Μάχη της Βιτόρια

Η μάχη της Βιτόρια ήταν η πολεμική σύρραξη που έλαβε χώρα στις 21 Ιουνίου 1813 μεταξύ ενός συμμαχικού βρεταννικού, πορτογαλικού και ισπανικού στρατού υπό τον Βρετανό στρατηγό Άρθουρ Ουέλσλι, Μαρκήσιο του Ουέλλινγκτον (Arthur Wellesley, Marquis of Wellington) και του γαλλικού στρατού υπό τον Ιωσήφ Βοναπάρτη και τον στρατάρχη Ζαν-Μπατίστ Ζουρντάν (Jean-Baptist Jourdan), κοντά στην πόλη Βιτόρια της Ισπανίας. Η μάχη αυτή στην οποία νίκησαν οι Σύμμαχοι, οδήγησε τελικώς στη νίκη τους στον Πόλεμο της Ιβηρικής Χερσονήσου.

Μάχη της Βιτόρια
Πόλεμος της Ιβηρικής Χερσονήσου
Μνημείο για τη μάχη της Βιτόρια
Χρονολογία	21 Ιουνίου 1813
Τόπος	Βιτόρια, Ισπανία 42°51′N 2°41′W
Έκβαση	Αποφασιστική Συμμαχική Νίκη
Αντιμαχόμενοι
Α΄ Γαλλική Αυτοκρατορία Ηνωμένο Βασίλειο Βασίλειο της Πορτογαλίας Ισπανία
Ηγετικά πρόσωπα
Ζαν-Μπατίστ Ζουρντάν Μαρκήσιος του Ουέλλινγκτον
Δυνάμεις
60.000 στρατιώτες 81.000 στρατιώτες
Απώλειες
8.000 νεκροί, τραυματίες, αιχμάλωτοι 5.158 νεκροί ή τραυματίες

Υπόβαθρο

Τον Ιούλιο 1812 μετά τη μάχη της Σαλαμάνκα, οι Γάλλοι είχαν εκκενώσει τη Μαδρίτη, στην οποία εισήλθε ο στρατός του Ουέλλινγκτον στις 12 Αυγούστου 1812. Αναπτύσσοντας τρεις μεραρχίες να φρουρούν τις νότιες προσβάσεις, ο Ουέλλινγκτον βάδισε βόρεια με το υπόλοιπο τμήμα του στρατού του για να πολιορκήσει το φρούριο του Μπούργος, 230 χλμ. μακριά, αλλά είχε υποτιμήσει τη δύναμη του εχθρού και στις 21 Οκτώβρη είχε αναγκαστεί να εγκαταλείψει την πολιορκία του Μπούργος και να υποχωρήσει. Στις 31 Οκτωβρίου είχε εγκαταλείψει επίσης τη Μαδρίτη, και υποχώρησε πρώτα στη Σαλαμάνκα και μετά στη μικρή πόλη-οχυρό Θιουδάδ Ροδρίγο, κοντά στα πορτογαλικά σύνορα, για ν΄ αποφύγει την περικύκλωση από τους επερχόμενους γαλλικούς στρατούς από τα βορειοανατολικά και τα νοτιοανατολικά.

Ο Ουέλλινγκτον πέρασε το χειμώνα αναδιοργανώνοντας και ισχυροποιώντας τις δυνάμεις του. Σε αντίθεση, ο Ναπολέων απέσυρε πολλούς στρατιώτες από την Ισπανία για ν΄ αναδιοργανώσει και ενισχύσει τον κύριο στρατό του μετά την καταστροφική εισβολή στη Ρωσσία. Στις 20 Μαΐου 1813 ο Ουέλλινγκτον βάδισε με 121.000 άνδρες (53.749 Βρεταννούς, 39.608 Ισπανούς και 27.569 Πορτογάλους) από τη βόρεια Πορτογαλία μέσω των βουνών της βόρειας Ισπανίας και του ποταμού Έσλα, για να υπερφαλαγγίσει το γαλλικό στρατό των 66.000 ανδρών του στρατάρχη Ζουρντάν, που βρισκόταν μεταξύ των ποταμών Δούρου και Τάγου. Οι Γάλλοι υποχώρησαν στο Μπούργος, με τις δυνάμεις του Ουέλλινγκτον να πραγματοποιούν μακρές και δύσκολες πορείες για να τους αποκόψουν την οδό υποχώρησης προς τη Γαλλία. Ο Ουέλλινγκτον διοικούσε ο ίδιος μια μικρή κεντρική δύναμη σε μια παραπλανητική επίθεση, ενώ ο σερ Τόμας Γκρέιαμ (Sir Thomas Graham) διοικούσε το κύριο σώμα του συμμαχικού στρατού γύρω από τη δεξιά γαλλική πτέρυγα, σε έδαφος που θεωρείτο αδιαπέραστο.

Ο Ουέλλινγκτον εξαπέλυσε την επίθεσή του στη Βιτόρια στις 21 Ιουνίου, από τέσσερεις κατευθύνσεις, με συνολικά 81.000 στρατιώτες (57.000 Βρετανούς, 16.000 Πορτογάλους και 8.000 Ισπανούς).

Πεδίο της μάχης

Το πεδίο μάχης βρίσκεται στον ποταμό Ζαδόρρα, έναν παραπόταμο του Έβρου στα βασκικά εδάφη, που η ροή του είναι από τ΄ ανατολικά προς τα δυτικά. Καθώς ο ποταμός Ζαδόρρα ρέει δυτικά, στριφογυρίζει σε μια καμπή του, συνεχίζοντας τελικώς τη ροή του γενικά προς τα νοτιοδυτικά. Στα νότια του πεδίου μάχης βρίσκονται τα Υψώματα της Λα Πουέμπλα (La Puebla). Στα βορειοδυτικά βρίσκεται η ορεινή μάζα του Μόντε Αρράτο (Monte Arrato). Η Βιτόρια βρίσκεται στα ανατολικά, 3 χλμ. νότια του ποταμού Ζαδόρρα. Πέντε δρόμοι ξεκινούν ακτινωτά από τη Βιτόρια, βόρεια προς το Μπιλμπάο, βορειοανατολικά προς την πόλη Σαλίνας (Salinas) και τη Μπαγιόν, ανατολικά προς τη Σαλβατιέρρα, νότια προς το Λογρόνιο, και δυτικά προς το Μπούργος στη νότια όχθη του ποταμού Ζαδόρρα.

Διάταξη και αρχικές κινήσεις των αντιπάλων

Ο Ζουρντάν ήταν άρρωστος με πυρετό όλη την ημέρα της 20ής Ιουνίου. Εξαιτίας του γεγονότος αυτού, εκδόθηκαν λίγες διαταγές και οι γαλλικές δυνάμεις στέκονταν άπραγες. Ένα τεράστιο κονβόι λαφύρων είχε φράξει τους δρόμους της Βιτόρια. Τη νύχτα έφυγε ένα κονβόι, αλλά αναγκάστηκε ν΄ αφήσει το πολιορκητικό πυροβολικό πίσω λόγω έλλειψης αρκετών κτηνών για να τραβήξουν τα κανόνια.

Οι μεραρχίες του στρατηγού Γκαζάν (Gazan) φρουρούσαν τη δυτική στενή έξοδο της κοιλάδας του Ζαδόρρα, αναπτυγμένες νότια του ποταμού. Η ταξιαρχία του Μαρανσέν (Maransin) είχε το ρόλο εμπροσθοφυλακής, τοποθετημένη στο χωριό Σουμπιχάνα (Subijana) νοτίως του ποταμού. Οι μεραρχίες είχαν τις δυνάμεις του Λεβάλ (Leval) στα δεξιά, του Νταρικώ (Daricau) στο κέντρο, του Κονρού (Conroux) στ΄ αριστερά, και του Βιλλάτ (Villate) ως εφεδρεία. Μόνο μια περίπολος φρουρούσε τη δυτική εσχατιά των Υψωμάτων της Λα Πουέμπλα. Ακόμη πιο πίσω, η δύναμη του Ντρουέ ντ΄ Ερλόν (Drouet d' Erlon) στεκόταν στη δεύτερη γραμμή, επίσης νότια που ποταμού Ζαδόρρα. Η μεραρχία του ντ΄ Αρμανιάκ (D' Armagnac) αναπτύχθηκε στα δεξιά της δεύτερης γραμμής και του Κασσάν (Cassagne) στ΄ αριστερά. Ο Ντρουέ ντ΄ Ερλόν δεν κατάφερε να καταστρέψει τρεις γέφυρες κοντά στην καμπή του ποταμού και τοποθέτησε την αδύναμη ιππική μεραρχία του Αβύ (Avy) για να τις φρουρεί. Οι άνδρες του Ρέιγ (Reille) αρχικώς σχημάτισαν μια τρίτη γραμμή, αλλά η μεραρχία του Σαρρύ (Sarrut) εστάλη βόρεια του ποταμού για να φρουρεί το δρόμο για το Μπιλμπάο, ενώ η μεραρχία του Λαμαρτινιέρ (Lamartinière) και οι μονάδες της Ισπανικής Βασιλικής Φρουράς (υπηρετούσαν μετά τη γαλλική εισβολή στην Ισπανία στο στρατό των Γάλλων) κρατούσαν την όχθη του ποταμού.

Ο Ουέλλινγκτον κατηύθυνε τους 20.000 άνδρες της Δεξιάς Φάλαγγας του αντιστράτηγου Χιλ (Hill) να εκδιώξουν τους Γάλλους από την κλεισούρα στη νότια όχθη του ποταμού Ζαδόρρα. Ενώ οι Γάλλοι ήταν απασχολημένοι με τον Χιλ, η Δεξιά Κεντρική Φάλαγγα του Ουέλλινγκτον κινήθηκε κατά μήκος της βόρειας όχθης του ποταμού και τον διέσχισε κοντά στο σημείο της καμπής του, πίσω από το γαλλικό δεξιό πλευρό. Η Αριστερή Φάλαγγα του Γκρέιαμ, δύναμης 20.000 ανδρών, εστάλη γύρω από το βόρειο τμήμα του Μόντε Αρράτο και κατόπιν κατηφόρισε προς το δρόμο για το Μπιλμπάο, αποκόπτοντας το κύριο τμήμα του γαλλικού στρατεύματος. Η Αριστερή Κεντρική Φάλαγγα του Μπρουν-Ράμσεϋ, μαρκήσιου του Νταλούζι (Broun-Ramsay, 1st Marquess of Dalhousie), κινήθηκε μέσω του Μόντε Αρράτο και προσέβαλε το μέρος ανατολικά της καμπής του ποταμού Ζαδόρρα, παρέχοντας ένα σύνδεσμο μεταξύ των δυνάμεων των Γκρέιαμ και Ουέλλινγκτον.

Η μάχη

Ο Ουέλλινγκτον χώρισε το στρατό του σε τέσσερεις φάλαγγες επίθεσης, κινούμενος εναντίον της γαλλικής αμυντικής θέσης από τα νότια, δυτικά και βόρεια, ενώ η τελευταία φάλαγγα θα επιτίθετο στα γαλλικά νώτα. Ερχόμενος από το δρόμο του Μπούργος, ο Χιλ έστειλε τη μεραρχία του Ισπανού στρατηγού Μορίγιο (Morillo) στα δεξιά σε μια ανάβαση στα Υψώματα της Λα Πουέμπλα. Η 2η Μεραρχία του Στιούαρτ (Stewart) άρχισε ν΄ αναπτύσσεται στ΄ αριστερά της μεραρχίας του Μορίγιο, στη στενή πεδιάδα μόλις νότια του ποταμού. Βλέποντας αυτές τις κινήσεις, ο στρατηγός Γκαζάν έστειλε τον Μαρανσέν μπροστά να εκδιώξει τις δυνάμεις του Μορίγιο από τα υψώματα. Ο Χιλ έστειλε την ταξιαρχία του Βρεταννού συνταγματάρχη Καντόγκαν (Cadogan) της 2ης Μεραρχίας του Στιούαρτ για να βοηθήσει τον Μορίγιο. Ο Γκαζάν απάντησε εμπλέκοντας την εφεδρική μεραρχία του Βιλλάτ στη μάχη των υψωμάτων.

Περίπου εκείνη την ώρα, ο Γκαζάν εντόπισε πρώτα την κινούμενη βόρεια του Ζαδόρρα φάλαγγα του Ουέλλινγκτον να στρίβει το δεξί της πλευρό, και ζήτησε από τον στρατάρχη Ζουρντάν, που είχε αναρρώσει πια από τον πυρετό, ενισχύσεις. Έχοντας εμμονή με την ασφάλεια του αριστερού του πλευρού, ο στρατάρχης αρνήθηκε να βοηθήσει τον Γκαζάν, διατάσσοντας αντίθετα κάποια από τα στρατεύματα του Ντρουέ ντ΄ Ερλόν να φρουρούν το δρόμο για το Λογρόνιο.

Ο Ουέλλινγκτον ώθησε την ταξιαρχία του Κεμπτ (Kempt) της Ελαφράς Μεραρχίας Πεζικού να διαβεί τον ποταμό Ζαδόρρα στο σημείο της καμπής του. Την ίδια ώρα, ο Στιούαρτ κατέλαβε το χωριό Σουμπιχάνα, οπότε και δέχθηκε αντεπίθεση από δύο μεραρχίες του Γκαζάν. Στα Υψώματα της Λα Πουέμπλα, ο συνταγματάρχης Καντόγκαν σκοτώθηκε, αλλά η βρεταννοϊσπανική δύναμη κατάφερε να κρατηθεί στη θέση της. Ο Ουέλλινγκτον ανέβαλε τις επιθέσεις του για να δώσει χρόνο στην επερχόμενη φάλαγγα του Γκρέιαμ να προσελκύσει την προσοχή με την εμφάνισή της, με αποτέλεσμα να επέλθει προσωρινώς ηρεμία στο πεδίο της μάχης.

Το απόγευμα, η φάλαγγα του Γκρέιαμ εμφανίστηκε στο δρόμο του Μπιλμπάο. Ο Ζουρντάν αμέσως αντιλήφθηκε ότι βρισκόταν σε κίνδυνο περικύκλωσης και διέταξε τον Γκαζάν να οπισθοχωρήσει προς τη Βιτόρια. Ο Γκρέιαμ απώθησε τη μεραρχία του Σαρρύ πίσω στην απέναντι όχθη του ποταμού Ζαδόρρα, αλλά δεν μπορούσε να περάσει και τις δυνάμεις του απέναντι, παρά τη σκληρή μάχη που έδιναν. Ακόμη ανατολικότερα, τα συμμαχικά ισπανικά στρατεύματα του αντιστράτηγου Φρανθίσκο δε Λόνγκα νίκησαν τους Ισπανούς Βασιλικούς Φρουρούς και απέκοψαν το δρόμο προς τη Μπαγιόν.

Με κάποια βοήθεια από την ταξιαρχία του Κεμπτ, η 3η Μεραρχία του Πίκτον (Picton) από τη φάλαγγα του μαρκήσιου Νταλούζι, διέσχισε τον ποταμό από τη μία από τις τρεις γέφυρες, περνώντας στη νότια όχθη του. Σύμφωνα με τον Πίκτον, ο εχθρός απάντησε βομβαρδίζοντας την 3η Μεραρχία με 40-50 κανόνια, και με μια αντεπίθεση στο δεξί της πλευρό, που ήταν ακόμη εκτεθειμένο (καθώς αυτή είχε καταλάβει τη γέφυρα πολύ γρήγορα), προκαλώντας της απώλειες 1.800 ανδρών, πάνω από το 1/3 των συνολικών απωλειών των Συμμάχων στη μάχη της Βιτόρια. Η 4η Μεραρχία του Κόουλ (Cole) διέσχισε και αυτή τον ποταμό δυτικότερα. Με τον Γκαζάν στ΄ αριστερά και τον Ντρουέ ντ΄ Ερλόν στα δεξιά, οι Γάλλοι επιχείρησαν να προβάλουν αντίσταση στο χωριό Αρίνεθ (Arinez). Σχηματίζοντας όμως μια φοβερή γραμμή μάχης, οι 4η, Ελαφρά, 3η και 7η Μεραρχίες σύντομα κατέλαβαν την τοποθεσία. Οι Γάλλοι οπισθοχώρησαν στην οροσειρά Θουάθο (Zuazo), υπό την κάλυψη του σωστά διευθυνόμενου και πολυάριθμου πεδινού πυροβολικού τους. Η θέση αυτή με τη σειρά της "έπεσε" από την επίθεση του Ουέλλινγκτον, όταν ο Γκαζάν αρνήθηκε να συνεργαστεί με τον συνάδελφό του, Ντρουέ ντ΄ Ερλόν.

Το ηθικό των Γάλλων κατέρρευσε και οι στρατιώτες των Γκαζάν και Ντρουέ ντ΄ Ερλόν τράπηκαν σε φυγή από το πεδίο της μάχης. Οι πυροβολητές άφησαν τα κανόνια τους πίσω καθώς έφευγαν μακριά με τα άλογα που τα έσερναν πρωτύτερα. Σύντομα ο δρόμος μπλόκαρε από μια μάζα κάρων και αμαξών. Οι προσπάθειες των δύο μεραρχιών του Ρέιγ να συγκρατήσουν τις δυνάμεις του Γκρέιαμ, επέτρεψαν σε δεκάδες χιλιάδες γαλλικών στρατευμάτων να διαφύγουν από το δρόμο της Σαλβατιέρρα.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Battle of Vitoria στο Wikimedia Commons