b:

     A pres to, gdis szø svich grechof spouedamy, vøcz othsichmasth mamy szø gich varouacz

     [A przezto gdyż się swych grzechow spowiedamy, więc otsichmiast mamy się jich wiarować]

4. (attested in Lesser Poland, Masovia) introduces a real conditional; since; if
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎, Krakow, page 172a:

     Gdisz my fszythczy chemy do boga przycz, varugmis szø g[rz]echa

     [Gdyż my wszytcy chcemy do Boga przyć, wiarujmyż się grzecha]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 88:

     A gdisch doswyatczi (et cum approbaverit), tegdi on, ktori prziganil, pyancz grziwen onemu, komu prziganil, a pyąncz grziwen xandzu dacz ma

     [A gdyż doświadczy (et cum approbaverit), tegdy on, który przyganił, pięć grzywien onemu, komu przyganił, a pięć grzywien księdzu dać ma]

5. (attested in Lesser Poland) even though
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 624:

     S tego baczycz, yz dobrovolnye czyrpyal, bo gdyz yest myedzy ymy... byl, nye telko yego posnacz nye mogly, alye alyz on chczyal, alye tez na yego yedno slovo padly vschysczy na zyemye

     [Z tego baczyć, iż dobrowolnie cirpiał, bo gdyż jest miedzy imi... był, nie telko jego poznać nie mogli, [ale] aliż on chciał, ale też na jego jedno słowo padli wszyscy na ziemię]

   • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎, Lesser Poland, page 27:

     [F]ranczek poszyczyl Pyotrowy trzydzessczy klod *przenycze, a gdysz to czastokrocz vpomynal Franczek, aby mv wroczyl, tedy Pyotr nye chczal mv wroczycz

     [[F]ranczek pożyczył Piotrowi trzydzieści kłod pszenice, a gdyż to częstokroć upominał Franczek, aby mu wrocił, tedy Piotr nie chciał mu wrocić]

6. introduces a subjective clause; that
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 408:

     Stalo szye, gdys on yest wzyavszy krolevstvo y vroczyl szye (et factum est, ut rediret accepto regno Luc 19, 15), y kazal vezvacz slugy svoye

     [Stało sie, gdyż on jest wziąwszy krolewstwo i wrocił sie (et factum est, ut rediret accepto regno Luc 19, 15), i kazał wezwać sługi swoje]

7. introduces an objective clause; that
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 205:

     Kristus... apostoly sebral y kazanye... przed vczynyenym czvda vczynyl, to yest vyna z vody, a to s tego byorą, gdysch to cztą, yze Kristus byl vezvan na svaczbą y zvolyenyky (qui dicunt dominum... discipulos congregasse et sermonem in monte factum, ante vini miraculum, quia legunt dominum et discipulos eius invitatos ad nuptias)

     [Krystus... apostoły sebrał i kazanie... przed uczynienim cuda uczynił, to jest wina z wody, a to z tego biorą, gdyż to cztą, iże Krystus był wezwan na swadźbę i z zwoleniki (qui dicunt dominum... discipulos congregasse et sermonem in monte factum, ante vini miraculum, quia legunt dominum et discipulos eius invitatos ad nuptias)]

Adverb

gdyż

1. (interrogatory) when
   • 1874-1891 [Middle of the 15th century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume XXIII, page 279:

     Quando, gdize, cum splendoribus tuis cetera videantur?

     [Quando, gdyże, cum splendoribus tuis cetera videantur?]

2. (relative) when
   • 1930 [c. 1455], “IV Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 1, 1:

     Przestøpyl na swem szlyvbye Moab w Israhelu, po tem czassye, gdisz bil ivsz vmarl Achab (praevaricatus est autem Moab in Israel, postquam mortuus est Achab)

     [Przestąpił na swem ślubie Moab w Israhelu, po tem czasie, gdyż był już umarł Achab (praevaricatus est autem Moab in Israel, postquam mortuus est Achab)]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 4, 1:

     Potem Adam poznal czyelestnye Gewø, swø zonø, gdisz to poczøla y urodzyla Kayma (quae concepit et peperit Cain)

     [Potem Adam poznał cielestnie Jewę swą żonę, gdyż to poczęła i urodziła Kaima (quae concepit et peperit Cain)]

Derived terms

particles

• tedy gdyż

Descendants

• Polish: gdyż
• Silesian: gdyż

References

• Bańkowski, Andrzej (2000) “gdyż”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “gdyż”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “gdyż”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk