From Wikipedia, the free encyclopedia
Η Ιερά Μητρόπολις Σάμου, Ικαρίας και Κορσεών είναι μια από τις Μητροπόλεις των λεγομένων «Νέων Χωρών[lower-greek 1]». Έδρα της είναι η πόλη της Σάμου. Στη Μητρόπολη υπάγονται εκκλησιαστικά τα τρία νησιά Σάμος, Ικαρία, Φούρνοι και μικρότερα νησιά της περιοχής, τα οποία αποτελούσαν και διοικητικά μέχρι το 2010 τον Νομό Σάμου, ο οποίος με το πρόγραμμα «Καλλικράτης», που εφαρμόστηκε το 2011, καταργήθηκε και στη θέση του δημιουργήθηκαν οι δυο Περιφερειακές Ενότητες Σάμου και Ικαρίας, και έκτοτε η Μητρόπολη καλύπτει εκκλησιαστικά και τις δυο Περιφερειακές Ενότητες.
Ιερά Μητρόπολις Σάμου, Ικαρίας και Κορσεών | |
---|---|
Γενικές πληροφορίες | |
Ιδρυτής | Απόστολος Παύλος και Ιωάννης ο Ευαγγελιστής |
Xώρα | Ελλάδα |
Έδρα | Σάμος |
Υπαγωγή | Εκκλησία της Ελλάδος (επιτροπικώς) |
Έκταση | 778km² |
Αρχιερατικές περιφέρειες | 8
|
Ενορίες | 112 |
Μονές | 18 |
Μητροπολιτικός ναός | Αγίου Νικολάου Σάμου |
Ιστοσελίδα | imsamou.gr |
Ιεραρχία | |
Μητροπολίτης | Ευσέβιος (Πιστολής) |
Πρωτοσύγκελλος | Αρχιμανδρίτης Σωτήριος Κοσμόπουλος |
Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος | Αρχιμανδρίτης Αμφιλόχιος Φλεβάρης |
Σύμφωνα με την τοπική εκκλησιαστική παράδοση, η εισαγωγή του χριστιανισμού στο νησί συνδέεται με τον Ευαγγελιστή Ιωάννη, ο οποίος με έδρα της ιεραποστολικής δράσεώς του την Έφεσο, επισκέφθηκε τη Σάμο. Ως τόπος παραμονής προσδιορίζεται η θέση Σιδερένιο Γεφύρι, της περιοχής Μισόκαμπος κοντά στους πρόποδες του όρους Αγιάννηδες. Εκεί υπάρχει σήμερα μικρή εκκλησία προς τιμήν του Αγίου Ιωάννη[2]. Με τον Απόστολο Παύλο συνδέει άλλη παράδοση τη διάδοση του χριστιανισμού στο νησί, καθώς οι Πράξεις των Αποστόλων αναφέρουν ότι πέρασε στη Σάμο όταν βρισκόταν στην περιοχή της Τρωάδος κατά την τρίτη περιοδεία του[lower-greek 2]. Και οι δύο παραδόσεις ωστόσο παραμένουν ανεπιβεβαίωτες[4]. Επίσης υπόθεση παραμένει αν η διάδοση του χριστιανισμού στο νησί συνδέεται με την παρουσία σε αυτό Ιουδαίων[5]. Ο Άγιος της Δυτικής Εκκλησίας Σαβινιανός ήταν Σαμιακής καταγωγής και μαρτυρά, «την ισχύ του χριστιανισμού» στη Σάμο τον 3ο αιώνα μ.Χ.[6].
Παρά τις σποραδικές πληροφορίες μας για τη μετέπειτα εξέλιξη της Εκκλησίας της Σάμου, οι πιο ασφαλείς μαρτυρίες είναι τα ερείπια των χριστιανικών ναών και βαπτιστηρίων[7] στο νησί, ως τον 5ο μ.Χ. αιώνα, οπότε αναφέρεται ο Μιχαήλ Επίσκοπος Σάμου[8] σε σιγίλιο του 10ου ή του 11ου αιώνα[9]. Μαρτυρίες για την ανάπτυξη του χριστιανισμού στα ύστερα χρόνια του Ιουστινιάνειας περιόδου συνιστούν οι βασιλικές του νησιού (Τρία Δόντια, Κάστρο)[10]. Στο έργο του Λέοντος ΣΤ΄, Περί πρωτοκαθεδρίας Πατριαρχών, η Σάμος ήταν επισκοπή, υπαγόμενη στην Αρχιεπισκοπή Ρόδου[11]. Άλλοι επίσκοποι της περιόδου αυτής ήταν ο Ισίδωρος Α' (δεύτερο μισό έκτου αιώνα)[9], ο Αναστάσιος (τέλη έκτου αιώνα), ο Ισίδωρος Β΄ (τέλη Ζ' αιώνα), ο οποίος συμμετείχε στην Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο, ο Ηράκλειος ο οποίος συμμετείχε στην Ζ' Οικουμενική[12]. Ο Ναρσής ήταν ένας ακόμα επίσκοπος κατά τον 8ο αιώνα, ενώ ο Λέων στις αρχές του 9ου αιώνα ανακηρύχθηκε και άγιος[13]. Από τότε μέχρι τον 11ο αιώνα υπάρχει χάσμα, οπότε φτάνουμε στον 11ο ή 12ο αιώνα οπότε έχουμε τον Γεώργιο. Τελευταίος γνωστός επίσκοπος πριν από την ερήμωση του νησιού ήταν ο Αρσένιος (1418)[14].
Καθώς στα 1571 ξεκινά ο επαναποικισμός του νησιού, επί Πατριάρχη Μητροφάνη Γ' (1579-1580) το νησί ανακηρύσσεται πατριαρχικό σταυροπήγιο[15]. Πριν την ανακήρυξη έχουμε τον Μαρτύριο αρχιερέα του νησιού, ακολουθεί ο Νεόφυτος, ο οποίος καθαιρέθηκε από του Πατριάρχη Θεόληπτο Β'. Όταν ο Επισκοπικός θρόνος του νησιού κενωνόταν καλυπτόταν από τιτουλαρίους επισκόπους[16]. Μεταξύ 1584-1585 επί Παχώμιου Β' η Σάμος μετατράπηκε σε αρχιεπισκοπή, αλλά η απόφαση αυτή ακυρώθηκε αμέσως τον Μάρτιο του 1585 και η αποδόθηκε πάλι ως εξαρχία στον πρωταποστολάριο Κωνσταντίνο ενώ μεταξύ 1585-1590 η Σάμος μετατρέπεται για δεύτερη και τελευταία φορά σε αρχιεπισκοπή[15]. Πρώτος Αρχιεπίσκοπος της ήταν ο Παρθένιος Α'[17]. Ακολούθησε ο Ματθαίος, ο Αθανάσιος μέχρι το 1630, τον διαδέχθηκε ο Άνθιμος Α', ο οποίος συμμετείχε στη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης η οποία καταδίκασε τον Κύριλλο Λούκαρη στα 1638[18]. Ο Άνθιμος καθαιρέθηκε για πράξεις αισχράς[19] τον Μάιο του 1644[20].
Τα βυζαντινά μοναστήρια του νησιού καταστράφηκαν στην περίοδο της λεγόμενης ερήμωσης (1467-1577). Σώζονται όσα γλίτωσαν από τις πειρατικές επιδρομές και βρίσκονταν στο όρος Κέρκη, η μονή Μεταμόρφωσης Καρλοβάσου, ο Άγιος Γεώργιος Δρακαίων και το ασκητήριο της Παναγίας της Μακρινής. Μετά τον εποικισμό υπό την υψηλή προστασία του Τούρκου ναυάρχου Κιλίτζ Αλί, κτίζονται διάφορα μοναστήρια στα εύφορα ανατολικά του νησιού[21]. Ο ρόλος που αναπτύσσουν μέσα στη Σαμιακή κοινωνία είναι πολυδιάστατος: πιστωτικά ιδρύματα, ενεχυροδανειστήρια, οικοτροφεία, σχολεία, νοσοκομεία και γηροκομεία[22]. Η σύγχρονη έρευνα δεν έχει καταλήξει στον ρόλο που έπαιξαν τα μοναστήρια στην αύξηση του πληθυσμού του νησιού ή αν η ύπαρξη οικισμών συνέβαλε στην ανάπτυξη του μοναχισμού του νησιού: το σίγουρο είναι πως οικισμοί και μονές στο νησί βρίσκονταν σε σχέση αλληλεξάρτησης[23]. Συχνά τα μοναστήρια εμπλέκονταν σε προστριβές με εκπροσώπους της κεντρικής εξουσίας, τους αρχιεπισκόπους και ιδιώτες για την περιουσία τους[24]. Οι Σάμιοι μοναχοί Κασσιανός, Γεννάδιος Χατζή Παλικίδης και Μακάριος, σχετίζονται με τη δράση των Κολλυβάδων και την εξάπλωση του Κολλυβαδισμού στο νησί[25].
Η Σάμος δεν μπορούσε να εξαιρεθεί από την ιεραποστολική δράση των δυτικών μισσιοναρίων, επειδή γειτνίαζε με τα μικρασιατικά παράλια αποτελώντας πέρασμα προς τους εκεί ιεραποστολικούς σταθμούς, ενώ και οι ίδιοι οι κάτοικοί της εκδήλωναν ενδιαφέρον για την οργάνωση της παιδείας από τα επαναστατικά κιόλας χρόνια[26]. Η Σάμος στα 1831 έγινε τόπος επίσκεψης του Αμερικανού μισσιονάριου Ίωνα Κινγκ. Στο Καρλόβασι δέχθηκε θερμή υποδοχή και μοίρασε αντίτυπα της Καινής Διαθήκης[27]. Τελικά στη Σάμο δεν ιδρύθηκαν μισιονάρικα σχολεία διότι η Σάμος δεν βρισκόταν σε πρώτη ιεράρχηση σχετικά με τον τόπο εγκατάστασης εκπαιδευτηρίων καθώς προτάχθηκαν άλλα νησιά[lower-greek 3] και η γενικότερη κατάσταση μεταστράφηκε σε βάρος τους[lower-greek 4].
Με την ενσωμάτωση της Σάμου στο Ελληνικό κράτος, ο Μητροπολίτης της Σάμου συμμετέχει στη διαρκή Ιερά Σύνοδο και στη Σύνοδο της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος. Ωστόσο ο εκάστοτε Οικουμενικός Πατριάρχης μνημονεύεται σε κάθε αρχιερατική θεία λειτουργία προς υπενθύμιση του πνευματικού δεσμού με το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης[30] Μετά το 1912 οι σχέσεις της Σάμου με το Οικουμενικό Πατριαρχείο αραιώνουν και περιορίζονται στην εξόφληση οφειλών της Μητρόπολης προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, σε παροχή γνωματεύσεων για σύναψη γάμων μεταξύ μακρινών συγγενών, ή στη διευθέτηση διαφωνιών μεταξύ μονών[31]. Σε τελετουργικό επίπεδο παύουν στοιχεία του πατριαρχικού τυπικού που υπήρχαν στην ηγεμονική Σάμο[32]. Επί του εδάφους της κανονικής δικαιοδοσίας της Μητρόπολης επήλθε στα 1924 μια μεταβολή με την ανασύσταση της παλαιάς Μητρόπολης Ικαρίας, ενώ το 1931 επανήλθε στην κανονική δικαιοδοσία της Μητρόπολης Σάμου και Ικαρίας[33]. Μετά το 1918 το νησιωτικό σύμπλεγμα των Κορσεών το οποίο υπαγόταν στην Πατριαρχική Εξαρχία της Πάτμου υπήχθη στη Μητρόπολη Σάμου[31].
Όνομα | Έτη | Σημειώσεις |
---|---|---|
Μιχαήλ | 5ος αιώνας | |
Ισίδωρος Α΄ | β΄ μισό 6ου αιώνα | πρώην Ηγούμενος Μονής Χαριξένου |
Ιωάννης | τέλη 6ου αιώνα[34] | |
Αναστάσιος Α΄ | τέλη 6ου αιώνα | |
Αναστάσιος Β΄ | τέλη 6ου αιώνα | |
Τιμόθεος | 7ος αιώνας[34] | |
Ηράκλειος | ~ 783 | |
Ναρσής | τέλη 8ου αιώνα | |
Ερμογένης | Ιερομάρτυς | |
Μιχαήλ | 11ος αιώνας[35] | |
Γεώργιος | 11ος[36] ή 12ος αιώνας | |
Αρσένιος | ~ 1418 | |
Κωνσταντίνος | ~ 1472 | |
Μαρτύριος | πιθανόν πριν το 1584 | |
Νεόφυτος Α΄ | ~ 1584 | ακυρώθηκε η εκλογή του τον Μάρτιο του 1585[37] |
Γαβριήλ | ~ 1585 | Τιτουλάριος |
Σωφρόνιος | ~ 1585 | Τιτουλάριος |
Συμεών | τέλη 16ου αιώνα | |
Παρθένιος Α΄ | ~ 1623 | |
Ματθαίος | ~ 1625 | |
Αθανάσιος Α΄ | ~ 1630 | Σάμιος |
Άνθιμος Α΄ | ~ 1638 – 1644 | εκ Κίου Βιθυνίας, καθαιρέθηκε[38], αργότερα Καισαρείας[39] |
Παρθένιος Β΄ | 3 Μαΐου 1644 – Νοέμβριος 1652[40] | από πρώην Θηβών[38] |
Μακάριος | ; | |
Κύριλλος | ; | |
Χριστοφόρος | ~ 1652 – Μάιος 1654 | Σάμιος, καθαιρέθηκε[41] |
Κορνήλιος | Μάιος 1654[42] – 1661 † | εκ Μυτιλήνης |
Νεόφυτος Β΄ | 22 Ιουνίου 1661[43] – 1666 | εκ Σίφνου, καθαιρέθηκε[44] |
Ιωσήφ Γεωργειρήνης | 7 Οκτωβρίου 1666 – 1671 | λόγιος εκ Μήλου, αναφέρεται ως φιλοκαθολικός[45] |
Φιλάρετος | 1671 – Δεκέμβριος 1680 | εκ Σίφνου, επαύθη λόγω παράλυσης[46] |
Δωρόθεος | Δεκέμβριος 1680[46] – 1685 | |
Ιγνάτιος | 1685 – 1690 | εκ Σμύρνης |
Γεδεών | 1696 | |
Γρηγόριος Α΄ | 1697 – 1717 | |
Μισαήλ | 1718 – 1725 | |
Ιωαννίκιος | 1725 – 1732 | |
Γρηγόριος Β΄ | 1732 | |
Καλλίνικος | 1742 – 1772 | εκ Χίου |
Μελέτιος | 1772 – 1777 | |
Ακάκιος | 1777[47] – 1780 | εκ Πάτμου |
Γαβριήλ Α΄ | πριν τον Οκτώβριο 1780[48] – 1783 | |
Δανιήλ (Κομνηνός) | Οκτώβριος 1783 – 3 Μαΐου 1815 † | |
Παΐσιος | 1815 | (τοποτηρητής;) |
Κύριλλος Β΄ (Αγραφιώτης) | 28 Μαΐου 1815 – Μάρτιος 1834 | εκ Τρικάλων Θεσσαλίας, επαύθη |
Αρίσταρχος (Βαρβατές) | Μάρτιος 1834 – 1 Ιανουαρίου 1836 † | από το Καρλόβασι Σάμου |
Θεοδόσιος | 20 Μαρτίου 1836 – 16 Φεβρουαρίου 1841 | εκ Κυθήρων, επαύθη |
Παρθένιος Γ΄ (Κουτσομανώλης) | 16 Φεβρουαρίου 1841 – Ιούλιος 1842 | επαύθη |
Γρηγόριος Γ΄ | Ιούλιος 1842 – 26 Σεπτεμβρίου 1852 | εκ Κυδωνιών, κατόπιν Δημητριάδος[49] |
Γαβριήλ Β΄ (Κατσαρός) | 13 Ιουλίου 1855 – 31 Αυγούστου 1900 † | Από το 1855 έως το 1864 ως Αρχιεπίσκοπος Σάμου και κατόπιν ως Μητροπολίτης Σάμου |
Αθανάσιος (Καποράλης) | 28 Σεπτεμβρίου 1900 – 9 Φεβρουαρίου 1903 † | από Καστορίας |
Κωνσταντίνος (Βοντζαλίδης) | 23 Φεβρουαρίου 1903 – 31 Μαρτίου 1926 † | |
Ειρηναίος (Παπαμιχαήλ) | 10 Απριλίου 1926 – 29 Ιουνίου 1963 † | από Δαρδανελλίων |
Παντελεήμων (Χρυσοφάκης) | 21 Νοεμβρίου 1965 – 13 Ιουλίου 1974 | κατόπιν Θεσσαλονίκης |
Παντελεήμων (Μπαρδάκος) | 15 Ιουλίου 1974 – 1 Ιουλίου 1995 † | |
Ευσέβιος (Πιστολής) | 22 Ιουλίου 1995 – σήμερα |
Με βάση την απογραφή του 1883, στη Σάμο λειτουργούσαν 8 κύριες μονές με 114 μοναχούς, εκ των οποίων οι 23 γυναίκες[51]. Το 1913 διενεργήθηκε απογραφή και στο νομό Σάμου βρέθηκε να λειτουργούν 11 μονές με 144 μοναχούς, εκ των οποίων 54 μοναχές[52]. Σε απογραφή που διενεργήθηκε το 1920 βρέθηκε να λειτουργούν 8 μονές με 118 συνολικά μοναχούς, 63 άνδρες και 55 γυναίκες. Το 1941 είχαμε 9 μονές αποτελούμενες 59 μοναχούς, 30 άντρες και 29 γυναίκες[53]. Το σύστημα που ακολουθείτο ήταν όχι το αυστηρά κοινοβιακό αλλά το ιδιόρρυθμο, ενώ όλες οι μονές ήταν σταυροπηγιακές[53].
Οι σημαντικότερες εν λειτουργία μονές σήμερα στη Σάμο είναι:
Το 1933 ιδρύεται η Χριστιανική Εστία Καρλοβασίων «Η Αγάπη», το 1961 η Χριστιανική Εστία Σάμου η οποία τη δεκαετία του 1960 πραγματοποιούσε συσσίτιο για άπορους μαθητές[54]. Το 1937 ιδρύθηκαν τα πρώτα Κατηχητικά Σχολεία και το 1951 η πρώτη μαθητική κατασκήνωση[55]. Επίσης, από τον Μητροπολίτη Σάμου, Ικαρίας και Κορσεών Ευσέβιο Πιστολή έχει ιδρυθεί ο ραδιοφωνικός σταθμός Ακριτική Φωνή (92,2FM)[56].
Το Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου βρίσκεται στην οδό 28ης Οκτωβρίου 2 στην πόλη της Σάμου. Στο μουσείο εκτίθεται σημαντικός αριθμός Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών κειμηλίων. Ανάμεσα στα ιστορικά εκκλησιαστικά κειμήλια βρίσκονται και τα επιμάνικα του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης.[57]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.