Tòch

 Pramsân

 Bulgnaiṡ

C'l artìcul chè 'l è scrit in Pramsân

Pît

Masć ed pît

Dominì: Eukaryota

Rèign: Animalia

Phylum: Chordata

Clâsa: Aves

Órdin: Galliformes

Famija: Phasianidae

Sòtfamija: Meleagridinae

Gènàr: Meleagris Linnaeus, 1758

Sòrta: Meleagris gallopavo Meleagris ocellata

I pît (gènar Meleagris) i'én d'j osél, con d'il sanfi lónghi e di äli putòst curti. La tésta e al còl i en pìni 'd bòtli e dal bèc, ätor che in tal masć, a pénda du béli bavisi chi venén duri e i cambién ed cólor (i pólén gnir blò, ròssi o anca grîzi) quanda al pît al se "schèlda", osìa quanda l'é ecitè o rabì. In tal prim cäs al masć al drizà anca il pènì 'dla còvà e al fa 'na róda a la manéra di pavón, anca se pù pićen'na.

La pîta, l'esemplèr ed pît pù difus in t'j'osterii pramzâni.

In natura i s'polen catär anca al stèt sélvadég, mo praticamént ätor che in America séténtriònäla e séntrëla, che pò al sarìs la lór aréa d'origin. In Evropa, c'me in chi ätor continént, is polén catär ätor ch'in t'il polèri.

A pärma, si't dan dal pît i vólen dir ca s'at sì svelij a n't'al si miga dal tut, in pratica i tan dit ca n't'si miga tant furób. E pitoclón l'é quanda i gan voja d'ésagerer. 'N ätor pît famoós a Pärma, sta vòlta fèmna, l'è l'ass ed dinär dil cärti da briscóla piasintén'ni, conosù da tutì c'me la pîta.

Tasónómia

Al gènar Meleagris, l'unic gènar dla sòtfamija Meleagridinae, al comprenda du sòrti^[1].

• Meleagris gallopavo Linnaeus, 1758 - al pît sélvadég e cól nóstran cal ghe derîva
• Meleagris ocellata Cuvier, 1820 - un pît difus ätor che in tla penisola dal Yucatan in Mésico

Biológia

Al pît, anca cól sélvadég, l'è 'na béstia vièda a stär a dré térà e al vóla raramént, pù che ätor par scapär.

Al pît a n'l'é miga tant esigént par cól ca riguèrda la diéta e di fati al magna pù o méno tut col ca'l cata in gîr: verduri ed tut'i tîp, dil granaij, dla fruta, dil nozi, d'insétt e par fén di ringól.

L'època'd la riprodusión la cominćia a metè dal méz ed farvär quanda il fèmni i tachén a cantär par ćiamèr i masć. I masć, quanda e s'i sentén, i van a färos lustar con la fèmna: i fan la róda, i revén gli äli e i fan di vèrs da mât e, se par cäs tut l'é andè par al vèrs giust (pr'al pît), dòpa un pò la fèmna la métarà zò di œv fecondè e la cominćiarà a covèr. I œv i venen pósè in'na buza fat'aposta vers Avrîl, un pò c'me i fasàn, foderèda con un pò 'd pèni e 'na quälca foja sècà. Dòpa do zmani ch'i en nasù, i pićen i en belé bon 'd volèr e i cominćén a molèr la mädra pr'ander a dormir in simà al bròchi dil piânti. I crèson a la svèlta e pr'Agòst i en belé prónt pr'ander da lór.

Al pît, sóra dal cónt, l'é von di esempi pù difus ed riprodusión par parténogenèsi aćidentäla arenòtòca.

Alévamént

In Evropa, al pît l'é stè introdòt dòpa ch'i an catè l'América e da alôra l'é dvintè 'na tipica béstia d'alévamént.

Pît ed la variétè ed Pärma e Piasénsa

Râzi italjani

• Pärma e Piacénsa
• Briansól
• Nigór italjan
• Bronzè di Côl Euganei
• Romagnól
• Érmelinè ed Rovîg

Râzi éstari

• Ardesia
• Auburn
• Bianc olandés
• Blò
• Brónzè d'Amèrica
• Brónzè daj äli nigri
• Brónzè tòdèsc
• Nigor spagnól o Nigor Américàn
• Nigor ed Bourbonnais
• Nigor ed Norfolk
• Ròss ramè
• Ròss di Ardènnì
• Ròss tòdèsc
• Slate Australian

Tutavìa i pît chi s'catón al giorén d'incó dal p'cär i n'apartènon miga a nisuna râza mo i en ibrìd comérciäl fât aposta par gnir gros e pés in pòc témp.

Nòti

1. IOC World Bird List

C'l artìcul chè 'l è scrit in Bulgnaiṡ

Meleagris gallopavo

Meleagris gallopavo

Al tòch (gèner Meleagris) l'è na bistia domèstica ch'l'as pol vadder int i curtìl