Δεν μπορούν να συγκεντρωθούν πολλά από την κλασική βιβλιογραφία σχετικά με την προέλευση του λαού της Σαρδηνίας.[1] Το επώνυμο "-σάρδ" ανήκει στο προ-Ινδο-ευρωπαϊκό γλωσσικό υπόστρωμα, και παρόλο που μπορεί να προέρχονται από τους Ιβηρούς,[2][3] οι λογαριασμοί των παλαιών συγγραφέων διαφέρουν πολύ από αυτή την άποψη. Η παλαιότερη γραπτή βεβαίωση του εθνικού ονόματος βρίσκεται στην "Λίθο της Νώρας", όπου η λέξη "Σρδν" μαρτυρεί την αρχική της ύπαρξη τη στιγμή που οι Φοίνικες έμποροι έφτασαν για πρώτη φορά στις ακτές της Σαρδηνίας.[4][2]
Όπως δείχνουν οι Διάλογοι του Τιμαίου στον Πλάτων η Σαρδηνία αναφέρεται στην Αρχαία ελληνική λογοτεχνία με το όνομα "Σαρδώ" μια θρυλική γυναίκα που ήρθε στο νησί από τις Σάρδεις την πρωτεύουσα της Λυδίας.[5][6][7] Κάποιοι άλλοι συγγραφείς, όπως ο Παυσανίας και ο Σάλουστ, ανέφεραν ότι οι Σαρδηνοί ανίχνευσαν την καταγωγή τους σε έναν μυθικό πρόγονο της Λιβύης, έναν γιο του Ηρακλή ή του Μακάρη[8] (που σχετίζεται είτε με το ρήμα Μπερμπέρ Imɣur "να μεγαλώσει",[9] με τη συγκεκριμένη λέξη ΚαμπάιλΜακκούρ " Είναι ο μεγαλύτερος ", ή επίσης συσχετισμένος με τη φιγούρα του Μελκάρτ[10]) σεβαστός ως θεότητα που πηγαίνει από τον Σάρδο Πατέρ Μπαμπάι[11][12] (" Πατέρας της Σαρδηνίας " ή " Πατέρας των Σαρδηνών "), ο οποίος έδωσε το όνομά του στο νησί.[13][14][15][16][17][18] Πολλοί συγγραφείς ταυτίζουν τους αρχαίους Σαρδηνούς του πολιτισμού των Νουράγκι με τους "Σερντέν" ένας από τους Λαούς της Θάλασσας.[19][20][21][18][22][3][23][24][25][26]
Τα ιταλικά παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στη Σαρδηνία από το Οίκος της Σαβοΐας τον Ιούλιο του 1760[27][28][29][30][31][32] και είναι η πιο συνηθισμένη ομιλούμενη γλώσσα σήμερα, αν και σε μια περιφερειακή ποικιλία, ως αποτέλεσμα της μετατόπισης γλωσσών και των κυμάτων αφομοίωσης που διευκόλυναν την πολιτιστική ιταλοποίηση.[33]
Από την άλλη πλευρά, τα Σαρδηνιακά ήταν η μητρική γλώσσα των αυτόχθονων Σαρδηνίων[34][35][36] από τότε που τα Λατινικά αντικατέστησαν την Προ-Ινδο-Ευρωπαϊκή Παλαιο-Σαρδηνιακή γλώσσα, από τα οποία τα υπόλοιπα μπορούν να βρεθούν ακόμη στο λεξιλόγιο και στα τοπικά τοπωνύμια.[37]
Η ιστορική απώλεια της πολιτικής αυτονομίας των νησιωτών κράτησε τη γλώσσα σε ένα στάδιο διαλεκτικού κατακερματισμού, αντανακλώντας τη συνύπαρξη των διαφόρων άλλων γλωσσών (δηλαδή Καταλανικά, Ισπανικά και τελικά Ιταλικά) επιβάλλοντας τον εαυτό τους σε θέση πολιτικού και επομένως κοινωνικού κύρους.[38] Λόγω ενός κινήματος, που περιγράφεται από ορισμένους συγγραφείς, όπως μια «γλωσσική και πολιτιστική αναβίωση» που κέρδισε την έλξη κατά τη μεταπολεμική περίοδο,[39][40] η πολιτιστική κληρονομιά των Σαρδηνών αναγνωρίστηκε το 1999, γεγονός που τους καθιστά τη μεγαλύτερη ομάδα εθνογλωσσικών μειονοτήτων στην Ιταλία, με περίπου ένα εκατομμύριο. Οι Σαρδηνοί εξακολουθούν να μπορούν να μιλούν τη γλώσσα.[41][42][43][44] Ωστόσο, λόγω ενός μάλλον άκαμπτου μοντέλου ιταλικού εκπαιδευτικού συστήματος που έχει προωθήσει έντονα τα ιταλικά εις βάρος των Σαρδηνών,[45] η γλώσσα παρακμάζει τον περασμένο αιώνα, καθώς οι άνθρωποι που διατηρούν αποτελεσματικά τους Σαρδηνούς έχουν σταδιακά γίνει μειονότητα στο δικό τους νησί ( Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι Σαρδηνοί είναι Ιταλικά γλωσσικά σήμερα, και εκτιμάται ότι μόνο το 10 τοις εκατό των νέων ιθαγενών πληθυσμών έχει κάποια ενεργητική και παθητική ικανότητα στη γλώσσα).[46][47]
Οι άλλες γλώσσες που ομιλούνται στη Σαρδηνία, όλες απειλούνται επίσης, αλλά με πολύ λιγότερους ομιλητές από τη Σαρδηνία, αναπτύχθηκαν μετά την άφιξη ορισμένων κοινοτήτων από έξω από το νησί, δηλαδή Κορσικοί, Καταλανοί και Ιταλοί από τη Γένοβα και Πίζα, που εγκαταστάθηκαν σε συγκεκριμένες περιοχές της Σαρδηνίας κατά την πρόσφατη αιώνες.[48] Λόγω αυτών των δυναμικών, η κοινωνία της Σαρδηνίας έχει χαρακτηριστεί από την πολυγλωσσία της κατάστασης από τα τέλη του Μεσαίωνα.[49]
<<Sull'origine del popolo sardo le fonti classiche non riescono a darci che poche e scarse notizie, la cui interpretazione non è affatto facile.>> Sanna, Natale (1986). Il cammino dei Sardi: storia, economia, letteratura ed arte di Sardegna, I, Ed.Sardegna, Cagliari, p.19
"Sardus, ut inquit Pausanias, filius fuit Maceridis, qui apud Aegyptios et Libyes, Libyes Hercules dicebatur, et Delphos aliquando petiit." Fara, Francesco Giovanni (1580). De Rebus Sardois, Libri quatuor, 1835 - 1580, Turin, p.106
Casula, Francesco Cèsare (2017). La storia di Sardegna, I, Evo Antico Sardo: Dalla Sardegna Medio-Nuragica (100 a.C. c.) alla Sardegna Bizantina (900 d.C. c.), p.92
Serra, Marcello (1978). Enciclopedia della Sardegna: con un saggio introduttivo intitolato Alla scoperta dell'isola, Pisa, Giardini editori e stampatori, p.29: "Origine e carattere dei Sardi"
F. J. Chabas (1872), Étude sur l'antiquité historique d'après les sources égyptiennes et les monuments réputés préhistoriques, impr. de J. Dejussieu (Chalon-sur-Saône), p.191-192, 314
"I monumenti dell'Egitto che hanno di già sparsa tanta luce sulla storia dell'antico oriente, sarebbero quelli i quali, secondo un'opinione recentemente emessa da più di un dotto, farebbero anche il più antico ricordo dei Sardi." Pais, Ettore (1881). Sardegna prima del dominio romano: studio storico archeologico, Coi tipi del Salviucci, Roma, p.261
Ugas, Giovanni (2017). Shardana e Sardegna: i popoli del mare, gli alleati del Nordafrica e la fine dei grandi regni (15.-12. secolo a.C.), Edizioni della Torre, Cagliari, pp.398-408
Bolognesi, Roberto (1998). The Phonology of Campidanian Sardinian: A Unitary Account of a Self-Organizing Structure (στα Αγγλικά). Holland Academic Graphics.
Cardia, Amos (2006). S'italianu in Sardìnnia candu, cumenti e poita d'ant impostu: 1720-1848; poderi e lìngua in Sardìnnia in edadi spanniola, Iskra, Ghilarza, pp. 88, 91
Settecento sardo e cultura europea: Lumi, società, istituzioni nella crisi dell'Antico Regime; Antonello Mattone, Piero Sanna; FrancoAngeli Storia; pp.18
«come conseguenza dell’italianizzazione dell’isola – a partire dalla seconda metà del XVIII secolo ma con un’accelerazione dal secondo dopoguerra – si sono verificati i casi in cui, per un lungo periodo e in alcune fasce della popolazione, si è interrotta la trasmissione transgenerazionale delle varietà locali. [...] Potremmo aggiungere che in condizioni socioeconomiche di svantaggio l’atteggiamento linguistico dei parlanti si è posto in maniera negativa nei confronti della propria lingua, la quale veniva associata ad un’immagine negativa e di ostacolo per la promozione sociale. [...] Un gran numero di parlanti, per marcare la distanza dal gruppo sociale di appartenenza, ha piano piano abbandonato la propria lingua per servirsi della lingua dominante e identificarsi in un gruppo sociale differente e più prestigioso.» Gargiulo, Marco (2013). La politica e la storia linguistica della Sardegna raccontata dai parlanti, in Lingue e diritti. Lingua come fattore di integrazione politica e sociale, Minoranze storiche e nuove minoranze, Atti a cura di Paolo Caretti e Andrea Cardone, Accademia della Crusca, Firenze, pp. 132-133
Floris, Giovanni (1998). L'uomo in Sardegna: aspetti di antropobiologia ed ecologia umana, Sestu, Zonza, Distribuzione delle frequenze fenotipiche del sistema AB0 in diversi gruppi linguistici, p.206
Eduardo Blasco Ferrer, ed. 2010. Paleosardo: Le radici linguistiche della Sardegna neolitica (Paleosardo: The Linguistic Roots of Neolithic Sardinian). De Gruyter Mouton
Martin Maiden, John Charles Smith, Adam Ledgeway (edited by). The Cambridge History of the Romance Languages: Volume II, Contexts, Cambridge University Press, 2013, p.167
Giannetta Murru Corriga (edited by), 1977. Etnia, lingua, cultura: un dibattito aperto in Sardegna, EDES, Tradizione, identità e cultura sarde nella scuola, Giovanni Lilliu, pp.128-131
<<Nel 1948 la Sardegna diventa, anche per le sue peculiarità linguistiche, Regione Autonoma a statuto speciale. Tuttavia a livello politico, ufficiale, non cambia molto per la minoranza linguistica sarda, che, con circa 1,2 milioni di parlanti, è la più numerosa tra tutte le comunità alloglotte esistenti sul territorio italiano...>>. De Concini, Wolftraud (2003). Gli altri d'Italia: minoranze linguistiche allo specchio, Pergine Valsugana: Comune, p.196.
Floris, Giovanni (1998). L'uomo in Sardegna: aspetti di antropobiologia ed ecologia umana, Sestu, Zonza, Distribuzione delle frequenze fenotipiche del sistema AB0 in diversi gruppi linguistici, p.207
<<[Sardi] Loquuntur lingua propria sardoa, tum ritmice, tum soluta oratione, praesertim in Capite Logudorii, ubi purior copiosior, et splendidior est. Et quia Hispani plures Aragonenses et Cathalani et Itali migrarunt in eam, et commerciorum caussa quotidie adventant, loquuntur etiam lingua hispanica et cathalana et italica; hisque omnibus linguis concionatur in uno eodemque populo. Caralitani tamen et Algharenses utuntur suorum maiorum lingua cathalana; alii vero genuinam retinent Sardorum linguam.>> Fara, Francesco Giovanni (1580). De Rebus Sardois, De natura et moribus Sardorum, 1835 - 1580, Turin, p. 51
Ιταλία
