Μενετές Καρπάθου

Οι Μενετές είναι ένα από τα μεγαλύτερα σε έκταση και πληθυσμό χωριά του νησιού της Καρπάθου που ανήκει στα Δωδεκάνησα. Μαζί με τους συγκροτημένους οικισμούς Κήπος Αφιάρτη, Άης Γιάννης Αφιάρτη, Λακκί, τα γεωργικά μετόχια Σταυρί, Σκοπή, Εξίλες, Κριθαρές, Λάι και Βρουτσάς και τους παραθεριστικούς οικισμούς Αμμοωπή και Αφιάρτης αποτελούν την Κοινότητα Μενετών του Δήμου Καρπάθου που ανήκει στην Περιφερειακή Ενότητα Καρπάθου-Ηρωικής Νήσου Κάσου της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου. Το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων της πόλης της Καρπάθου, προέρχεται από τις Μενετές.

Μενετές
Μενετές Μενετές
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Νοτίου Αιγαίου
Γεωγραφία
Υψόμετρο	315 μέτρα
Έκταση	44,61 km²
Πληθυσμός
Μόνιμος	382
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ονομασία κατοίκων	Μενετιάτες / Μενεδιάτες
Ταχ. κώδικας	857 00
Τηλ. κωδικός	2245
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Το χωριό βρίσκεται κτισμένο στη βορινή πλαγιά του όρους Προφήτης Ηλίας, συγκροτείται από 450 σπίτια κτισμένα το ένα κοντά στο άλλο, τα περισσότερα σε νησιώτικο νεοκλασικό ρυθμό, και έχει γύρω στους 662 μόνιμους κατοίκους (απογραφή 2011).

Άποψη του οικισμού (Μενετές Καρπάθου)

Είναι χτισμένο στα νότια του νησιού σε υψόμετρο 315 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το αεροδρόμιο της Καρπάθου που βρίσκεται στη νότια πλευρά του νησιού και απέχει περίπου 8 χλμ. απο τις Μενετές, δημιουργήθηκε μέσα στην έκταση της Κοινότητας Μενετών. Η συγκεκριμένη Κοινότητα έχει επιφάνεια 44,61 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Είναι η μεγαλύτερη Κοινότητα της Δημοτικής Ενότητας Καρπάθου και η δεύτερη μεγαλύτερη στον ενιαίο Δήμο Καρπάθου.

Ιστορία

Μενετές Καρπάθου, η ενοριακή εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου με το πρώτο μνημείο της Επανάστασης της 5ης Οκτωβρίου 1944.

Στους Μεσαιωνικούς χάρτες το σημερινό χωριό αναφέρεται ως "ΚΑΣΤΡΟ ΜΕΝΕΤΕ". Στη θέση που βρίσκεται σήμερα η κεντρική εκκλησία της Παναγίας και το σχολείο πάνω στο βράχο, υπήρχε Βενετσιάνικο Φρούριο. Οι κάτοικοι της Αρχαίας Πόλης της Αρκεσίας (Αρκάσα) και της Θεαθώ (Αφιάρτη) υπό τον φόβο των Πειρατών, επέλεξαν να εγκατασταθούν στο Χώρο αυτό ώστε να προφυλαχθούν από την Πειρατεία. Εσωτερικά του Φρουρίου υπήρχαν υδραγωγεία, πολεμίστρες και πολεμεφόδια. Η Κεντρική Πύλη-Πόρτα του Κάστρου Βρισκόταν στη θέση της σημερινής συνοικίας ονόματι "Πύλια". Τα απομεινάρια του Καστρότοιχου των Μενετών χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση της Εκκλησίας των Μενετών και πολλών κτιρίων την Περίοδο 19-20ου αιώνα. Ενώ κομμάτι του τοίχους του Κάστρου διακρίνεται σε φωτογραφίες του χώρου αρχές του 20ου αιώνα.

Στους σκοτεινούς αιώνες των ξένων επιδρομών οι Μενετές υπήρξαν προπύργιο αντίστασης εναντίον κάθε κατακτητή, οι δε κάτοικοί τους ήταν πάντα πρωτοπόροι στους απελευθερωτικούς αγώνες κι αποτέλεσαν σύμβολο πατριωτισμού κι ελευθεροφροσύνης. Οι κάτοικοι των Μενετών ήταν οι πρώτοι από τους Αιγαιοπελαγίτες που πήραν την πρωτοβουλία να συγκαλέσουν το 1912 στην Αθήνα Παναιγαιοπολιτική σύσκεψη για την τύχη των νησιών του Αιγαίου. Ανήκαν επίσης στους πρωτοπόρους της ίδρυσης του Εργατικού Κέντρου Αθηνών με επί κεφαλής τον Αντώνη Σκορδαρά. Με την κήρυξη του πολέμου από την Ιταλία στην Ελλάδα το 1940, οι Δωδεκανήσιοι της Αθήνας συγκρότησαν ένα σύνταγμα εθελοντών, στο οποίο οι Μενεδιάτες της Αττικής είχαν πολυπληθή συμμετοχή.

Στις 4 Μαΐου του 1821 υψώθηκε στις Μενετές το λάβαρο της Επανάστασης έναντι του Τουρκικού Ζυγού. Ο Ξεσηκωμός αυτός των Μενεδιατών με τη Συμμετοχή Αντιστασιακών του Νησιού είχε ως αποτέλεσμα την τρομοκράτηση των Τούρκων κατακτητών του Νησιού και τη διαφυγή τους στη Ρόδο.

5η Οκτωβρίου 1944

Το Επαναστατικό Απελευθερωτικό αυτό Κίνημα, που εξερράγη στις Μενετές την 5η Οκτωβρίου 1944, είχε στη συνέχεια την ομόθυμη επαναστατική συμμετοχή όλων των χωριών της Καρπάθου. Οι Καρπάθιοι του 1944 πήραν το Επαναστατικό Μήνυμα από τον Ιερό Βράχο της Παναγίας των Μενετών και έδειξαν, για μια ακόμη φορά, τον ακραιφνή πατριωτισμό τους, την αγωνιστική τους θέληση και την ψυχική τόλμη για την ενσάρκωση του οράματος της Ελευθερίας, αφού δοκιμάστηκαν και υπέφεραν τα δεινά μακραίωνης δουλείας και καταπίεσης. Ο ξεσηκωμός των Καρπαθίων εναντίον των Ιταλών έγινε σε μια στιγμή που ήταν κατάλληλες και ορισμένες συγκυρίες, όπως π.χ. η αποχώρηση των Γερμανών από το νησί. Επέτυχαν, λοιπόν, τον αφοπλισμό και την εξουδετέρωση των Ιταλών και ειδοποίησαν τις συμμαχικές δυνάμεις στην Αίγυπτο, μεταφέροντας, παράλληλα, το Μήνυμα της Ελευθερίας.

      "Ύμνος προς την Ελευθερίαν"
       Εις τον Μενετών τον Δήμον
       εις τον Ιερόν Ναόν,
       ανηψώθη η σημαία
       μ’ ένα αίσθημα αγνόν.
       Και συντρέχει όλος ο Δήμος
       με ατρόμητη καρδιά,
       να ορκισθούν εις τη σημαία,
       πού ’φερε τη λευτεριά.
       Και η Παναγιά που βλέπει,
       απ’ το τέμπλο το χρυσό,
       εμψυχώνει κι αντρειεύει
       τις καρδιές των Μενετών.
       .......................».

Ονομασία

Μενετές, ο ιερός βράχος.

Με μαντινάδες, ο ποιητής Βάσος Γεραπετρίτης, στο "Δοξαστικό στον τόπο που γεννήθηκα, Μενετές Καρπάθου" μας δίνει την ίδια εξήγηση του ονόματος:

Μια παλαιά παράδοση, άγραφη αναφέρει
από γενιά σε γενεά και από χέρι-χέρι.
Πως την πλαγιά του Αι-Λιά μόλις την επερνούσαν,
κάποιος φωνάζει δυνατά ΜΕΝΕΤΕ, τον ακούσαν.
Μένετε, ΄δω τους έλεγε, μένετε, τους προστάζει,
μένετε ΄δώ, πιο δυνατά, πάλι ξαναφωνάζει.
Κι έτσι εμείναν κι άρχισαν τα σπίτια τους να σιάζουν
κι όλοι μαζί, να μείνετε, άρχισαν να φωνάζουν.

Με βάση τοπική παράδοση ο βράχος που κτίστηκε το χωριό ταυτίζεται με το Μενοίτιο". Επίσης οι Μενετές ονομάζονται και "Σούλι της Καρπάθου" λόγω της Επαναστατικής τόλμης και ανδρείας.^[1]

Δήμαρχοι, Κοινοτάρχες και Πρόεδροι της Κοινότητας Μενετών Καρπάθου

Διάρκεια θητείας	Εκλεγμένος ή Διορισμένος Δήμαρχος, Κοινοτάρχης, Πρόεδρος Διαμερισματικού Συμβουλίου ή Πρόεδρος Κοινοτικού Συμβουλίου	Σημειώσεις
Δήμος Μενετών Καρπάθου	Δήμαρχος	Αυτοδιοίκητος Δήμος των Δωδεκανήσων (Αγγλοκρατία)
Οκτ. 1944-Νοέμ. 1944	Ιωάννης Μιχ. Γιαννάκης	Δικηγόρος (Διορισμένος Δήμαρχος από την Αγγλική Διοίκηση Δωδεκανήσου).
Νοέμ. 1944- Αύγ. 1946	Αντώνιος Μηνά Μελάς	(Διορισμένος Δήμαρχος από την Αγγλική Διοίκηση Δωδεκανήσου).
Αύγ. 1946 - Μάρτ. 1948	Γεώργιος Ιωάν. Γιαννόπουλος	Πρώτος αιρετός δήμαρχος μεταπελευθερωτικά.
Κοινότητα Μενετών Καρπάθου	Κοινοτάρχης	Αυτοδιοίκητη Κοινότητα (νόμος ΔΝΖ΄, 1912 Περί Δήμων και Κοινοτήτων-Ελευθερίου Βενιζέλου)
Μάρτ. 1948 - 1950	Γεώργιος Εμμ. Λοΐζος	Γιατρός, Μαιευτήρας - Γυναικολόγος.
1951-1954	Γεώργιος Εμμ. Λοΐζος	Γιατρός, Μαιευτήρας - Γυναικολόγος.
1955-1959	Γεώργιος Μιχ. Ορφανός
1959-1964	Κωνσταντίνος Μιχ. Γεραπετρίτης
1964-Αύγ. 1967	Μηνάς Μιχ. (Σακελλάρη) Σακελλαρίδης	Μηχανικός ε.ν. - Εισοδηματίας. Καθαιρέθηκε από τη στρατιωτική δικτατορική κυβέρνηση.
Σεπτ. 1967-αρχές 1969	Μανωλάκης π.-Νικ. Σακελλαρίδης	Συνταξιούχος Δάσκαλος (Δοτός Κοινοτάρχης, διορισμένος από τη στρατιωτική δικτατορική κυβέρνηση).
αρχές 1969-μέσα 1970	Γεώργιος Νικ. Ιωαννίδης	Συνταξιούχος Καναδά (Δοτός Κοινοτάρχης, διορισμένος από τη στρατιωτική δικτατορική κυβέρνηση).
μέσα 1970-αρχές 1971	Ιωάννης Κων. Μαρής	Ράπτης, (Δοτός Κοινοτάρχης, διορισμένος από τη στρατιωτική δικτατορική κυβέρνηση, διετέλεσε πριν αλλά και μεταγενέστερα Κοινοτικός Σύμβουλος Μενετών επί δικτατορίας).
αρχές Ιουν. 1971-τέλη Αυγ. 1972	Σταμάτιος-Ιωάννης Μιχ. Σπανός	Ράπτης, (Δοτός Κοινοτάρχης, διορισμένος από τη στρατιωτική δικτατορική κυβέρνηση. Ενωρίτερα αλλά και μετέπειτα διετέλεσε Κοινοτικός Σύμβουλος Μενετών επί δικτατορίας).
αρχές Σεπτ. 1972-Αύγ. 1974	Ιωάννης Γεωρ. Οθείτης	Συνταξιούχος Δάσκαλος, (Δοτός Κοινοτάρχης, διορισμένος από τη στρατιωτική δικτατορική κυβέρνηση. Από τα μέσα Σεπτεμβρίου του 1972 έως τα μέσα Δεκεμβρίου 1972 προήδρευε ο Αντιπρόεδρος Ιωάννης Νικ. Ιωαννίδης).
Σεπτ. 1974-Μάιος 1975	Εμμανουήλ Βασ. Πέρος	Δάσκαλος, Υπηρεσιακός Κοινοτάρχης, διορισμένος από την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας.
Ιούν. 1975-1978[2]	Μηνάς Μιχ. (Σακελλάρη) Σακελλαρίδης	Μηχανικός ε.ν. - Εισοδηματίας, Κοινοτικός Συνδυασμός "Πηγή". Εξελέγη πρώτος μεταδικτατορικός Κοινοτάρχης.
1979-1982	Ιωάννης Κων. Μαρής	Ράπτης, Κοινοτικός Συνδυασμός "Η Σωτηρία".
1983-1986[2]	Σταμάτιος-Ιωάννης Μιχ. Σπανός	Ράπτης, Κοινοτικός Συνδυασμός "Αναγέννηση".
1987-1990[2]	Γεώργιος Εμμ. Χατζηγεωργάκης	Συνταξιούχος Η.Π.Α., Κοινοτικός Συνδυασμός "Ομόνοια" (Κοινός εκλογικός συνδυασμός με τον Σταμάτιο Μιχ. Σπανό και με την προοπτική του μοιράσματος 2+2 χρόνια στην Προεδρία της Κοινότητας, πράγμα που αθετήθηκε μονομερώς από τον Γεωρ. Εμμ. Χατζηγεωργάκη).
1991-1994[2]	Γεώργιος Νικ. Ιωαννίδης	Συνταξιούχος Καναδά, Κοινοτικός Συνδυασμός "Η Πρόοδος των Μενετών".
1995-1998[2]	Κωνσταντίνος Νικ. Διακονής	Συνταξιούχος Ιατρός, Κοινοτικός Συνδυασμός "Ένωση Μενεδιατών".
Δημοτικό Διαμέρισμα Μενετών Δήμου Καρπάθου	Πρόεδρος Δημοτικού Διαμερισματικού Συμβουλίου	"Καποδιστριακός" Δήμος Καρπάθου
1999-2002	Ιωάννης Μηνά Ρουσσάκης	Ξενοδόχος, Δημοτικός Συνδυασμός "Ενωμένη Κάρπαθος''
2003-2006	Ιωάννης Μηνά Σακελλάκης	Ξενοδόχος, Δημοτικός Συνδυασμός "Πρώτα η Κάρπαθος''
Τοπικό Διαμέρισμα Μενετών Δήμου Καρπάθου	Πρόεδρος Τοπικού Διαμερισματικού Συμβουλίου	"Καποδιστριακός" Δήμος Καρπάθου
2007-2010	Νίκος Ευαγγ. Ρουσσάκης	Υδραυλικός, Δημοτικός Συνδυασμός "Πρώτα η Κάρπαθος''
Τοπική Κοινότητα Αρκάσας Δήμου Καρπάθου	Πρόεδρος Τοπικού Κοινοτικού Συμβουλίου	"Καλλικράτειος" Δήμος Καρπάθου
2011-Αύγ. 2014	Γεώργιος Νικ. Σπανός	Συνταξιούχος Δημοσίου, Δημοτικός Συνδυασμός "Όλοι για την Κάρπαθο''
Σεπτ. 2014-Αύγ. 2019	Γεώργιος Νικ. Σπανός	Συνταξιούχος Δημοσίου, Δημοτικός Συνδυασμός "Όλοι για την Κάρπαθο''
Κοινότητα Μενετών Δήμου Καρπάθου	Πρόεδρος Κοινοτικού Συμβουλίου	"Κλεισθένειος" Δήμος Καρπάθου
Σεπτ. 2019 - Δεκ. 2023	Εμμανουήλ Μιχ. Μαγριπλής	Ξενοδόχος, Κοινοτικός Συνδυασμός "Προοδευτική Αναγέννηση Μενετών"
Ιαν. 2024 - ..............	Νικόλαος Παύλου Καλής	Ιδιωτικός Υπάλληλος, Δημοτικός Συνδυασμός "Πρόοδος Καρπάθου''.

Αθλητισμός

Η ποδοσφαιρική ομάδα του χωριού υπό το όνομα "Αναγέννηση Μενετών" (Γυμναστικός Αθλητικός Σύλλογος Μενετών "Αναγέννηση"), παλαιότερα "Πρόοδος", έχει χρώματα το μπλέ και το άσπρο και συμμετέχει κάθε καλοκαίρι στο τοπικό ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα της Καρπάθου.

Πληθυσμός

Όνομα	1947	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2011[3]
Μενετές	1133	1043	7410	0601	2950	4480	4750	0416
Άγιος Ιωάννης Αφιάρτη	-00	00	00	00	0048	0051	5100	0001
Κήπος Αφιάρτη	- 0	0	0	0	0106	0102	0120	0123
Λακκί	- 0	0	0	0	0135	0096	0077	1220
Σύνολο	1133	1085	741	601	584	697	723	662

Έθιμα

«Ικάντο», ένα παμπάλαιο έθιμο

Την επομένη της γιορτής(δεύτερη Μέρα της Παναγίας 16 Αυγούστου), το απόγευμα, διαδραματίζεται στο Μέγαρο το παμπάλαιο έθιμο «ικάντο», όπου πωλούνται με δημόσιο πλειστηριασμό τα αφιερώματα των προσκυνητών στην Παναγία. Ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης γράφει στη μελέτη του «Εκκλησιαστικοί πλειστηριασμοί στην Κάρπαθο: »Αφού γεμίσει το Υπόστεγο από κόσμο, τα μέλη της εκκλησιαστικής επιτροπής παίρνουν τη θέση τους, συνήθως στο βάθος του Μεγάρου, και πάνω σ' ένα μεγάλο τραπέζι τοποθετούν όλες τις δωρεές των πιστών. »Αμέσως έπειτα, με τη φροντίδα της επιτροπής, καλούνται καμιά δεκαριά μικροί μαθητές του Δημοτικού και των πρώτων τάξεων του Γυμνασίου - οι μεγαλύτεροι δεν το καταδέχονται -, για να κάνουν χρέη διαλαλητή. » Κάθε διαλαλητής, περιφέροντας από ένα αντικείμενο κάθε φορά στο Υπόστεγο, "φωνάζει" την καθορισμένη τιμή. Συχνά αυτοσχεδιάζει και δεν παραλείπει να το διαφημίζει, συνηθισμένος και από προηγούμενες δημοπρασίες: "Χίλιες πεντακόσιες δραχμές η εγγλέζικη χρυσή λίρα με την όμορφη κοπέλα!", "Δυο χιλιάδες πεντακόσιες το βραχιόλι που το φοράς και καμαρώνεις!" (…) » Η πλειοδοσία παρουσιάζει πολλές φορές μεγάλο συναγωνισμό μεταξύ δύο και τριών υποψήφιων αγοραστών που ενδιαφέρονται για το ίδιο αντικείμενο ή γιατί αρέσει σ' όλους ή γιατί ο δωρητής θέλει να το ξαναπάρει δίνοντας χρήματα. (…)».

Αξιοθέατα

Λαογραφικό Μουσείο Μενετών

Στο Λαογραφικό Μουσείο Μενετών θα γνωρίσετε πτυχές της Καρπάθικης λαϊκής παράδοσης καθώς τις συνήθειες και τα αντικείμενα της καθημερινής ζωής κατά το παρελθόν.Στον επάνω όροφο με το ασπρόμαυρο βοτσαλωτό δάπεδο θα δείτε μουσικά όργανα, παλιές φωτογραφίες υφαντά, καθώς και μια μεγάλη συλλογή από πιάτα ζωγραφισμένα στο χέρι με διάφορα λαϊκότροπα μοτίβα.Στον χώρο της εισόδου του μικρού δίπατου κτίσματος,ηλικίας 200 χρόνων,υπάρχουν λαξευτοί τάφοι.

Άγιος Μάμας Eξίλες

Είναι ένας κατάλευκος τρούλος μέσα στα χωράφια με αμπέλια και ελιές, δεξιά του δρόμου που πάει από τις Μενετές προς την Αρκάσα (4 χλμ. από το χωριό). Ο ναΐσκος με την τόσο ιδιότυπη αρχιτεκτονική υπολογίζεται ότι χτίστηκε τον 11ο αιώνα και διακοσμήθηκε με εντυπωσιακές τοιχογραφίες τον 14ο αιώνα. Ο καθηγητής Ν. Κ. Μουτσόπουλος διέκρινε στην αρχιτεκτονική του Αγίου Μάμα έντονες επιδράσεις αντίστοιχων αραβικών μνημείων και συγγένειες με τα κτίσματα των Παλατιών της Σαρίας.Αυτός ο μικρός μονόχωρος ναός είναι ένας από τους 14 της κυρίως βυζαντινής περιόδου που διασώζουν τοιχογραφίες ή σπαράγματα τοιχογραφιών στην Κάρπαθο.

Η τοπική παράδοση στις Μενετές λέει πως κάποτε φοβερός σεισμός συγκλόνισε την Κάρπαθο και ο καστρότοιχος του βράχου των Μενετών κατέρρευσε, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να εργάζονται νυχθημερόν για να τον αναστηλώσουν. Για τις ανάγκες των επισκευών δημιούργησαν μία ασβεστοκάμινο κοντά στη θέση Μερτά και άρχισαν να παράγουν τους αναγκαίους ασβεστόλιθους για το κτίσμα, τους οποίους στοίβαξαν εκεί. Ξαφνικά όμως ο ουρανός σκοτείνιασε και απειλήθηκε μεγάλη νεροποντή με κίνδυνο να μετατραπούν οι ψημένοι ασβεστόλιθοι σε λάσπη. Ήταν δε η ημέρα 2 Σεπτεμβρίου, ημέρα εορτής του Αγίου Μάμαντος, τον οποίο οι κάτοικοι είχαν ξεχάσει να πανηγυρίσουν, ένεκα των εργασιών της αναστήλωσης. Τότε, γονυπετείς προσευχήθηκαν σε αυτόν επικαλούμενοι συγχώρεση και βοήθεια, με την υπόσχεση να χτίσουν στο όνομά του ναό, ακριβώς στη θέση που είχαν στήσει την ασβεστοκάμινο. Και τότε ω του θαύματος, ενώ η καταιγίδα ξέσπασε προκαλώντας μεγάλες καταστροφές, στο σημείο που ήταν συγκεντρωμένοι οι ασβεστόλιθοι δεν έπεσε ούτε σταγόνα, προστατεύοντας το έργο των κατοίκων. Οι κάτοικοι των Μενετών, τηρώντας την υπόσχεσή τους, έχτισαν στη θέση της ασβεστοκαμίνου τον ναό του Αγίου Μάμαντος, δίνοντας μάλιστα στον τρούλο του σχήμα κώνου, μιμούμενοι το σχήμα της ασβεστοκαμίνου.

Οι Λαξευτοί τάφοι στο Κούρι

Καταφύγιο Γερμανικής Κατοχής

Βρίσκονται στις τοποθεσίες «Χριστός-χώρος στάθμευσης» πάνω από το Λαογραφικό Μουσείο και στη «Ζαζόπετρα».

Πρόσβαση

Η Κάρπαθος διαθέτει διεθνή αερολιμένα με έναν από τους μεγαλύτερους διαδρόμους στα Βαλκάνια και κτιριακές εγκαταστάσεις 12.500 τ.μ. Ακτοπλοϊκά συνδέεται με τον Πειραιά, την Κρήτη, την Κάσο, τη Ρόδο, τη Χάλκη και άλλα νησιά των Δωδεκανήσων και των Κυκλάδων.

Παραπομπές

1. «Μενετές, το όνομα...». menetes.org. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2023. Text " Σύλλογος Απανταχού Μενετιατών Καρπάθου " ignored (βοήθεια)
2. «ΕΕΤΑΑ-Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης Α.Ε.». www.eetaa.gr. Ανακτήθηκε στις 20 Μαΐου 2020.
3. Αρχειοθετήθηκε [Date missing], at www.statistics.gr (Excel-Dokument, 2,6 MB)