Φαινόμενο Φόρερ

Φαινόμενο Φόρερ (Forer Effect) ή Φαινόμενο Μπάρνουμ (Barnum Effect) ονομάζεται η τάση των ανθρώπων να αξιολογούν προτάσεις ως εξαιρετικά ακριβείς, πιστεύοντας πως αφορούν τους ίδιους προσωπικά, ενώ στην πραγματικότητα είναι αρκετά ασαφείς και αόριστες ώστε να ισχύουν σε μία μεγάλη γκάμα ατόμων. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να εξηγήσει την ευρεία αποδοχή διαφόρων συστημάτων μεταφυσικής όπως είναι η αστρολογία και η μαντεία, καθώς επίσης και διαφόρων τεστ προσωπικότητας.

Ένα παρόμοιο αλλά πιο γενικό φαινόμενο είναι αυτό της υποκειμενικής επιβεβαίωσης.^[1] Η υποκειμενική επιβεβαίωση αφορά την τάση των ανθρώπων να συσχετίζουν δύο άσχετα μεταξύ τους συμβάντα, επειδή μία πεποίθηση, μία προσδοκία, ή μία υπόθεση απαιτεί κάποιον συσχετισμό. Για αυτό το λόγο τα άτομα αναζητούν τα κοινά σημεία μεταξύ της προσωπικότητας τους και τα χαρακτηριστικά του αστρολογικού ζωδίου τους.

Πείραμα του Φόρερ

Το 1948 ο ψυχολόγος Μπέρτραμ Φόρερ έδωσε ένα τεστ προσωπικότητας στους φοιτητές του, αφού τους πληροφόρησε πως ο κάθε φοιτητής θα λάβει στο τέλος μία ξεχωριστή αποτίμηση προσωπικότητας βάσει των επιλογών του. Στη συνέχεια, αγνοώντας τα αποτελέσματα τους, έδωσε την ίδια αποτίμηση σε όλους τους φοιτητές και τους ζήτησε να βαθμολογήσουν από 0 (ανακριβής) μέχρι 5 (εξαιρετική) κατά πόσο πίστευαν πως τα αποτελέσματα ταίριαζαν με την προσωπικότητα τους. Στην πραγματικότητα όλοι οι φοιτητές έλαβαν την εξής αποτίμηση:

Έχεις ανάγκη οι άλλοι να σε συμπαθούν και να σε θαυμάζουν. Έχεις την τάση να είσαι επικριτικός με τον εαυτό σου. Έχεις σημαντικές ικανότητες τις οποίες δεν έχεις ακόμα χρησιμοποιήσει προς όφελος σου. Αν και πειθαρχημένος και με αυτοέλεγχο εξωτερικά, είσαι ανήσυχος και ανασφαλής εσωτερικά. Κατά καιρούς έχεις σοβαρές αμφιβολίες για το αν έχεις πάρει τη σωστή απόφαση ή έχεις κάνει τη σωστή επιλογή. Προτιμάς να βλέπεις κάποιες αλλαγές και δυσανασχετείς όταν περιορίζεσαι από φραγμούς και περιορισμούς. Περηφανεύεσαι για τον εαυτό σου ως ένα ανεξάρτητα σκεπτόμενο άτομο και δεν αποδέχεσαι τις απόψεις των άλλων αν δεν υπάρχουν αρκετές αποδείξεις. Θεωρείς πως δεν είναι συνετό να είσαι απόλυτα ειλικρινής όταν αποκαλύπτεις τον εαυτό σου στους άλλους. Κατά καιρούς είσαι εξωστρεφής, καταδεκτικός, κοινωνικός, ενώ άλλες φορές είσαι εσωστρεφής, επιφυλακτικός και μαζεμένος. Μερικές από τις φιλοδοξίες σου δεν είναι ρεαλιστικές. Μία από τις βασικότερες επιδιώξεις σου στη ζωή είναι η ασφάλεια.

Ο μέσος όρος ήταν 4,26 (δηλαδή 84% επιτυχία), και μόνο όταν αποκαλύφθηκαν τα αποτελέσματα οι φοιτητές έμαθαν πως είχαν λάβει την ίδια αποτίμηση, η οποία στην πραγματικότητα ήταν συνδυασμός διαφόρων αποσπασμάτων από αστρολογικές στήλες που είχε βρει ο Φόρερ.^[2] Όπως φαίνεται και από το παραπάνω πείραμα υπάρχουν πολλοί τρόποι δημιουργίας προτάσεων ικανών να κάνουν οποιοδήποτε άτομο να ταυτιστεί μαζί τους. Αυτές οι προτάσεις έγιναν γνωστές ως Προτάσεις του Μπάρνουμ ως φόρο τιμής στον κωμικό Φ. Τ. Μπάρνουμ, ο οποίος έγινε γνωστός για την ικανότητα του να χειραγωγεί ψυχολογικά τα πλήθη στις παραστάσεις του τον 19ο αιώνα.

Μεταβλητές

Πρόσφατες έρευνες έδειξαν πως είναι πιο πιθανό ένα άτομο να θεωρήσει μια πρόταση ακριβή όταν:

• πιστεύει πως τα αποτελέσματα αφορούν αποκλειστικά τον ίδιο.
• πιστεύει στην αυθεντία του αξιολογητή.
• τα αποτελέσματα είναι κυρίως θετικά.

Δείτε επίσης

• Υποκειμενική επιβεβαίωση
• Νόμος των Πραγματικά Μεγάλων Αριθμών
• Νόμος του Λίτλγουντ
• Σύμπτωση

Παραπομπές

1. Marks, David F (2000). The Psychology of the Psychic (2 έκδοση). Amherst, New York: Prometheus Books. σελ. 41. ISBN 1573927988. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Αυγούστου 2009. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2010.
2. Forer, B. R. (1949). «The fallacy of personal validation: A classroom demonstration of gullibility». Journal of Abnormal and Social Psychology (American Psychological Association) 44 (1): 118–123. doi:10.1037/h0059240.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Το Φαινόμενο Forer από το Λεξικό του Σκεπτικιστή^{[νεκρός σύνδεσμος]}
• The Fallacy of Personal Validation: A Classroom Demonstration of Gullibility By: Bertram R. Forer (Full Text)
• An autotest
• Online test demonstrating the effect
• Skeptic's Dictionary: the Forer effect
• The Forer effect demonstrated with horoscopes
• A demonstration of the Forer effect