Η γρίπη των χοίρων (H1N1) είναι μια μορφή γρίπης που προσέβαλλε αρχικά τους χοίρους. Το 2009 μια μετάλλαξη της γρίπης των χοίρων μεταφέρθηκε στον άνθρωπο και προκάλεσε την πανδημία γρίπης των χοίρων 2009.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα με τη γρίπη χοίρων είναι παρόμοια με άλλες μορφές γρίπης, και περιλαμβάνουν πυρετό, βήχα, πονοκέφαλο, πόνο στους μυς ή τις κλειδώσεις, πόνο στο λαιμό, την κούραση και μύτη που τρέχει. Η διάρροια και ο εμετός έχουν αναφερθεί επίσης σε μερικές περιπτώσεις. Μια μελέτη από τις 5 Μαΐου, δημοσιευμένο στο New England Journal of Medicine, διαπίστωσε ότι 94% των επιβεβαιωμένων ασθενών είχε πυρετό και 92% είχε βήχα. Άνθρωποι με υψηλότερο κίνδυνο σοβαρών περιπλοκών περιλαμβάνουν τις ηλικίες 65 χρονών και και μεγαλύτερους, ή παιδιά νεώτερα από 5 χρονών, έγκυοι γυναίκες, και άνθρωποι οποιασδήποτε ηλικίας με τις ιατρικές καταστάσεις, όπως το άσθμα, ο διαβήτης, η παχυσαρκία, Επίσης ασθενείς με καρδιακές παθήσεις, ή αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο(π.χ. AIDS-HIV). [1]
Σύμφωνα με το CDC (Centers for Disease Control and Prevention - Κέντρα για τον Έλεγχο και την Πρόληψη των Ασθενειών), περισσότερο από 70% των εισαγωγών σε νοσοκομείο στις ΗΠΑ είναι άνθρωποι με τους παραπάνω λόγους, και οι περισσότερες περιπτώσεις είναι ήπιες. Τον Μάιο, οι περισσότερες από τις 284 επιβεβαιωμένες περιπτώσεις στην πολιτεία της Νέας Υόρκης ήταν ήπιες.[2] Στην Ιαπωνία έχουν αναφερθεί 1.048 περιπτώσεις με τη συνήθως ήπια μορφή γρίπης και κανέναν θάνατο.[3]
Συμπτώματα που απαιτούν έκτακτη ιατρική παρακολούθηση
Στα παιδιά τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν μπλε χείλια και δέρμα, αφυδάτωση, γρήγορη αναπνοή, υπνηλία, τη σημαντική οξυθυμία και επίσης έλλειψη επιθυμίας για αγκάλιασμα.
Στους ενηλίκους τα συμπτώματα, μαζί με τα τυπικά συμπτώματα γρίπης είναι γρήγορη αναπνοή, πόνο στο στήθος ή την κοιλιά, ξαφνικός ίλιγγος ή σύγχυση. Αυτά τα συμπτώματα ίσως να είναι λόγος για έκτακτο τηλεφώνημα ή επίσκεψη σε γιατρό. Και στα παιδιά και στους ενηλίκους ένας επίμονος εμετός, η επιστροφή συμπτωμάτων γρίπης, που περιλαμβάνει πυρετό και βήχα μπορεί να απαιτούν έκτακτη ιατρική παρακολούθηση.
Εντούτοις, οι γιατροί στη Νέα Υόρκη πρότειναν ότι άνθρωποι με συμπτώματα γρίπης πρέπει να συμβουλευθούν τους γιατρούς τους πρώτα. «...Η επίσκεψη στα έκτακτα περιστατικά των νοσοκομείων με πολλούς άρρωστους ανθρώπους μπορεί πραγματικά να σε βάλει σε περισσότερο κίνδυνο...» έγραψαν οι New York Times. Ο Δρ. Steven J. Davidson, ο πρόεδρος του τμήματος ιατρικής έκτακτης ανάγκης στο ιατρικό κέντρο Maimonides στο Μπρούκλιν σχολίασε " πραγματικά θα προτιμούσαμε τους ασθματικούς και τις έγκυες γυναίκες να έμεναν μακρυά από τα έκτακτα περιστατικά." [4] Βασικά συμβουλευτείτε τον γιατρό πριν να επισκεφθείτε το νοσοκομείο, εκτός και αν τα συμπτώματα δεν είναι μια γρίπη αλλά πολύ χειρότερα.
Μετά από μελέτη του Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν, η γρίπη φαίνεται ότι προκαλεί βλάβες στους πνεύμονες, σοβαρότερους σε σχέση με την εποχιακή γρίπη. Η έρευνα έδειξε ότι οι επιζώντες της ισπανικής γρίπης του 1918 έχουν κάποια ανοσία στο νέο ιό. [5]
Πρόληψη
Υγιεινή
- Αερομεταφερόμενη μετάδοση
Λίγα στοιχεία είναι διαθέσιμα για τον κίνδυνο αερομεταφερόμενης μετάδοσης με τον συγκεκριμένο ιό της γρίπης. Πολλές αρχές συστήνουν τη χρήση ειδικής μάσκας στους εργαζομένους υγειονομικής περίθαλψης κοντά στους ασθενείς γρίπης, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια διαδικασιών που φέρνουν τον νοσοκόμο σε ιδιαίτερη επαφή με τον ασθενή (π.χ.θωρακική φυσιοθεραπεία, βρογχοσκόπηση). Οι μάσκες μπορούν να ωφελήσουν μέσα σε πλήθη ή για νοσοκόμους που είναι σε " στενή επαφή" με μολυσμένα πρόσωπα, το οποίο ορίζεται ως 1 μέτρο ή λιγότερο. Σε αυτές τις περιπτώσεις συστήνονται αναπνευστικές συσκευές που ταξινομήθηκαν ως N95, αλλά είναι άγνωστο πόσο αποτελεσματικές θα είναι.[6]
Στα τέλη Ιουλίου 2009 το Royal College of Midwifes της Βρετανίας σύστησε στις έγκυες γυναίκες να αποφεύγουν τις άσκοπες μετακινήσεις για να περιορίσουν την επαφή με τον ιό, επειδή ο οργανισμός της εγκύου έχει γενικά ένα εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα.[7] Βασικά αυτό συμφωνεί με τα βασικά συμπεράσματα ότι άνθρωποι με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα θα πρέπει να είναι πιο προσεκτικοί στην συμπεριφορά τους ενώσω η πανδημία βρίσκεται σε εξέλιξη.
Αν και οι μεξικάνικες αρχές διένειμαν τις χειρουργικές μάσκες στο ευρύ κοινό, η βρετανική Υπηρεσία Προστασίας υγείας θεώρησε τις μάσκες προσώπου περιττές για το ευρύ κοινό.[8] Ένας ανώτερος υπάλληλος του Λος Άντζελες[9] δήλωσε ότι οι μάσκες μπορούν να οδηγήσουν σε μια ψεύτικη αίσθηση ασφαλείας, και μπορούν να είναι αποτελεσματικές μόνο για έναν περιορισμένο χρόνο και μπορούν να μολυνθούν με την επαναχρησιμοποίηση.
Οι μάσκες γενικά δεν χορηγήθηκαν από τη ασφάλεια αεροδρομίων ή τις αερογραμμές. Αν και Ιατρικές υπηρεσίες συστήνουν τη χρήση των χειρουργικών μασκών στις οδηγίες τους[10], άλλοι Αμερικανοί ανώτεροι υπάλληλοι δήλωσαν το Μάιο ότι εάν ο ιός γρίπης στην πραγματικότητα φθάσει σε πανδημικές αναλογίες, "...δεν θα υπάρχουν αρκετές μάσκες προσώπου στον κόσμο...".[11]
- Επαφή με μολυσμένες επιφάνειες
Η γρίπη μεταδίδεται μεταξύ ανθρώπων μέσω του βηξίματος ή του φτερνίσματος και επίσης αν κάποιος ακουμπήσει τον ιό με τα χέρια σε σημείο που έχουν πέσει σταγονίδια φτερνίσματος κτλ, και έπειτα ακουμπήσει τη μύτη ή το στόμα τους[12]. Η γρίπη χοίρων των χοίρων δεν μπορεί να μεταδοθεί από τα προϊόντα χοιρινού κρέατος, δεδομένου ότι ο ιός δεν διαβιβάζεται μέσω των τροφίμων. Η γρίπη των χοίρων είναι η πιο μεταδοτική στους ανθρώπους κατά τη διάρκεια των πρώτων πέντε ημερών της ασθένειας αν και μερικοί άνθρωποι, συνηθέστερα παιδιά, μπορούν να παραμείνουν μεταδοτικοί μέχρι και δέκα ημέρες.
Οι Ιατρικές υπηρεσίες συμβουλεύουν συχνή πλύση χεριών με σαπούνι και νερό ή ειδικά ιατρικά υγρά χεριών με βάση το οινόπνευμα, ειδικά μετά από επαφή με άλλα άτομα. Εκείνοι που βήχουν πρέπει να χρησιμοποιήσουν μαντήλι, το πετάνε γρήγορα και, μετά να πλύνουν τα χέρια.[13]
Η μετάδοση μειώθηκε επίσης με την απολύμανση των οικιακών επιφανειών/ συσκευών με ένα απολυμαντικό ή μια αραιωμένη λύση χλωρίνης. [14]
- Κανένας κίνδυνος από την κατανάλωση χοιρινού κρέατος
Οι κορυφαίοι διεθνείς οργανισμοί υγείας τόνισαν ότι οι διάφοροι ιοί της γρίπης δεν μεταδίδονται σε ανθρώπους μέσω της κατανάλωσης επεξεργασμένου χοιρινού κρέατος ή άλλων τροφίμων που παράγονται από χοιρινό.[15]
Γρίπη και χώρος εργασίας
Το Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών (Center for Disease Control, CDC) των Ηνωμένων Πολιτειών συμβουλεύει τους εργαζομένους με γρίπη να μείνουν σπίτι και να αποφύγουν επαφή με άλλους ανθρώπους για να περιορίσουν την εξάπλωση. Ο ιός μπορεί να μην είναι θανατηφόρος αλλά οι επιδράσεις διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο .
- Προφυλάξεις υγιεινής αερογραμμών
Οι Αμερικάνικες αερογραμμές δεν έχουν κάνει καμία σημαντική αλλαγή από την αρχή Ιουνίου, αλλά έχουν συνεχίσει τις πρακτικές που περιλαμβάνουν την έρευνα των επιβατών με τα συμπτώματα της γρίπης, της ιλαράς ή άλλων μολύνσεων, και στηρίζονται στα εν πτήσει φίλτρα αέρα για να εξασφαλίσουν ότι τα αεροσκάφη απολυμαίνονται.
Οι αμερικανικές ιατρικές υπηρεσίες δεν έχουν συστήσει στα πληρώματα των αερογραμμών να φορούν μάσκες προσώπου. Οι αερογραμμές της Αλάσκας αφαίρεσαν όλα τα μαξιλάρια και τα καλύμματα από το στόλο της στα τέλη Απριλίου/αρχές Μαΐου.
Έξω από τις ΗΠΑ εντούτοις, μερικές αερογραμμές έχουν τροποποιήσει τις διαδικασίες υγιεινής για να ελαχιστοποιήσουν τους κινδύνους για την υγεία ταξιδιού στις διεθνείς πτήσεις. Οι ασιατικές εταιρίες έχουν επιταχύνει τον καθαρισμό καμπινών, εγκατέστησαν φίλτρα αέρα και επέτρεψαν στο προσωπικό να φορέσει μάσκες προσώπου, μερικές αντικαθιστώντας χρησιμοποιημένες μαξιλάρια, καλύμματα, καλύψεις κασκών. Ένας γιατρός στο Εθνικό πανεπιστημιακό νοσοκομείο της Σιγκαπούρη, είπε πως όταν κάποιος φτερνίζεται ή βήχει τότε η κάλυψη της μύτης και του στόματος σε περιοχές με πολύ κόσμο είναι καλύτερος τρόπος να περιοριστεί η μόλυνση.[16] Η British Airways συμβούλευσε τους εργαζομένους της να ελέγχουν για επιβάτες με συμπτώματα της νέας γρίπης και να ενημερώνουν τους γιατρούς, που θα έχουν την δυνατότητα να τους απαγορεύσουν να ταξιδέψουν. [17]
Εμβολιασμός
Σύμφωνα με μια έκθεση που δημοσιοποιήθηκε στις 13 Ιουλίου, το cWho δήλωσε ότι ένα πλήρως εξουσιοδοτημένο εμβόλιο γρίπης χοίρων δεν θα είναι διαθέσιμο πριν το τέλος του 2009.[18]. Οι παραγωγοί εμβολίων μπορούν κανονικά να παραγάγουν ένα δισεκατομμύριο δόσεις οποιουδήποτε ενιαίου εμβολίου κάθε έτος. Έτσι αν όλη η ικανότητα παραγωγής εμβολίων επικεντρώθηκε στον ιό της γρίπης πάλι θα υπήρχε ένα τεράστιο παγκόσμιο έλλειμμα. Υπάρχει πολύ μεγαλύτερη ικανότητα εμβολίων από ότι υπήρχε πριν μερικά έτη, αλλά δεν θα είναι αρκετή.[19]
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έδωσε τον Ιούλιο του 2009, την άδεια σε οκτώ φαρμακευτικές εταιρείες να παρασκευάσουν το νέο εμβόλιο. Αυτές ήταν οι Sanofi-Aventis, Baxter, Novartis, Nobilon, GlaxoSmithKline, Solvay, CSL και AstraZeneca. [5] Η αμερικανική φαρμακευτική εταιρία Baxter International Inc έχει δεχθεί παραγγελίες από 50 κυβερνήσεις, ενώ η ελβετική φαρμακευτική εταιρία Novartis έχει πάρει πολλές παραγγελίες και συζητά με άλλες 35 κυβερνήσεις.[20] Ο αμερικανικός στόχος είναι να γίνουν 600 εκατομμύρια δόσεις σε έξι μήνες, αρκετό για δύο δόσεις για κάθε Αμερικανό, με ένα εκτιμώμενο κόστος $8 δισεκατομμυρίων.
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (European Medicines Agency) έχει εγκρίνει τρία εμβόλια, τα Pandermix (GlaxoSmithKline), Focetria (Novartis) και Celvapan (Baxter). Η Ελλάδα έχει προμηθευτεί τα δύο πρώτα, που περιέχουν υδράργυρο (thimerosal) και σκουαλένιο.[21] Στη Γαλλία η κυβέρνηση ετοιμάζεται να αγοράσει 100 εκατομμυρίων δόσεις του εμβολίου, [22] ενώ η Γερμανία σχεδιάζει τον εμβολιασμό του 1/3 του πληθυσμού της [23] και η Αυστραλία παρήγγειλε 21 εκατομμύρια δόσεις του νέου εμβολίου. [24] Τον Ιούνιο του 2009, η Επίτροπος Υγείας της ΕΕ Αντρούλα Βασιλείου, τάχθηκε υπέρ μιας κοινής στρατηγικής από μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσον αφορά τον σχεδιασμό του εμβολιασμού στα κράτη μέλη. [25]
Σύμφωνα με το CDC, δύο ενέσεις θα απαιτηθούν σε απόσταση 3 εβδομάδων και μία τρίτη ένεση για την εποχιακή γρίπη, για να παρέχει τη μέγιστη ανοσία. Τα νεώτερα παιδιά κάτω από 9 χρονών θα χρειαστούν τέσσερις ενέσεις.[26]. Μία ένεση δίνει λίγη προστασία γύρω στο 10%-20% το πολύ.
Επειδή η γρίπη χοίρων είναι ένας νέος ιός για αυτό τον λόγο οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν καμία φυσική ανοσία. Ο πρώτη ένεση παρέχει μια αρχική έκθεση στον ιό, και ο δεύτερη ένεση ωθεί τα επίπεδα αντισωμάτων στο σώμα υψηλότερα. Σύμφωνα με το CDC, οι ηλικιωμένοι πέρα από την ηλικία των 50 έχουν μεγαλύτερη ανοσία από τους νεότερους, ίσως από προγενέστερες εκθέσεις σε έναν παρόμοιο ιό, και ίσως να χρειαστούν μόνο μια ένεση.
Το εποχιακό εμβόλιο γρίπης δεν θεωρείται ότι προστατεύει από τη νέα γρίπη των χοίρων. Ο Π.Ο.Υ συστήνει σε όλες τις χώρες να προμηθευτούν το νέο εμβόλιο, και θέτει σε προτεραιότητα τον εμβολιασμό των εργαζομένων στον τομέα της υγείας, ώστε να διατηρηθούν σε λειτουργία τα συστήματα υγείας.[27]
Το 2010 το British Medical Journal ξεκίνησε έρευνα σχετικά με πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων των ειδικών του Π.Ο.Υ. Σε συνεργασία με το Bureau of Investigative Journalism αποκάλυψε ότι επιστήμονες σε θέσεις κλειδιά για την πανδημία εργάζονταν για φαρμακευτικές εταιρίες, τις οποίες συνέφεραν οι οδηγίες του Π.Ο.Υ. για την αντιμετώπιση της γρίπης. Ο Π.Ο.Υ παραδέχτηκε αντιφάσεις στην πολιτική για συγκρούσεις συμφερόντων.[28][29]
Θεραπεία
Σύμφωνα με το CDC, φάρμακα ενάντια στον ιό μπορούν να δοθούν σε εκείνους που είναι σοβαρά άρρωστοι. Υπάρχουν δύο τέτοια φάρμακα που συστήνονται για τη χρήση ενάντια στον ιό της γρίπης 2009 H1N1, το oseltamivir (Tamiflu) και το zanamivir (Relenza).
Ο ιός γρίπης των χοίρων 2009 H1N1 είναι ανθεκτικός στα φάρμακα amantadine και rimantadine.
Το CDC έχει σημειώσει ότι καθώς η πανδημία γρίπης εξαπλώνεται, φάρμακα όπως το Tamiflu και Relenza θα να γίνουν δύσκολο να προμηθευτούν. Επομένως, τα φάρμακα θα δίνονταν πρώτα σε εκείνους που έχουν νοσηλευθεί ή είναι στο υψηλό κίνδυνο επιπλοκών. Τα φάρμακα λειτουργούν καλύτερα εάν δίνονται μέσα σε 2 ημέρες από την εκδήλωση της αρρώστιας, αλλά μπορούν να δοθούν αργότερα εάν η ασθένεια έγινε σοβαρή ή σε εκείνους με υψηλό κίνδυνο για επιπλοκές.
Εάν ο ιός αναπτύξει αντίσταση στο oseltamivir (Tamiflu), τότε τα αποθέματα παγκόσμιου Tamiflu θα είναι σχεδόν χωρίς αξία και οι γιατροί θα έπρεπε να μεταπηδήσουν σε ακριβότερα και με μεγαλύτερες περιπλοκές φάρμακα, όπως το Relenza.[30]. Αν και οι εμπειρογνώμονες αναγνωρίζουν ότι η αντίσταση ενάντια στα φάρμακα είναι ανησυχητική, σημειώνουν ότι μέχρι τώρα ο νέος H1N1 δεν έχει ανταλλάξει γενετικά στοιχεία, ή έχει επανασυνδυάσει, με τον εποχιακό ιό γρίπης Η1Ν1, για να σχηματίσει ανθεκτικές παραλλαγές.
Τον Ιούνιο του 2009, η Δανία επιβεβαίωσε το πρώτο κρούσμα του ιού που ήταν ανθεκτικό απέναντι στο Tamiflu.[31] Κρούσματα ανθεκτικά απέναντι στον φάρμακο εντοπίστηκαν στην Ιαπωνία [32] και στο Χονγκ Κονγκ. [33] Ο Π.Ο.Υ. πάντως πιστεύει πως η ανθεκτικότητα απέναντι στο Tamiflu δεν παρουσιάζει εξάπλωση.[34]
Το CDC τονίζει ότι δεν έχει υπάρξει καμία αλλαγή στις τρέχουσες συστάσεις αντιμετώπισης του ιού. Στις ΗΠΑ, το CDC συστήνει την χορήγηση Tamiflu στους ανθρώπους που νοσηλεύονται με γρίπη, σε ανθρώπους με κίνδυνο σοβαρών περιπλοκών γρίπης, εγκύους, ανήλικους κάτω των 5 ετών, ή μεγαλύτερα από 65, και σε ανθρώπους που έχουν έρθει σε επαφή με μολυσμένους.
Οι οργανισμοί υγείας προειδοποιούν ενάντια στην αγορά από το Ίντερνετ λόγω περιπτώσεων νοθείας.[35]. Το cWho που υπολογίζει ότι 50% από τα φάρμακα που πωλούνται στο Ίντερνετ από πηγές χωρίς εξακριβωμένη διεύθυνση είναι πλαστά. Οι εμπειρογνώμονες προτείνουν ότι τα φάρμακα πρέπει να διατηρηθούν προς το παρόν μόνο για τους πολύ άρρωστους ή τους ανθρώπους με αυστηρές ανεπάρκειες, έτσι ο ιός δεν θα αποκτήσει εύκολα ανοσία.
Στην Ασία, τον Μάιο του 2009, 13 χώρες αποφάσισαν να ενώνουν τις δυνάμεις τους, αυξάνοντας τα αποθέματα φαρμάκων καθώς και την ενίσχυση των ιατρικών δυνατοτήτων των χωρών τους, σε ανθρώπινο δυναμικό και εξοπλισμό. [36]
Η κλινική Mayo και το Medline αναφέρουν διάφορους τρόπους που θα διευκολύνουν τα συμπτώματα, συμπεριλαμβανομένης της επαρκής λήψη υγρών και ξεκούρασης, σούπες για να διευκολύνουν τη συμφόρηση, και παυσίπονα για να ανακουφίσουν τον πόνο.
Η ασπιρίνη, για παράδειγμα, «...είναι πολύ αποτελεσματική για τον πυρετό στους ενήλικες...», αλλά δεν συστήνεται πάντα για τα παιδιά [37]. Ενώ τα παυσίπονα φάρμακα ανακουφίζουν τα συμπτώματα, δεν σκοτώνουν τον ιό. Γενικά, οι περισσότεροι ασθενείς αναμένεται ανακτήσουν τις δυνάμεις τους χωρίς ιατρική παρακολούθηση, αν και άτομα με ιατρικές παθήσεις είναι περισσότερο επιρρεπείς σε περιπλοκές με φάρμακα ενάντια στον ιό.
Αντίλογος
Οι φαρμακευτικές εταιρείες κατηγορούνται ότι «υποκίνησαν την κατασπατάληση πόρων» για την περίπτωση της αναγγελίας πανδημίας του ιού H1N1.
Μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης ζητούν τη σύσταση επιτροπής που θα εξετάσει «την απειλή για την υγεία από τις ψευδείς πανδημίες», έπειτα από καταγγελίες ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έκανε λάθος να κηρύξει συναγερμό για τη νέα γρίπη Η1Ν1.
Το θέμα θα συζητιόταν στα τέλη Ιανουαρίου του 2010 στο Στρασβούργο, δήλωσε την Πέμπτη ο Βόλφγκανγκ Βόνταργκ, μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης και επιδημιολόγος.
Ο Βόνταργκ είχε δεχθεί σφοδρές επικρίσεις όταν υποστήριξε ότι ο ΠΟΥ κήρυξε λανθασμένα πανδημία «υπό την πίεση των εργαστηρίων». Ο Γερμανός σοσιαλιστής θέλει το Συμβούλιο της Ευρώπης να ζητήσει από τα μέλη του να διενεργηθούν «έρευνες για τις επιπτώσεις της [κατάστασης] πανδημίας και του κόστους της σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο».
Σε κείμενο που υπογράφεται από βουλευτές δέκα χωρών, ο Βόνταργκ αναφέρει ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες «υποκίνησαν την κατασπατάληση πόρων που προοριζόταν για την υγεία, προς όφελος αναποτελεσματικών στρατηγικών εμβολιασμού» και «εξέθεσαν χωρίς λόγο εκατομμύρια υγιείς ανθρώπους στους κινδύνους των άγνωστων παρενεργειών των εμβολίων, που δεν ήταν επαρκώς δοκιμασμένα».[38]
Παραπομπές
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
