Μεταξοτυπία

Η µεταξοτυπία είναι τεχνική εκτύπωσης για τη δημιουργία μιας εικόνας με τη χρήση ενός πλαισίου με τεντωμένο πάνω σε αυτό ένα πλέγμα. Μεταξοτυπία ονομάζεται, επίσης, και η εικόνα που εκτυπώνεται με αυτή την τεχνική. Ξεκίνησε ως βιομηχανική εφαρμογή και υιοθετήθηκε από Αμερικανούς καλλιτέχνες στις αρχές του 20ού αιώνα. Το κίνημα της ποπ αρττη δεκαετία του ΄60 έκανε ευρύτερα γνωστή την τεχνική. Πολλές απ΄ τις πιο γνωστές δουλειές του Άντι Γουόρχολ δημιουργήθηκαν με τη χρήση αυτής της τεχνικής. Πλέον, είναι μια δημοφιλής τεχνική τόσο στις καλές τέχνες όσο και στη βιομηχανία, στην οποία χρησιμοποιείται κυρίως για εκτύπωση διαφόρων θεμάτων πάνω σε μπλούζες, καπέλα, κεραμικά, γυαλί, πολυουρεθάνη, πολυπροπυλένιο, χαρτί, μέταλλο και ξύλο. Η μεταξοτυπία συχνά προτιμάται έναντι της κλασικής εκτύπωσης λόγω χαμηλότερου κόστους, αλλά και επειδή με αυτή την τεχνική μπορούμε να τυπώσουμε σε μια μεγάλη γκάμα επιφανειών και υλικών.

Η μεταξοτυπία έχει τις ρίζες της στα απλά στένσιλ που χρησιμοποιούνταν στην ιαπωνική τεχνοτροπία του Καταζούμι για την διακόσμηση υφασμάτων. Επίσης μια παραπλήσια τεχνική “πρόγονος” της μεταξοτυπίας χρησιμοποιήθηκε από ιθαγενείς της Ινδονησίας οι οποίοι χρησιμοποιώντας στένσιλ κατασκευασμένα από φύλλα μπανανιάς διακοσμούσαν τα κανό τους. Παρόμοια είναι και οι τεχνική που χρησιμοποιείται από του αρχαίους Έλληνες και Αιγύπτιους από το 2500 π.Χ. Η σύγχρονη μεταξοτυπία χρονολογείται από τις αρχές του 20ού αιώνα βασιζόμενη σε τεχνικές του Άγγλου Σάμιουελ Σάιμον. Αυτές οι τεχνικές υιοθετήθηκαν από τον Τζον Πίλσγουορθ το 1914 στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνιας για την εκτύπωση πολύχρωμων εικόνων. Χρησιμοποιήθηκε και στη βιομηχανική παραγωγή κατά τη διάρκεια του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου για την εκτύπωση σημαιών. Η μεταξοτυπία χρησιμοποιήθηκε εκτενώς και κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου για τη μαζική προπαγάνδα μέσα από αφίσες. Σύντομα, όμως, ανακαλύφθηκε πως τα υλικά μεταξοτυπίας έβρισκαν εφαρμογή σε πλήθος άλλων αντικειμένων, όχι μόνο χάρτινων, και έτσι η μεταξοτυπία άρχισε να χρησιμοποιείται σε στρατιωτικά ρούχα, κιτ πρώτων βοηθειών, ακόμη και χαλκομανίες για αεροσκάφη.

Η χρήση πλέγματος με φωτοευαίσθητη επίστρωση εκείνη την περίοδο έκανε την τεχνική της μεταξοτυπίας πιο εύχρηστη και διέδωσε την εφαρμογή της. Ωστόσο, από τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά σταματά η χρήση του μεταξιού για την κατασκευή του πλέγματος αφού το μετάξι χρησιμοποιείται στον πόλεμο για κατασκευή αλεξιπτώτων, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη έλλειψη, οπότε οι τεχνίτες της μεταξοτυπίας αναγκάζονται να στραφούν σε άλλα υλικά. Αρχικά χρησιμοποιούνται πλέγματα με ίνες από νάιλον, λύση που είχε αρκετές τεχνικές δυσκολίες. Αργότερα τα πλέγματα άρχισαν να κατασκευάζονται από πολυεστερικές ίνες, λύση που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα.

Την ίδια περίπου εποχή δόθηκε και το πρώτο διαφημιστικό T-shirt με τη μέθοδο της μεταξοτυπίας, στην πρεμιέρα της ταινίας Ο μάγος του Οζ.^[1]

Το πρώτο βήμα στη μεταξοτυπία είναι η εμφάνιση της μακέτας (φιλμ) πάνω στο τελάρο.^[2]

Στη μία πλευρά ενός πλαισίου (τελάρου) κολλάμε και τεντώνουμε καλά ένα πλέγμα από πολυεστερικές ίνες. Στη συνέχεια απλώνουμε πάνω στο πλέγμα μια φωτοευαίσθητη αλοιφή (γνωστή και ως εμουλσιόν) και την αφήνουμε να στεγνώσει με τη βοήθεια ζεστού αέρα. Γι’ αυτή την εργασία υπάρχουν και φούρνοι μεταξοτυπίας για γρήγορο στέγνωμα, ενώ υπάρχουν και σχάρες, για φυσικό στέγνωμα. Δημιουργούμε το θέμα που θέλουμε να εκτυπώσουμε πάνω σε μία διάφανη επιφάνεια (διάφανο πλαστικό, ρυζόχαρτο κ.τ.λ) είτε με το χέρι είτε με χρήση ενός εκτυπωτή. Τοποθετούμε πάνω σε ισχυρό φως (όπως σε ένα φωτομεταφορείο) τη διαφάνεια με το θέμα μας και από πάνω το πλαίσιο. Στα σημεία που υπάρχει το θέμα, το φως δεν φτάνει στη φωτοευαίσθητη πάστα, ενώ στα σημεία που δεν υπάρχει η πάστα σκληραίνει. Πλένουμε το πλαίσιο και η αλοιφή που δεν πολυμερίστηκε και δεν έχει σκληρύνει ξεπλένεται αφήνοντας πάνω στο πλέγμα ένα αντίγραφο του θέματός μας. Στη συνέχεια τοποθετούμε το πλαίσιο πάνω στην επιφάνεια που θέλουμε να εκτυπώσουμε, απλώνουμε χρώμα και με τη βοήθεια μιας σπάτουλας πιέζουμε το χρώμα για να περάσει μέσα από τα τμήματα του πλέγματος που είναι ανοιχτά. Αν θέλουμε πολύχρωμη εκτύπωση για κάθε χρώμα χρησιμοποιούμε και διαφορετικό πλαίσιο ενώ για φωτογραφικές εκτυπώσεις χρησιμοποιούμε την τεχνική της τετραχρωμίας.

Πλέον στον εμπόριο κυκλοφορούν και έτοιμα σιλικονούχα φύλλα plastisol για θερμομεταφορά, ώστε να έχουμε έτοιμο ένα σχέδιο και να το τυπώνουμε όποτε χρειάζεται.

Η μεταξοτυπία έχει βρει εφαρμογή σε μια σειρά από καλλιτεχνικές και εμπορικές εργασίες. Πολλαπλά αντίγραφα αφισών ή πινάκων ζωγραφικής, εκτύπωση θεμάτων σε ύφασμα (μπλούζες, χαλιά, τέντες κτλ.), εκτύπωση οργάνων ενδείξεων (καντράν) οχημάτων και ρολογιών, αναπτήρων, στιλό, CD, ντοσιέ κ.τ.λ. Κύριο χαρακτηριστικό της μεταξοτυπίας είναι ότι με τη χρήση του κατάλληλου χρώματος μπορεί να εκτυπώσει μια σειρά από υλικά (χαρτί, πλαστικό, μέταλλο, ξύλο, ύφασμα κτλ.) αλλά και μια σειρά από επιφάνειες, λείες ή όχι, αφού για την εκτύπωση δεν απαιτείται πίεση ή κάποιος άλλος περιοριστικός παράγοντας. Σήμερα υπάρχουν μια σειρά αυτόματων αλλά και χειροκίνητων μηχανών που μπορούν να φέρουν εις πέρας μια σειρά εκτυπώσεων με χαμηλό κόστος και υψηλή ταχύτητα. Στην καλλιτεχνική, όμως, μεταξοτυπία χρησιμοποιούνται πιο παραδοσιακές μέθοδοι με μικρότερη συμμετοχή της μηχανής και της τεχνολογίας και μεγαλύτερη συμμετοχή του «χεριού του καλλιτέχνη».

Σήμερα, η μεταξοτυπία βρίσκει εφαρμογές και στην τεχνολογία. Ειδικά αγώγιμα μελάνια χρησιμοποιούνται στη δημιουργία μικρομπαταριών και μικροαισθητήρων.^[3]