Νόμος Εκμισθώσεως και Δανεισμού

Ως Νόμος εκμισθώσεως και δανεισμού (Lend-Lease Act) έγινε γνωστό το Νομοσχέδιο HR 1776, που υποβλήθηκε από τον Πρόεδρο Φράνκλιν Ντ. Ρούζβελτ και εγκρίθηκε από την Νομοθετική εξουσία των ΗΠΑ για να γίνει ο Νόμος 77-11 της 11ης Μαρτίου 1941. Ο Νόμος αυτός επέτρεπε την εκμίσθωση, τον δανεισμό ή την παραχώρηση κάθε είδους υλικού εκ μέρους των ΗΠΑ σε Σύμμαχα κράτη, με αντάλλαγμα "ό,τι ο Πρόεδρος θα κρίνει σκόπιμο".

Η πρώτη σελίδα του HR-1776. 10-01-1941

Ιστορικό υπόβαθρο

Aid from America

Το 1941 ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος βρίσκεται ήδη σε πλήρη εξέλιξη, με μόνη εμπόλεμη χώρα που αντιστέκεται στον Χίτλερ την Μεγάλη Βρετανία. Η χώρα γνωρίζει την απομόνωση, καθώς καμία άλλη δεν είναι σε θέση να την βοηθήσει: Η ΕΣΣΔ παραμένει πιστή στο Σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μολότωφ που υπέγραψε με την Ναζιστική Γερμανία τον Αύγουστο του 1939, οι χώρες της Ευρώπης είτε είναι σύμμαχες του Άξονα είτε έχουν στρατιωτικά καταρρεύσει, ενώ οι ΗΠΑ παραμένουν αυστηρά προσκολλημένες στην ουδετερότητά τους. Εν τούτοις, ο Πρόεδρος Ρούζβελτ, προσωπικός φίλος του Βρετανού Πρωθυπουργού Ουίνστoν Τσώρτσιλ αντιλαμβάνεται - και σωστά - ότι αν η Βρετανία καταρρεύσει, η Γερμανία θα στραφεί στη συνέχεια εναντίον και της χώρας του^[1]. Επιπλέον, είναι ήδη γνωστό ότι η Βρετανία αποτελεί το εφαλτήριο των ΗΠΑ στο ευρωπαϊκό εμπόριο και η ενδεχόμενη κατάρρευσή της θα οδηγήσει στον αποκλεισμό των ΗΠΑ από τις ευρωπαϊκές αγορές.

Ο Τσώρτσιλ έχει ήδη αποκτήσει φιλικές σχέσεις με τον Αμερικανό Πρόεδρο από την εποχή που ήταν ακόμη Λόρδος του Ναυαρχείου. Με την ανάληψη των πρωθυπουργικών καθηκόντων από τον Τσώρτσιλ (Ιούλιος 1940), η φιλία και η συνεργασία των δύο ανδρών εντείνεται. Ο Ρούζβελτ, κατά την προεκλογική εκστρατεία του το 1940 έχει διακηρύξει ότι θα καταβάλει κάθε προσπάθεια για να μείνουν οι ΗΠΑ ουδέτερες^[2]. Ο Τσώρτσιλ καταβάλει κάθε προσπάθεια για να εμπλέξει με κάποιο τρόπο τις ΗΠΑ ώστε η Βρετανία να έχει κάποιο έρεισμα. Ήδη, ο βρετανικός στόλος έχει υποστεί σημαντικές απώλειες (11 σκάφη) στην εκστρατεία της Νορβηγίας. Γι' αυτό παρακαλεί τον Ρούζβελτ να του δανείσει 50 παλαιά αντιτορπιλλικά. Ο Ρούζβελτ ανταποκρίνεται στην έκκληση δανείζοντας τα 50 σκάφη με αντάλλαγμα την εκμίσθωση, για 99 χρόνια, των βρετανικών βάσεων στη Νέα Γη και την Καραϊβική θάλασσα. Τον Δεκέμβριο του 1940 ο Τσώρτσιλ απευθύνει νέα επιστολή στον Αμερικανό Πρόεδρο, λέγοντας μάλιστα "Δώστε μας τα μέσα και θα τελειώσουμε τη δουλειά!". Του επισημαίνει ότι η Βρετανία εξαντλείται, κυρίως από την άποψη των πόρων: Η Αμερικανική ουδετερότητα βασίζεται στο γεγονός πως ό,τι κι αν προμηθεύεται η Βρετανία από τις ΗΠΑ βασίζεται στην λογική του "Cash and Carry" (= Πλήρωσε και έλα να τα πάρεις ).^[3] Η εξάντληση των πόρων σύντομα θα απαγορεύσει στην Βρετανία την προμήθεια υλικών από τις ΗΠΑ. Ο Πρόεδρος αναζητεί τρόπους να βοηθήσει την Βρετανία, χωρίς να παραβιάσει την αυστηρά τηρούμενη ουδέτερη στάση της χώρας του.

Η κατάθεση του Νομοσχεδίου

Τον Ιανουάριο του 1941, στα πλαίσια της προσπάθειας αυτής, ο Πρόεδρος αρχίζει μια εκστρατεία διαφώτισης της κοινής γνώμης, ενημερώνει σχετικά το Κογκρέσσο και ανακοινώνει ότι ετοιμάζει ένα τρόπο για να βοηθήσει τους Βρετανούς. Σε ενημερωτικό φυλλάδιο αναφέρεται σχετικά: "Η Βρετανία χρειάζεται απεγνωσμένα πολεμικό εξοπλισμό, αλλά δεν διαθέτει πλέον τα απαραίτητα μετρητά. Η ισοτιμία λίρας - δολλαρίου έχει πέσει σημαντικά και την δυσκολεύει στην προμήθειά του. Αν δεν βοηθήσουμε τη Βρετανία, μπορεί κανείς να φαντασθεί τι είναι δυνατό να συμβεί, αν αυτή καταρρεύσει; Μήπως θα χρειαστεί να πολεμήσουμε τον Χίτλερ στην Νότια Αμερική, ή, ακόμη, στο Μέιν ή την Φλόριντα;"^[4]

Ένας δικηγόρος της Νομικής Υπηρεσίας του Θησαυροφυλακίου, ονόματι Κοξ, καταρτίζει το σχετικό Νομοσχέδιο, το οποίο κατατίθεται στην Βουλή των Αντιπροσώπων στις 10 Ιανουαρίου 1941 και παίρνει τον κωδικό HR 1776.^[3] Παρόμοιο Νομοσχέδιο δεν έχει ποτέ συνταχθεί στην νομοθετική ιστορία των ΗΠΑ. Αναφέρει, μεταξύ άλλων, επί λέξει: "Σε κάθε έθνος, του οποίου ο Πρόεδρος θα κρίνει την άμυνα απαραίτητη για την άμυνα των ΗΠΑ, ο Πρόεδρος θα μπορεί να πωλεί, να μεταβιβάζει, να ανταλλάσσει, να εκμισθώνει, να δανείζει ή να παραχωρεί με οποιοδήποτε τρόπο, κάθε μέσο άμυνας που θα κρίνει ενδεδειγμένο. Θα μπορεί να λάβει ως αντάλλαγμα κάθε άμεσο ή έμμεσο πλεονέκτημα, που θα κρίνει αρκετό".^[5]

Στο Νόμο περιέχονται, ωστόσο, άρθρα που προβλέπουν ότι "αμερικανικά σκάφη δεν συνοδεύουν νηοπομπές ούτε εισέρχονται στις εμπόλεμες ζώνες, κατά παράβαση του τμήματος 3 του περί ουδετερότητας Νόμου του 1939". Η ζητούμενη χρυσή τομή έχει επιτευχθεί.

Οι συζητήσεις που ξεσηκώνει το Νομοσχέδιο είναι πρωτοφανείς στα χρονικά. Ο σύνδεσμος "America First" (η Αμερική πρώτα), δηλαδή οι οπαδοί του αμερικανικού απομονωτισμού, ξεσηκώνει τεράστια εκστρατεία για την καταψήφισή του. Ο Ρόμπερτ Γουντ, πρώην Στρατηγός και νυν ιδιοκτήτης της τεράστιας αλυσίδας καταστημάτων Σίαρς εντ Ρόεμπακ (Sears & Roebak) συγκεντρώνει τεράστια ποσά για την εκστρατεία και ο αεροπορικός "ήρωας" των ΗΠΑ Τσαρλς Λίντμπεργκ γράφει βιβλίο, στο οποίο υποστηρίζει ότι οι ΗΠΑ πρέπει να φτιάξουν αεροπορικό στόλο 10.000 σκαφών και να περιχαρακωθούν στο έδαφός τους. Η κοινή γνώμη, ωστόσο, επιδεικνύει μεγάλη αλληλεγγύη προς τους Βρετανούς, πράγμα που επηρεάζει σημαντικά την ψήφο των μελών των Νομοθετικών Σωμάτων. Η εκστρατεία διαφώτισης του λαού έχει ήδη ξεκινήσει. Ο Ρούζβελτ, σε συνέντευξη τύπου, δηλώνει τα εξής: "Ο καλός γείτονας δανείζει το σωλήνα νερού στον γείτονά του, που το σπίτι του καίγεται και του λέει: 'Γείτονα, ο σωλήνας μου κόστισε 15 δολάρια. Δεν θέλω τα 15 δολάρια, απλά θέλω το σωλήνα μου πίσω, όταν σβήσεις την φωτιά'". Έτσι, η πρώτη ψηφοφορία στην Βουλή, στις 18 Φεβρουαρίου, έχει ως αποτέλεσμα 260 ψήφους υπέρ και 165 κατά. Στις 11 Μαρτίου η ψηφοφορία στην Γερουσία δίνει στο HR 1776 60 ψήφους υπέρ και 31 κατά. Η τελική ψηφοφορία στην Βουλή, λίγο αργότερα, δίνει χαρακτήρα θριάμβου στο Νομοσχέδιο: Ψηφίζουν υπέρ του 317 βουλευτές και το καταψηφίζουν μόνο 71.

Ο αντίκτυπος της ψηφοφορίας είναι πολύ σημαντικός: Η Βρετανία ανασαίνει βαθιά από ανακούφιση, οι πόλεις της σημαιοστολίζονται. Ο Χίτλερ, όταν πληροφορείται το γεγονός, δηλώνει με περιφρόνηση ότι "πρόκειται για τέχνασμα της διεθνούς κεφαλαιοκρατίας, που δεν πρόκειται να εμποδίσει τη συντριβή της Αγγλίας". Όσο και αν αυτό ακούγεται οξύμωρο, η απόφαση αυτή επηρεάζει σημαντικά την ήδη σχηματισμένη μέσα του ιδέα: Η Γερμανία οφείλει να αποκτήσει τους ρωσικούς πόρους, για να αντιμετωπίσει επάξια τους αμερικανικούς. Αρχίζει να ωριμάζει στο νου του η ιδέα της εισβολής στην ΕΣΣΔ.

Η εφαρμογή

Δεν πέρασαν τρεις ώρες από την ανακοίνωση της ψηφοφορίας, όταν ο Ρούζβελτ έθεσε τον Νόμο σε εφαρμογή. Πρώτο έθνος που έλαβε αμερικανική βοήθεια ήταν, φυσικά, η Βρετανία, στην οποία παραχωρήθηκαν ισχυρές τορπιλάκατοι. Το δεύτερο ήταν η Ελλάδα, στην οποία οι ΗΠΑ παραχώρησαν σημαντικό υλικό πυροβολικού.^[3] Η Ελλάδα, όμως, θα καταρρεύσει στρατιωτικά πριν προλάβει να πάρει το υλικό που της παραχωρήθηκε.

Για την διαχείριση των κονδυλίων (σε είδος) που οι ΗΠΑ προτίθονταν να παραχωρήσουν, ο Ρούζβελτ συγκρότησε επιτροπή και τοποθέτησε επικεφαλής της τον Πρόεδρο της Τζένεραλ Μότορς Έντουαρντ Ρ. Στεττίνιους (Edward R. Stettinius ). Το 1943 ο Στεττίνιους ονομάστηκε Γραμματέας της Επικρατείας και τη θέση του πήρε ο Λίο Κρόλεϊ (Leo Crowley), που ανέλαβε επικεφαλής της νέας Υπηρεσίας "Ξένης Οικονομικής Βοηθείας" (Foreign Economic Administration), στην οποία υπήχθη πλέον και η εφαρμογή του Νόμου.

Οι συνέπειες

Οι ΗΠΑ παρέμειναν ουδέτερες μέχρι τις 8 Δεκεμβρίου 1941, οπότε δέχθηκαν την απρόκλητη επίθεση της Ιαπωνίας στο Περλ Χάρμπορ. Ωστόσο, η οικονομική βοήθεια που παρείχαν στους Συμμάχους τους είναι ακριβώς αυτή που τους επέτρεψε τη συνέχιση του αγώνα τους: Κατά το χρονικό διάστημα 1942 - 1943 το ένα τέταρτο των πολεμοφοδίων της Βρετανίας είναι αμερικανικής κατασκευής, συνέπεια του Νόμου αυτού. Ο Ρεϊμόν Καρτιέ αναφέρει χαρακτηριστικά: "Ο Νόμος Εκμισθώσεως και δανεισμού οπλοστάσιο των Δημοκρατιών". Σημαντική ήταν, επίσης, η βοήθεια σε υλικό που πήρε και η Σοβιετική Ένωση, κυρίως σε υλικό διαβιβάσεων, αλουμίνιο και τυποποιημένα τρόφιμα. Χάρη στη βοήθεια αυτή, οι Σοβιετικοί απέκρουσαν την χειμερινή επίθεση κατά της Μόσχας^{[εκκρεμεί παραπομπή]}.

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

• Ολόκληρος ο Νόμος Εκμισθώσεως και Δανεισμού στην Αγγλική Βικιθήκη. (Αγγλικά)

Πηγές, Αναφορές

1. Henri Michel, La seconde Guerre Mondiale, Paris, Omnibus, 2001
2. Υπηρεσία Αρχείων των ΗΠΑ
3. Ρεϊμόν Καρτιέ, Ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, Πάπυρος, Αθήνα, 1966
4. All For One: One For All The Story of Lend-Lease, Office of the Lend - Lease, Washington DC
5. «Naval Historical Center: Ολόκληρος ο Νόμος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιουνίου 2000. Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2009.

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Νόμος Εκμισθώσεως και Δανεισμού