Νυχτολούλουδο

Το νυχτολούλουδο ή δειλινό (Mirabilis jalapa) είναι αγγειόσπερμο, δικότυλο φυτό της οικογένειας των Νυκταγινοειδών. Καλλιεργείται ευρέως, από την εποχή των Αζτέκων, για το πολύχρωμο άνθος του καθώς και για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες.

Γρήγορες Πληροφορίες Νυχτολούλουδο, Συστηματική ταξινόμηση ...

Remove ads

Τα άνθη του ανοίγουν από αργά το απόγευμα έως το σούρουπο (ανάμεσα στις 16:00 με 20:00), παράγουν μια έντονη και γλυκιά οσμή κατά τη διάρκεια της νύχτας και κλείνουν με την αυγή, εξού και η λαϊκή του ονομασία. Είναι ιθαγενές του Μεξικού και εισήχθη στην Ευρώπη το 1525. Είναι διαδεδομένο καλλωπιστικό φυτό στις τροπικές περιοχές, καθώς και στην Ευρώπη.

Το όνομα Mirabilis jalapa δόθηκε από τον Κάρολο Λινναίο το 1753. Η λέξη Mirabilis σημαίνει "θαυμαστό" στα Λατινικά, και αναφέρεται στα πολύχρωμα άνθη του φυτού, ενώ το επίθετο jalapa προέρχεται από την πόλη Χαλάπα του Μεξικού.^[1]

Remove ads

Περιγραφή

Το νυχτολούλουδο είναι ένα ποώδες, πολυετές φυτό το οποίο φτάνει σε ύψος το 1 μέτρο, ενώ σπανιότερα μπορεί να φτάσει μέχρι 2 μέτρα. Στην εύκρατη ζώνη επιβιώνει μόνο για ένα έτος. Ο καρπός του περιέχει έναν σπόρο, ξεκινάει πράσινος και σφαιρικός και όταν ωριμάσει ζαρώνει και αποκτά μαύρο χρώμα. Ο βλαστός του είναι παχύς, συμπαγής και διακλαδίζεται πλευρικά από μασχαλιαίους οφθαλμούς που σχηματίζονται κοντά στην κορυφή του. Η ταξιανθία του φυτού είναι διχάσιος.^[2]

Ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του νυχτολούλουδου είναι το ότι άνθη διαφορετικού χρώματος αναπτύσσονται στο ίδιο φυτό. Επιπλέον, ένα άνθος μπορεί να περιέχει περισσότερα από ένα χρώματα. Τα άνθη μπορεί να είναι κίτρινα, κόκκινα, μωβ, ροζ ή λευκά ή μπορούν να αποτελούνται από τομείς διαφορετικών χρωμάτων.^[3]^[4]^[5]^[6]^[7] Στο ίδιο φυτό μπορούν να βρίσκονται άνθη με διαφορετικούς συνδυασμούς και μοτίβα χρωμάτων.^[8]

Άλλο ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του φυτού είναι το φαινόμενο αλλαγής χρωμάτων. Για παράδειγμα, ένα φυτό που ανήκει στην κίτρινη ποικιλία, καθώς ωριμάζει μπορεί να αναπτύξει άνθη τα οποία σταδιακά αλλάζουν το χρώμα τους σε σκούρο μωβ. Παρομοίως, τα λευκά άνθη μπορούν να μεταχρωματιστούν σε ανοιχτά βιολετί. Παρά την εμφάνιση τους, τα άνθη δεν σχηματίζονται από πέταλα αλλά από έναν τροποποιημένο και χρωματισμένο κάλυκα, ο οποίος έχει πάρει σχήμα χωνιού. Αντίστοιχα ο «κάλυκας» αποτελείται από τροποποιημένα βράκτια.^[9]

Οι ταξιανθίες περιέχουν τρία με εφτά αρωματικά άνθη, τα οποία ανοίγουν αργά το απόγευμα ή νωρίς το πρωί, καθώς και όταν ο καιρός είναι νεφελώδης. Η οσμή τους είναι παρόμοια με αυτή του άνθους του καπνού και προσελκύει νυχτοπεταλούδες, οι οποίες το επικονιάζουν.^[10]

Remove ads

Καλλιέργεια

Το φυτό αναπτύσσεται καλύτερα σε συνθήκες πλήρους φωτισμού. Τις μεσημβρινές ώρες τα φύλλα του συχνά μαραίνονται, ενώ επιστρέφουν στη ζωντάνια το απόγευμα, όταν η θερμοκρασία πέσει και ο ήλιος δύσει. Δεν αντέχει τις χαμηλές θερμοκρασίες, το επιφανειακό τμήμα του φυτού πεθαίνει με τον πρώτο παγετό, αλλά το υπόγειο τμήμα του επιβιώνει και μπορεί να αναβλαστήσει την άνοιξη. Όταν ωριμάσει ρίχνει τους σπόρους του στο έδαφος, έτσι μπορεί να πολλαπλασιαστεί και να καταλάβει μεγάλες εκτάσεις εάν αφεθεί ανεξέλεγκτο. Προτιμάει ζεστά και παραθαλάσσια περιβάλλοντα και υπό τις κατάλληλες συνθήκες αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς.

Το κατάλληλο έδαφος για το νυχτολούλουδο είναι ελαφρύ, πλούσιο σε χούμο, καλά στραγγιζόμενο και με ουδέτερο pH. Όταν καλλιεργείται σε γλάστρα το έδαφος πρέπει να αποτελείται από 80% χώμα και 20% κομπόστ. Η γλάστρα πρέπει να είναι βαθιά, με τις ρίζες να φτάνουν σε βάθος 10 cm. Η κατάλληλη εποχή για το φύτεμα του είναι από τα μέσα Φεβρουαρίου έως τον Μάιο. Η κατάλληλη θερμοκρασία για τη βλάστηση των σπόρων είναι οι 18 °C.^[11]

Remove ads

Ενδιαίτημα

Το νυχτολούλουδο είναι ιθαγενές στην τροπική Νότια και Κεντρική Αμερική. Συναντάται άγριο στη Γουατεμάλα, το Μεξικό, τη Χιλή και το Περού. Ωστόσο έχει προσαρμοστεί σε πληθώρα τροπικών, υποτροπικών και εύκρατων περιοχών του πλανήτη. Έχει εγκλιματιστεί σε πολλές χώρες τις Ευρώπης, της Ασίας, της Αφρικής και της Βορείου Αμερικής. Στη δυτική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών είχε εισαχθεί σαν καλλωπιστικό φυτό και σήμερα έχει εξαπλωθεί και βρίσκεται σε υψόμετρα από 400 έως 700 μέτρα ενώ στη νότια ακτή απαντάται ανάμεσα στα 0 και 700 μέτρα. Μπορεί να μεγαλώσει και σε τραχέα εδάφη και συνιστά ζιζάνιο στις φυτείες ζαχαροκάλαμου

Γενετικές μελέτες

Το 1900, ο Γερμανός βοτανολόγος και γενετιστής Καρλ Κόρενς χρησιμοποίησε το νυχτολούλουδο ως οργανισμό μοντέλο για τις μελέτες του πάνω στην κυτταροπλασματική κληρονομικότητα. Χρησιμοποίησε τα ποικιλόχρωμα άνθη του φυτού για να αποδείξει ότι συγκεκριμένοι παράγοντες, που βρίσκονται εκτός του πυρήνα του κυττάρου, μπορούν να επηρεάσουν τον φαινότυπο με έναν τρόπο που δεν εξηγείται από τους νόμους του Μέντελ.^[12]

Όταν τα φυτά με σκούρα ροζ άνθη διασταυρώνονται με φυτά με λευκά άνθη, παράγονται φυτά με άνθη ανοιχτού ροζ χρώματος. Αυτό το φαινόμενο είναι εξαίρεση στους νόμους του Μέντελ καθώς τα γονίδια που καθορίζουν το χρώμα του άνθους φαίνεται να έχουν την ίδια ισχύ και κανένα δεν επικαλύπτει το άλλο. Σήμερα αυτά το γονίδια είναι γνωστά ως ατελώς επικρατή. Ωστόσο ο πρώτος νόμος του Μέντελ που περιγράφει τον διαχωρισμό των αλληλόμορφων γονιδίων στην F1-γενιά και ο δεύτερος, ο νόμος της ανεξάρτητης μεταβίβασης των γονιδίων στην F2-γενιά, ισχύει, γεγονός που επιβεβαιώνει τη σημασία των ανακαλύψεων του Μέντελ.^[13]^[14]^[15]

Remove ads

Χημεία

Εννέα βεταλαϊνες (φυτικές χρωστικές) μπορούν να απομονωθούν από το άνθος του νυχτολούλουδου, συγκεκριμένα η ινδικαξανθίνη, η βουλγαξανθινη-Ι και οι μιραξανθίνες-I, II, III, IV, V και VI.^[16]

Από τις ρίζες του φυτού μπορούν να απομονωθούν ροτενοειδή, τα οποία δρουν ως φυτικά εντομοκτόνα, ^[17] και οι σπόροι του περιέχουν λιπαρά οξέα.^[18]

Η ανάλυση εκχυλίσματος των φύλλων του φυτού σε μεθανόλη δείχνει ότι περιέχουν β-σιτοστερόλη, στιγμαστερόλη, ουρσολικό οξύ, ολεανολικό οξύ και βρασικαστερόλη, ουσίες με φαρμακευτική δράση.^[19]

Ο βιοπροσδιορισμός εκχυλίσματος κυτταρικής μάζας, από μια καλλιέργεια φυτικών κυττάρων του M. jalapa οδήγησε στην απομόνωση και στη συνέχεια στην αναγνώριση ισοφλαβονών και ροτενοειδών, τα οποία έχουν αντιμικροβιακή δράση ενάντια στη Candida albicans (Ωίδιο το λευκάζον), έναν παθογόνο μύκητα.^[20] Επίσης, αμίδια που απομονωθήκαν από το φυτό δρουν κατασταλτικά ενάντια στον Staphylococcus aureus (Χρυσίζων σταφυλόκοκκος), ένα παθογόνο βακτήριο, το οποίο είναι ανθεκτικό σε αρκετά αντιβιοτικά.^[21]

Remove ads

Χρήσεις

Από τα άνθη του νυχτολούλουδου μπορεί να παρασκευαστεί μια εδώδιμη χρωστική τροφίμων, η οποία χρησιμοποιείται για τη χρώση ζελέ και κέικ.^[22]
Τα φύλλα του φυτού είναι φαγώσιμα και ιστορικά έχουν καταναλωθεί σε συνθήκες έλλειψης τροφής.^[22]
Μέρη του φυτού χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή ιατρική χάρη στις διουρητικές, καθαρτικές και επουλωτικές τους ιδιότητες. Η ρίζα του χρησιμοποιείται ως αφροδισιακό και για την καταπολέμηση του οιδήματος.
Κονιορτοποιημένοι, οι σπόροι του φυτού χρησιμοποιούνται ως βαφή και καλλυντικό,^[22] ωστόσο δεν πρέπει να καταποθούν διότι περιέχουν τοξικές ουσίες.^[23]
Το νυχτολούλουδο έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί για τη βιοθεραπεία εδαφών που έχουν ρυπανθεί με χαμηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων, όπως το κάδμιο.^[24]
Στη Βραζιλία, οι ιθαγενείς Καγιάπο, εισπνέουν τη σκόνη των αποξηραμένων ανθών του νυχτολούλουδου για να θεραπεύσουν τον πονοκέφαλο και χρησιμοποιούν μια αλοιφή που παράγουν από τις ρίζες του για την επούλωση πληγών και δερματικών παθήσεων, όπως η λέπρα. Παρομοίως, στο Μεξικό, αφέψημα του φυτού χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της δυσεντερίας, των μολυσμένων πληγών και τον τσιμπημάτων μέλισσας και σκορπιού.^[25]