Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Ρέτζιο Εμίλια

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Ρέτζιο Εμίλια είναι μια φιλοσοφία που εστιάζει στην προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Ξεκίνησε από τον Loris Malaguzzi, ο οποίος ήταν και ο ίδιος δάσκαλος, και δίδασκε τους γονείς των γύρω χωριών του Ρέτζιο Εμίλια στην Ιταλία μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι γονείς πίστευαν, πως η καταστροφή που προκλήθηκε από τον πόλεμο, καθιστούσε αναγκαία μια καινούρια, γρήγορη προσέγγιση στη διδασκαλία των παιδιών τους. Θεώρησαν ότι τα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης είναι αυτά κατά τα οποία τα παιδιά σχηματίζουν την προσωπικότητά τους ως άτομα.  Αυτό οδήγησε στη δημιουργία ενός προγράμματος βασισμένο στις αρχές του σεβασμού και της ευθύνης. Επίσης, οδήγησε στην δημιουργία της κοινότητας μέσα από την εξερεύνηση και την ανακάλυψη σε ένα υποστηρικτικό και εμπλουτισμένο περιβάλλον, βασισμένο στα ενδιαφέροντα των παιδιών, μέσα από ένα αυτό-καθοδηγούμενο πρόγραμμα σπουδών.  

Η Φιλοσοφία του

  Η πόλη Ρέτζιο Εμίλια στην Ιταλία είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένη για τις καινοτόμες παιδαγωγικές  προσεγγίσεις που εφαρμόζονται  στα σχολεία της και την ισχύουσα, σε αυτά, φιλοσοφία  εκπαίδευσης  των μαθητών. Αυτή η φιλοσοφία του έγινε γνωστή ως η προσέγγιση του Ρέτζιο Εμίλια, την οποία πολλά προγράμματα προσχολικής ηλικίας σε όλο τον κόσμο έχουν υιοθετήσει. Η φιλοσοφία του Ρέτζιο Εμίλια βασίζεται στην ακόλουθη σειρά αρχών:  

• Τα παιδιά πρέπει να έχουν κάποιον έλεγχο πέρα από τη κατεύθυνση της μάθησής τους,
• Τα παιδιά πρέπει να είναι σε θέση να μάθουν μέσα από την αφή, την κίνηση, την ακοή, την όραση και την ακρόαση,
• Τα παιδιά αναπτύσσουν σχέσεις με τους συνομήλικούς τους όσο και  με υλικά στοιχεία του περιβάλλοντος, τα οποία τα παιδιά πρέπει να έχουν την δυνατότητα να τα εξερευνούν και
• Τα παιδιά πρέπει να έχουν ατελείωτους τρόπους και ευκαιρίες να εκφράζονται.

Η προσέγγιση του Ρέτζιο Εμίλια στη διδασκαλία των μικρών παιδιών βάζει τη φυσική τους ανάπτυξη, καθώς και τις στενές σχέσεις τους με το περιβάλλον τους στο κέντρο της φιλοσοφίας του. Προγράμματα της πρώιμης παιδικής ηλικίας προσαρμοσμένα με επιτυχία σε αυτή την εκπαιδευτική φιλοσοφία, μετέχουν στην προσέγγιση του Reggio, λόγω του τρόπου που αντιλαμβάνεται και σέβεται το παιδί.

Οι γονείς είναι ένα συστατικό ζωτικής σημασίας στη φιλοσοφία του Ρέτζιο Εμίλια. Θεωρούνται ως σύντροφοι, συνεργάτες και υποστηρικτές για τα παιδιά τους. Οι εκπαιδευτικοί εκτιμούν την αξία των γονέων θεωρώντας τους ως τους πρώτους δασκάλους για το καθένα παιδί και τους συμπεριλαμβάνουν σε κάθε πτυχή του προγράμματος σπουδών. Δεν είναι ασυνήθιστο να δεις γονείς σε αίθουσες όλου του Ρέτζιο Εμίλια να βοηθούν εθελοντικά. Η φιλοσοφία του Ρέτζιο Εμίλια επεκτείνεται και εκτός του σχολικού χώρου, όταν τα παιδιά εγκαταλείπουν τις αίθουσες. Οι περισσότεροι γονείς που επιλέγουν να στείλουν τα παιδιά τους σε ένα πρόγραμμα του Ρέτζιο Εμίλια ενσωματώνουν πολλές από τις αρχές του στην ανατροφή των παιδιών τους και τη ζωή στο σπίτι. Ακόμη και με αυτή τη γέφυρα μεταξύ σχολείου και σπιτιού, πολλοί άνθρωποι αναρωτιούνται τι συμβαίνει στα παιδιά του Reggio όταν κάνουν τη μετάβαση από αυτό το ύφος της εκπαίδευσης σε ένα σχολείο διαφορετικής φιλοσοφίας από του Ρέτζιο Εμίλια. Η απάντηση είναι ότι υπάρχει κάποια προσαρμογή που πρέπει να πραγματοποιηθεί. Στα περισσότερα σχολικά περιβάλλοντα, η πνευματικά περιέργεια ανταμείβεται, έτσι οι μαθητές συνεχίζουν να αποκομίζουν τα προνόμια από το Ρέτζιο Εμίλια και μετά από την αποχώρησή τους από το πρόγραμμά του.

Ο Ρόλος του δασκάλου

Στο πρόγραμμα του Ρέτζιο Εμίλια ο δάσκαλος θεωρείται συμμαθητής και συνεργάτης για το παιδί και όχι μόνο ένας εκπαιδευτής. Οι δάσκαλοι ενθαρρύνονται να διευκολύνουν την μάθηση του παιδιού σχεδιάζοντας δραστηριότητες και μαθήματα βασισμένα στα ενδιαφέροντα του παιδιού κάνοντας ερωτήσεις για περαιτέρω κατανόηση και παίρνοντας ενεργά μέρος στις δραστηριότητες μαζί με το παιδί , αντί να απέχουν και απλά να παρατηρούν την διαδικασία μάθησης. Ως σύντροφος του παιδιού, ο δάσκαλος βρίσκεται μέσα στην διαδικασία της μάθησης. Μερικές εφαρμογές του πράγματος του Ρέτζιο Εμίλια συνειδητά αντιπαραθέτουν την ιδέα του δασκάλου ως αυτόνομο « συμμαθητή» με άλλες προσεγγίσεις. Η μακροπρόθεσμη υποχρέωση των δασκάλων να ενισχύουν την κατανόηση των παιδιών αποτελεί το κύριο σημείο στο πρόγραμμα του Ρέτζιο Εμίλια. Η αντίθεση τους στο να χρησιμοποιούν την αμερικάνικη ορολογία για να περιγράψουν το πρόγραμμα τους εκφράζει την συνεχή εξέλιξη των ιδεών τους και της εξάσκησης τους. Αυτοί πληρώνουν το τίμημα για την πενιχρή εκπαίδευση των Ιταλών νηπιαγωγών παρέχοντας εκτενείς ευκαιρίες για την ανάπτυξη του προσωπικού, με στόχους που καθορίζουν τους ίδιους τους δασκάλους. Η αυτονομία των δασκάλων είναι γεγονός με την απουσία εγχειριδίων για τον δάσκαλο, οδηγούς διδακτέας ύλης ή τεστ αξιολόγησης. Η απουσία εξωτερικών εντολών σε συνδυασμό με την επιταγή των δασκάλων να γίνουν ικανοί παρατηρητές παιδιών έτσι ώστε να κρατούν ενήμερο το πλάνο μαθημάτων και την υλοποίηση του. Καθώς δουλεύει σε εργασίες με το παιδί, ο δάσκαλος μπορεί επίσης να διευρύνει τη μάθηση του παιδιού συλλέγοντας πληροφορίες όπως φωτογραφίες, σημειώσεις, βίντεο και συζητήσεις που μπορούν να επανεξεταστούν αργότερα. Ο δάσκαλος χρειάζεται να διατηρεί μια ενεργή, κοινή συμμετοχή τις δραστηριότητες για να εξασφαλίσει ότι το παιδί καταλαβαίνει καθαρά τι του διδάσκουν.

Ο Ρόλος του περιβάλλοντος

Το περιβάλλον ως ‘’τρίτος δάσκαλος’’

Η οργάνωση του φυσικού περιβάλλοντος είναι ζωτικής σημασίας για το πρόγραμμα του νηπιαγωγείου του Ρέτζιο Εμίλια και συχνά αναφέρεται ως ‘’ τρίτος δάσκαλος του παιδιού’’. Βασικοί στόχοι στο σχεδιασμό καινούργιων χωρών και στη αναδιαμόρφωση των παλιών συμπεριλαμβάνουν την ενσωμάτωση κάθε αίθουσας και του σχολείου με τον περιβάλλοντα χώρο. Η σπουδαιότητα του περιβάλλοντος έγκειται στην αντίληψη ότι τα παιδιά μπορούν καλύτερα να βγάλουν νόημα και να κατανοήσουν τον κόσμο μέσω του περιβάλλοντος το οποίο υποστηρίζει ‘’σύνθετες, ποικίλες , συνεχείς και μεταβαλλόμενες σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, τον κόσμο των εμπειριών, των ιδεών και πολλών τρόπων έκφρασης ιδεών. Τα νηπιαγωγεία, γενικά είναι γεμάτα με εσωτερικά φυτά και φρούτα και πλημμυρισμένα με φυσικό φώς. Οι τάξεις είναι ανοιχτές και ενώνονται σε ένα κεντρικό σημείο στην piazza( μικρή πλατεία, σάλα), η κουζίνα έχει θέα και πρόσβαση στον περιβάλλοντα χώρο η οποία διασφαλίζεται μέσα από μεγάλα παράθυρα τις αυλές και τις πόρτες που υπάρχουν μέσα σε κάθε τάξη. Οι είσοδοι αιχμαλωτίζουν την προσοχή και των ενηλίκων μέσω της χρήσης καθρεφτών ( πάνω στους τοίχους, στα πατώματα και στα ταβάνια) φωτογραφίες και εργασίες παιδιών συνοδευμένα από ηχογράφηση των συζητήσεων τους. Αυτά τα ίδια τα στοιχεία χαρακτηρίζουν το εσωτερικό των τάξεων, όπου οι δημιουργίες/εργασίες είναι τοποθετημένες σε διάταξη από αντικείμενα που έχουν βρεθεί και από υλικά τη τάξης. Άλλα βοηθητικά στοιχεία του χώρου συμπεριλαμβάνουν άφθονο χώρο για υλικά ο οποίος συχνά ταχτοποιείται για να τραβήξει την προσοχή των καλλιτεχνικών τους χαρακτηριστικών. Σε κάθε αίθουσα υπάρχουν μεγάλα μέρη τοποθετημένα στο κέντρο το atelier και ένα μικρότερο atelier, και ξεκάθαροι παρουσιασμένοι χώροι για εργασίες μεγάλων και μικρών ομάδων αντίστοιχα. Διαμέσου του σχολείου γίνεται προσπάθεια να δημιουργηθούν ευκαιρίες για να επικοινωνούν τα παιδιά. Συνεπώς το βεστιάριο βρίσκεται στην κεντρική αίθουσα , οι αίθουσες συνδέονται με τηλέφωνα , διαδρόμου ή παράθυρα και οι τραπεζαρίες και τα μπάνια είναι σχεδιασμένα να ενθαρρύνουν την επικοινωνία.

Πηγές

• Baldini, Belpoliti, Bonilauri, Bruner, Cavazzoni, T. Filippini, Rinaldi, Vecchi, Zini, Davoli, Ferri. Reggio Tutta, a guide to the city by the children. Reggio Children 2000.
• Branzi, Bruner, Rinaldi, Vecchi, Ceppi, Zini. Children, spaces, relations - Metaproject for an environment for young children. Reggio Children 1998.
• Cadwell, Louise B. Bringing Ρέτζιο Εμίλια Home: An Innovative Approach to Early Childhood Education. New York, NY: Teachers College Press, 1997.
• Cadwell, Louise B. Bringing Learning to Life: A Reggio Approach to Early Childhood Education. New York, NY: Teachers College Press, 2002.
• Cavallini, Tedeschi. The languages of food. 2008
• Cavallini, Filippini, Vecchi, Trancossi. The wonder of Learning. Reggio Children 2011
• De Poi, Ruozzi, Yea. The Times of Time. Reggio Children 2011 (Dvd)
• De Poi, Iotti, Ruozzi, Spaggiari. Everyday Utopias. Reggio Children 2011 (Dvd)
• De Poi, Spaggiari. Shadow Stories. Reggio Children 2012 (Dvd)
• Dolci, Malaguzzi, Spaggiari, Sturloni, Vecchi, Baldini. Everything has a shadow, except ants. *Reggio Children 1999
• Edwards, C., Gandini, L., and Forman, G. (Eds.) The Hundred Languages of Children: The Ρέτζιο Εμίλια Approach to Early Childhood Education. Norwood, NJ: Ablex, 1993.
• Fasano. Not just anyplace. Reggio Children 2002 (documentary)
• Filippini, Vecchi, Bruner, Malaguzzi, Branzi, Argan, Pontecorvo, Cagliari, De Mauro, Ljubimov, Baldini. The hundred languages of children. Reggio Children 2005
• Filippini, Giudici, Vecchi. Dialogues with places. Reggio Children 2008
• Fraser and Gestwicki, "Authentic Childhood: Exploring Ρέτζιο Εμίλια in the Classroom" (2000)
• Forman, G. "Helping Children Ask Good Questions." In B. Neugebauer (Ed.), The Wonder of it: Exploring how the World Works. Redmond, Washington: Exchange Press, 19 into 'Particular' Places." innings (Spring, 1984): 17-20.
• Gandini, L., Etheredge, S., and Hill, L. (Eds.). Insights and Inspirations from Ρέτζιο Εμίλια: Stories of Teachers and Children from North America. Worcester, MA: Davis Publications, Inc., 2008.