Πύργος Καλλίστης

Ο Πύργος Καλλίστης ή συνήθως Πύργος και παλαιότερα Καινουργιομπούργο, είναι το ψηλότερο χωριό της Σαντορίνης, το οποίο βρίσκεται 10 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά των Φηρών. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 έχει 872 κατοίκους. Διοικητικά, ανήκει στο Τοπικό διαμέρισμα Πύργου Καλλίστης του Δήμου Θήρας.

Πύργος Καλλίστης Θήρας
Πύργος Καλλίστης Θήρας
Χώρα	Ελλάδα
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Θήρας
Γεωγραφική υπαγωγή	Σαντορίνη
Πληθυσμός	1.029 (2021)
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Το χωριό Πύργος

Ιστορία

Ο Πύργος ήταν ένα από τα πέντε καστέλια του νησιού και ήταν έδρα του δήμου Καλλίστης από το 1835 έως το 1914 όπου μετατρέπεται σε κοινότητα Πύργου μέχρι και το έτος 1997 (συνένωση Καποδίστρια), που προσαρτάται στο δήμο Θήρας.

Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, τον 18ο αιώνα, ιδρύθηκε στον Πύργο η πρώτη σχολή Θήρας μετά από πρωτοβουλία των προκρίτων της περιοχής και του ηγούμενου της Μονής του Προφήτη Ηλία Παϊσίου. Σημαντική συμβολή στην λειτουργία της σχολής είχε και ο Κωνσταντίνος Μουρούζης.^[1] Σήμερα στην θέση της παλαιάς σχολής (θέση Μαρτινού, στο παλιό δρόμο από τον Πύργο προς την Μονή του Προφήτη Ηλία) βρίσκεται ο ναός των Αγίων Αποστόλων, ο οποίος είναι η παλιά αίθουσα διδασκαλίας της σχολής, ενώ γύρω υπάρχουν τα ερείπια από τις αίθουσες διαμονής των δασκάλων και των μαθητών.

Υπήρξε τόπος εξορίας: μετά το 1839 ο Θεόφιλος Καϊρης εξορίστηκε στη Μονή του Προφήτη Ηλία, όπως και ο Δημήτρης Γληνός από τη δικτατορία του Μεταξά το 1936.

Το καστέλι υπέστη πολύ μεγάλες ζημιές με τον σεισμό του 1956, αλλά οι περισσότερες έγιναν από το στρατό, που κατεδάφισε τμήματα - οικίες του καστελιού, που δεν είχαν υποστεί ανεπανόρθωτες ζημιές.

Το καστέλι του Πύργου

Η δυτική πλευρά του καστελιού.

Η είσοδος στο καστέλι γινόταν από ένα και μοναδικό σημείο, την Καστελόπορτα. Πάνω από αυτή προεξείχε - γύρω στο μισό μέτρο - τετράγωνο κτίσμα, ανοικτό στο κάτω μέρος του, από το οποίο μπορούσαν να ρίχνουν καυτό λάδι σε εισβολείς που προσπαθούσαν να παραβιάσουν την είσοδο. Το κτίσμα αυτό, το οποίο σήμερα δεν υπάρχει, το αποκαλούσαν πολεμίστρα ή φόνισσα. Κάτω από το καστέλι υπήρχε σύστημα στοών το οποίο χρησίμευε για την προστασία και την διαφυγή των κατοίκων σε ώρα ανάγκης. Έξω από το καστέλι και γύρω από αυτό έχει οικοδομηθεί η νεώτερη πόλη, η οποία παλιότερα από τους ντόπιους ονομαζόταν Ξέπορτο.^[2]

Η πλατεία που βρίσκεται μπροστά από την είσοδο του καστελιού, ονομαζόταν παλιά Υψηλός Καφενές, γιατί εκεί μαζεύονταν οι καλουπαξίδες, οι αριστοκράτες, δηλαδή, του χωριού και συζητούσαν. Σήμερα στην πλατεία υπάρχει το μνημείο των πεσόντων του χωριού στους πολέμους της περιόδου 1912 - 1921.

Πολλά από τα παλιά σπίτια του Πύργου , αλλά και της Σαντορίνης γενικότερα, είναι υπόσκαφα, σπηλαιοειδείς δηλαδή κατοικίες, στενόμακρες, λαξευμένες στη θηραϊκή γη, χωρίς θεμέλια, με θολωτή οροφή και στενή πρόσοψη. Άλλοτε λαξεύονταν ολόκληρες μέσα στη γη, άλλοτε διέθεταν και πρόσθετα κτιστά τμήματα.  Τα  υπόσκαφα σπίτια διατηρούνται ζεστά τον χειμώνα και δροσερά το καλοκαίρι και παρουσιάζουν μεγάλη αντοχή στους σεισμούς.

Όπως και σε όλα τα άλλα καστέλια της Σαντορίνης, έξω από το καστέλι, πολύ κοντά στην είσοδο του, υπάρχει εκκλησία της Αγίας Θεοδοσίας.

• 
  Η είσοδος στο καστέλι.
• 
  Η Αγία Θεοδοσία.
• 
  Πύργος Καλλίστης

Εκκλησίες

Το 2005 καταγράφτηκαν 49 εκκλησίες και παρεκκλήσια στην ευρύτερη περιοχή του Πύργου και του βουνού του Προφήτη Ηλία.^[3]

Εντός του καστελιού

Το "Θεοτοκάκι"

Μέσα στο καστέλι του Πύργου, στην δυτική πλευρά του, βρίσκεται το Θεοτοκάκι ή Κοίμησις της Θεοτόκου, μια από τις παλαιότερες εκκλησίες της Σαντορίνης, η οποία πιστεύεται ότι έχει κτιστεί τον 10ο αιώνα. Η σημερινή της μορφή είναι αποτέλεσμα πολλών προσθηκών που έχουν γίνει κατά καιρούς. Στο εσωτερικό της εκκλησίας υπάρχουν πολύτιμες εικόνες και ξυλόγλυπτο τέμπλο. Η κύρια εικόνα της Κοιμήσεως, πάντως, εκλάπη το 1983.

Σημαντική είναι και η εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου, η οποία βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του καστελιού. Χτίστηκε κατά την διάρκεια των ετών 1660 - 1661 και εκεί την Μεγάλη Παρασκευή γίνεται ο σημαντικότερος επιτάφιος του χωριού.

• 
  Το "Θεοτοκάκι"
• 
  Τα Εισόδια της Θεοτόκου.

Εκτός του καστελιού

Ο Άγιος Γεώργιος ή "το Καταφυό".

Ο Άγιος Γεώργιος χτίστηκε το 1754 και βρίσκεται σε απόκρημνη πλαγιά απέναντι από τον Πύργο, στο βουνό του Προφήτη Ηλία. Ονομάζεται και Καταφυό γιατί αποτελούσε το καταφύγιο των κατοίκων σε εχθρικές επιδρομές, λόγω της δύσβατης πρόσβασης σε αυτό.^[4]

Στην πλατεία πριν την είσοδο του καστελιού υπάρχει ο ναός του Αγίου Νικολάου, ο οποίος έχει κτιστεί το 1660.

• 
  Οι Άγιοι Απόστολοι (1803).
• 
  Ο Άγιος Νικόλαος (1660).
• 
  Ο Άγιος Ελευθέριος (1996).

Συλλογή Εικόνων και Εκκλησιαστικών Κειμηλίων Πύργου

Η Αγία Τριάδα.

Στον αναστηλωμένο καθολικό ναό της Αγίας Τριάδος, δίπλα στον ναό των Εισοδείων της Θεοτόκου, βρίσκεται η Συλλογή Εικόνων και Εκκλησιαστικών Κειμηλίω'. Ο ναός αναστηλώθηκε το 1975 με πρωτοβουλία του Συλλόγου Πυργίων Θήρας και ιδιαίτερα της τότε προέδρου του Λίζας Πατινιώτη και αρχικά στέγαζε την συλλογή κειμηλίων του Πύργου. Από το 1997 τελεί υπό την αιγίδα της 2ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού. Η παλαιότερη εικόνα της συλλογής είναι του Αγίου Γεωργίου, η οποία χρονολογείται από το τέλος 15ου αιώνα και προέρχεται από το παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου που βρίσκεται δίπλα στην εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου. Στην συλλογή υπάρχουν, εκτός από εικόνες, ξυλόγλυπτα και διάφορα εκκλησιαστικά αντικείμενα.

• 
  Η εικόνα του Αγίου Γεωργίου.

Εορτές

Η νύχτα του Επιταφίου

• Από τις πιο γραφικές στιγμές στον Πύργο είναι η περιφορά του Επιταφίου το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, όταν ανάβουν φωτιές σε τενεκεδένια λυχνάρια σε ολόκληρο το χωριό.

• Στις 14 Αυγούστου γίνεται περιφορά του επιταφίου της Παναγίας, η οποία ξεκινάει από τον ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου, όπου φυλάσσεται εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

• 
  Η νύχτα του Επιταφίου.
• 
  Η νύχτα του Επιταφίου.

Προσωπικότητες

Αντώνιος Κονταράτος (1933 -), ηλεκτρολόγος μηχανικός και σύμβουλος της ΝΑΣΑ στο πρόγραμμα «Απόλλων»^[5].

Αναφορές

1. Ναυπλιώτου Γ.: "Αρχαία και Σημερινή Θήρα" από το βιβλίο του Δανέζη Μ.: "Σαντορίνη 1939-1940"
2. Λαγκαδάς Ν.: "Το Καστέλλι του Πύργου" από το βιβλίο του Δανέζη Μ.: "Σαντορίνη 1939-1940"
3. "Οι Εκκλησίες του Χωριού μας". Εκδόσεις Καλλίστη. Θήρα, 2005.
4. Κατσίπης Φ.: "Τα καστέλια και η προστάτις των Αγία Θεοδοσία, Βίγλες και Γουλάδες, Καταφύγια" από το βιβλίο του Δανέζη Μ.: "Σαντορίνη", 1971
5. «Αντ. Κονταράτος: Ο Έλληνας της NASA που συμμετείχε στο πρόγραμμα «Απόλλων» για τη Σελήνη | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουλίου 2019.