Φάουστ (θρύλος)

Ο Φάουστ είναι ο πρωταγωνιστής ενός κλασικού γερμανικού θρύλου που βασίζεται στο ιστορικό πρόσωπο Γιόχαν Φάουστ του 16ου αιώνα.

Ο Φάουστ, πίνακας του Ζαν-Πωλ Λωράν

Ο πολυμαθής Φάουστ είναι πολύ επιτυχημένος αλλά δυσαρεστημένος με τη ζωή του, κάτι που τον οδηγεί να κάνει μια συμφωνία με τον Διάβολο, ανταλλάσσοντας την ψυχή του με απεριόριστη γνώση και κοσμικές απολαύσεις. Το όνομα έχει συνδεθεί με τη θυσία πνευματικών αξιών για την απόκτηση δύναμης, γνώσης ή υλικού κέρδους.^[1]

Ο Φάουστ των πρώιμων βιβλίων - καθώς και οι μπαλάντες, τα θεατρικά έργα και άλλα έργα που προέκυψαν - καταδικάζεται αμετάκλητα επειδή προτιμά την ανθρώπινη γνώση από τη θεία γνώση. Τα έργα που βασίζονταν σε αυτόν τον θρύλο ήταν δημοφιλή σε όλη τη Γερμανία τον 16ο αιώνα, συχνά υποβιβάζοντας τον Φάουστ και τον Μεφιστοφελή σε αστείες φιγούρες για τη διασκέδαση του κοινού. Η ζοφερή περιγραφή της Κόλασης και της φοβερής ψυχικής κατάστασης του ήρωα, καθώς και η εμφάνιση του Μεφιστοφελή ήταν τόσο ρεαλιστικά που ενέπνεαν τον τρόμο στους αναγνώστες. Η ιστορία έγινε δημοφιλής στην Αγγλία από τον Κρίστοφερ Μάρλοου, ο οποίος της έδωσε μια κλασική εκδοχή στο θεατρικό έργο του Η τραγική ιστορία του δόκτορος Φάουστους (1592). Πάνω από διακόσια χρόνια αργότερα, ο Γκαίτε ασχολήθηκε πάλι με το θέμα δίνοντας τη δική του ερμηνεία στον Φάουστ.^[2]

Ο θρύλος του Φάουστ έχει εμπνεύσει καλλιτεχνικά και πολιτιστικά έργα για πάνω από τέσσερις αιώνες με πολλές παραλλαγές του θέματος για το θέατρο, τη μουσική, τον κινηματογράφο, την ποίηση, την τέχνη και τη λογοτεχνία.^[3]

Περίληψη της ιστορίας

Ο Φάουστ και ο Μεφιστοφελής, Ευγένιος Ντελακρουά, 1828

Ο Φάουστ δεν είναι ικανοποιημένος με τη ζωή και τις γνώσεις του και πέφτει σε απόγνωση. Μετά από μια προσπάθεια να αυτοκτονήσει, καλεί τον Διάβολο για περαιτέρω γνώση και μαγικές δυνάμεις με τις οποίες θα απολαύσει όλη την ευχαρίστηση και τη γνώση του κόσμου. Σε απάντηση, εμφανίζεται ο εκπρόσωπος του Διαβόλου, Μεφιστοφελής, και κάνει μια συμφωνία με τον Φάουστ: Ο Μεφιστοφελής θα υπηρετεί τον Φάουστ με τις μαγικές του δυνάμεις για έναν καθορισμένο αριθμό ετών, αλλά στο τέλος, ο Διάβολος θα διεκδικήσει την ψυχή του Φάουστ, που πλέον θα είναι αιώνια στην Κόλαση.

Κατά τη διάρκεια της συμφωνίας, ο Φάουστ χρησιμοποιεί τον Μεφιστοφελή με διάφορους τρόπους. Στις πρώτες εκδοχές του θρύλου, ο Φάουστ είναι αμετάκλητα διεφθαρμένος και πιστεύει ότι οι αμαρτίες του δεν μπορούν να συγχωρηθούν. Όταν τελειώνει ο χρόνος, ο Διάβολος πάντα τον μεταφέρει στην Κόλαση. Στον Φάουστ του Γκαίτε, και σε πολλές επόμενες εκδοχές της ιστορίας, ο Μεφιστοφελής βοηθά τον Φάουστ να σαγηνεύσει μια όμορφη και αθώα νεαρή γυναίκα, που συνήθως ονομάζεται Μαργαρίτα, της οποίας η ζωή καταστρέφεται τελικά όταν γεννά τον νόθο γιο του Φάουστ. Συνειδητοποιώντας αυτή την ανίερη πράξη, πνίγει το παιδί και καταδικάζεται σε θάνατο για φόνο. Ωστόσο, η αθωότητα της Μαργαρίτας τη σώζει τελικά και μπαίνει στον Παράδεισο. Στην ερμηνεία του Γκαίτε, ο Φάουστ σώζεται από τον Θεό μέσω της συνεχούς προσπάθειάς του – σε συνδυασμό με τις ικεσίες της Μαργαρίτας στον Θεό με τη μορφή του αιώνιου θηλυκού.^[4]

Προέλευση

Φάουστ, Ρέμπραντ 1650–52

Ο θρύλος του Φάουστ έχει πολλές ομοιότητες με την ιστορία του Θεόφιλου των Αδάνων, ο οποίος σύμφωνα με τον θρύλο ήρθε σε συμφωνία με τον Διάβολο προκειμένου να αποκτήσει εκκλησιαστικά αξιώματα αλλά σώθηκε όταν μετανόησε και προσευχήθηκε στην Παναγία για συγχώρεση. Η ιστορία αναφέρεται από τον Γάλλο τρουβέρο του 13ου αιώνα Ρυτμπέφ, εμπνευσμένος ο ίδιος από την αφηγηματική συλλογή Θαύματα της Παναγίας των Παρισίων του ηγούμενου Γκωτιέ ντε Κουανσί (12ος - 13ος αι.). Μια αναπαράσταση της σκηνής στην οποία ο Θεόφιλος υποτάσσεται στον Διάβολο εμφανίζεται στο βόρειο τύμπανο του καθεδρικού ναού της Παναγίας των Παρισίων. Συνεργασία με τα πνεύματα του Κακού αναφέρονται επίσης στη βιογραφία του Σίμωνος του Μάγου (1ος αιώνας μ.Χ.).^[3]

Το μουσείο Φάουστ στο Κνίτλινγκεν στη Βυρτεμβέργη, την πόλη του Γιόχαν Φάουστ.

Ωστόσο, ο θρύλος προέρχεται από τη ζωή ενός διάσημου αλχημιστή και αστρολόγου της Αναγέννησης, του Γιόχαν Φάουστ (περ. 1480-1540), ο οποίος απέκτησε πτυχίο θεολογίας από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης το 1509. Τα γεγονότα της ζωής του χάνονται μέσα στους θρύλους: εμφανιζόμενος σαν μάγος, εξορκιστής, γιατρός, προφήτης, τσαρλατάνος, αιχμαλώτισε τη λαϊκή φαντασία και έγινε το αρχέτυπο του μάγου και θαυματοποιού. Την εποχή της Μεταρρύθμισης, ένας φίλος του Λούθηρου ανέφερε ότι ο Φάουστ σπούδασε υπερφυσική μαγεία στο Γιαγκιελόνιο Πανεπιστήμιο στην Κρακοβία της Πολωνίας και κατηγορήθηκε ότι ασκούσε τη μαγεία και έγραφε συκοφαντίες για τα θαύματα του Ιησού Χριστού, για τα οποία επιβεβαίωνε ότι μπορούσε, αν ήθελε, να τα κάνει και ο ίδιος. Ο Λούθηρος και ο Φίλιππος Μελάγχθων τον κατηγόρησαν για συνεργασία με τον Διάβολο και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη για να ξεφύγει από τις νομικές συνέπειες. Ο Γιόχαν Φάουστ πέθανε γύρω στο 1540. Ίσως σκοτώθηκε από έκρηξη κατά τη διάρκεια ενός από τα πειράματά του στο δωμάτιο που νοίκιαζε σε ένα πανδοχείο στο Στάουφεν στη Βυρτεμβέργη.

Το πρώτο έργο για τη ζωή του ήταν Η ιστορία του Γιόχαν Φάουστ που δημοσιεύτηκε ανώνυμα στη Γερμανία το 1587, είχε ευρύτατη διάδοση με πολλές επανεκδόσεις, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και το ακολούθησαν πολλά παρόμοια βιβλία. Σταδιακά, ο Γιόχαν Φάουστ συγχωνεύτηκε με την εικόνα που είχε ο κόσμος για τον Ελβετό γιατρό και αλχημιστή Παράκελσο και δημιουργήθηκε ο θρύλος του Φάουστ.^[5]

Ο Γιόχαν Φάουστ ίσως χρησίμευσε ως έμπνευση για τον χαρακτήρα της πολωνικής λαογραφίας Παν Tφαρντόφσκι με τον οποίο παρουσιάζει πολλές ομοιότητες. Ο πολωνικός θρύλος φαίνεται να ξεκίνησε περίπου την ίδια εποχή με τον γερμανικό, ωστόσο δεν είναι σαφές εάν οι δύο ιστορίες έχουν κοινή προέλευση ή επηρέασαν η μία την άλλη.^[6]

Ο θρυλικός Φάουστ έχει επίσης συνδεθεί με τον Γερμανό τυπογράφο και συνεργάτη του Γουτεμβέργιου Γιόχαν Φουστ ( περ. 1400 -1466 ), που είχε επίσης κατηγορηθεί για μαγεία, αδίκως: ο Φουστ είχε πουλήσει 50 Βίβλους στο Παρίσι και η ταχύτητα παράδοσης και οι ακριβείς δυνατότητες αντιγραφής της τυπογραφίας έκαναν τους Γάλλους να ισχυριστούν ότι ο Φουστ ήταν μάγος.^[7]

Ο θρύλος του Φάουστ αποτέλεσε τη βάση για πολλά λογοτεχνικά, καλλιτεχνικά, κινηματογραφικά και μουσικά έργα που τον έχουν επανερμηνεύσει ανά τους αιώνες.

Παραπομπές

1. . «britannica.com/topic/Faust-literary-character».
2. . «sites.pitt.edu/~dash/faust».
3. . «faust.com/».
4. . «bbc.com/culture/article/what-the-myth-of-faust-can-teach-us».
5. . «theatlantic.com/magazine/the-german-popular-legend-of-doctor-faustus».
6. . «phantomoftheopera.fandom.com/Faust».
7. . «newworldencyclopedia.org/entry/Faust».