Αποδόμηση

Η αποδόμηση είναι όρος της φιλοσοφίας, της λογοτεχνικής κριτικής, και των κοινωνικών επιστημών, που ήρθε στη δημοσιότητα μέσω της χρήσης του από το φιλόσοφο Ζακ Ντεριντά κατά τη δεκαετία του '60.^[1]

Με τον όρο "αποδόμηση" εννοείται η λεπτομερής ανάγνωση κειμένων με στόχο την υπόδειξη ότι κάθε δεδομένο κείμενο, αντί να είναι ένα ενωμένο όλο, έχει αδιάλλακτα αντιφατικά νοήματα. Όπως ο J. Hillis Miller, διαπρεπής Αμερικανός που εξάσκησε την αποδόμηση, έχει εξηγήσει σε ένα δοκίμιό του ^[2], "αποδόμηση δεν είναι το να αποσυναρμολογήσεις τη δομή ενός κειμένου, αλλά μία υπόδειξη ότι το ίδιο το κείμενο έχει αποσυναρμολογήσει τον εαυτό του. Αυτό που φαίνεται ως η συμπαγής του βάση δεν είναι βράχος, αλλά αέρας". Η αποδόμηση ορίζει το κείμενο ως κάτι το νόημα του οποίου γνωρίζεται μόνο μεσω διαφοράς. Η γλώσσα είναι αυθαίρετη· οι αξιώσεις και προθέσεις ενός κειμένου για αλήθεια υπονομεύονται από τις ίδιες του τις αντιφάσεις· το νόημα είναι εντέλει ακαθόριστο. Ο σκοπός της αποδόμησης είναι ότι επιτρέπει να δει κανείς μέσα από την υποτιθέμενη σταθερότητα του νοήματος ενός κειμένου· το νόημα του κειμένου δεν είναι πεπερασμένο· στενή προσοχή στο παιχνίδι της γλώσσας αποφέρει τέρψη. Ο Ντεριντά ανάπτυξε τον όρο "αποδόμηση" για να συνδεθεί με τη Φαινομενολογία, τη δομική γλωσσολογία, την πολιτική, την αισθητική, το φεμινισμό και τη λογοτεχνία της δεκαετίας του '60, και η χρησιμότητα του όρου έχει έκτοτε διευρυνθεί. Ο αποδομισμός, επίσης, συνδέεται με την κριτική παράδοση της ερμηνευτικής επιστήμης αφού μεταχειρίζεται την ερμηνεία κειμένων και της έμφυτης κριτικής καθώς υποδεικνύει αντιφάσεις που ήδη λειτουργούν μέσα στο κείμενο.

Ιστορία

Ο Ντεριντά χρησιμοποιεί πρώτη φορά τον όρο "αποδόμηση" στο βιβλίο του Περί γραμματολογίας το 1967 για να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο η ερμηνεία της γλώσσας γενικά σαν "γραφή" καθιστά μια άμεσα σημαντική θεωρία αδύνατη. Ο Ντεριντά δηλώνει ότι την πρώτη φορά που χρησιμοποίησε τον όρο "αποδόμηση" θέλησε να μεταφράσει και να προσαρμόσει στους δικούς του στόχους τον χαϊντεγκεριανό όρο Destruktion ή Αbbau^[3]. Η φιλοσοφία του Χάιντεγκερ αναπτύχθηκε σε σχέση πάντα με του Χούσερλ, και η χρήση του όρου "αποδόμηση" από τον Ντεριντά συνδέεται στενά με την ίδια την οικειοποίηση από τον Ντεριντά της αντίληψης, από το Χούσερλ, προβλημάτων σχετικών με τη στρουκτουραλιστική περιγραφή.

Πρόδρομοι

Η αποδόμηση προέκυψε από ένα καθαρά συγκεκριμένο φιλοσοφικό περιβάλλον:

• Το πρώιμο έργο του Ντεριντά αφορά στη φαινομενολογία του Έντμουντ Χούσερλ. Η πρώτη δημοσίευση του Ντεριντά, η διατριβή του για το Μάστερ, ήταν μία αρκετά εκτενής Εισαγωγή στη μετάφρασή του από τα γερμανικά στα γαλλικά του βιβλίου Η προέλευση της γεωμετρίας του Χούσερλ. Η αντίληψη του Χούσερλ για τη γενετική και δομική περιγραφή είναι το κεντρικό θέμα του αρκετά πρώιμου δοκιμίου του Ντεριντά Γένεση και Δομή και Φαινομενολογία και είναι σημαντικό για την κατανόηση της εξέλιξης της αποδόμησης. Η πρώτη εκτενής αποδόμηση του Ντεριντά είναι το "Ομιλία και Φαινόμενα", όπου ο Ντεριντά ασκεί κριτική στη φιλοσοφία του Χούσερλ.
• Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ ήταν μία από τις πιο σημαντικές επιδράσεις στη σκέψη του Ντεριντά: το έργο του Ντεριντά Περί Πνεύματος πραγματεύεται άμεσα με τον Χαίντεγκερ, αλλά η επιρροή του Γερμανού φιλοσόφου στην αποδόμηση είναι αρκετά πιο ευρεία από τον τόμο αυτό. Ο Χαίντεγκερ επηρέασε αποφασιστικά την αποδόμηση "ορίζοντας το ίδιο το είναι σαν ερώτηση".^[4]. Ο Ντεριντά έχει δηλώσει ότι η αποδόμηση "αμφισβητεί την έννοια του Είναι σαν παρουσία"^[5]. Επιμένοντας στην αμφισβήτηση του "είναι", ο αποδομισμός έρχεται αρκετά κοντά στη χαϊντεγκεριανή σκέψη.
• Οι ψυχαναλύσεις των Σίγκμουντ Φρόιντ και Ζακ Λακάν ήταν σημαντικές για την εξέλιξη της αποδόμησης: πολλά σημαντικά κείμενα της αποδόμησης αναφέρονται σε μεγάλο βαθμό στο Φρόιντ.
• Ο Ντεριντά αναφέρει το Νίτσε σαν πρόδρομο της αποδόμησης στο Έμβολα: τα ύφη του Νίτσε.
• Στο Περί γραμματολογίας, ο Ντεριντά υπογραμμίζει ότι το έργο του Αντρέ Λερουά-Γκουράν είναι σημαντικό για την αποσαφήνιση της αποδόμησης και της γραμματολογίας.
• Ο στρουκτουραλισμός του Φερντινάντ ντε Σωσσύρ και άλλες μορφές μεταστρουκτουραλισμού που εμφανίστηκαν την ίδια εποχή με την αποδόμηση (όπως το έργο του Μορίς Μπλανσό, του Μισέλ Φουκώ, του Λουί Αλτουσσέρ, του Ζακ Λακάν, κτλ.), παρείχε το πνευματικό κλίμα στο οποίο γεννήθηκε η αποδόμηση. Σε πολλές περιπτώσεις, συγγραφείς αυτής της κατηγορίας ήταν στενοί φίλοι, συνεργάτες ή αλληλογράφοι με τον Ντεριντά.
• Οι ιδέες του Χέγκελ για το απόλυτο (Das Absolute) και την άρση (Aufhebung) είναι άμεσα και ρητά συγγενείς με την ντεριντιανή έννοια της διαφωράς (différance), τη βασική θεωρητική βάση της αποδόμησης.^[6]

Βιβλιογραφία

• Culler, Jonathan. On Deconstruction: Theory and Criticism after Structuralism. ISBN 978-0-8014-1322-3.
• Derrida, Jacques, "Letter to A Japanese Friend," Derrida and Différance, ed. David Wood and Robert Bernasconi, Warwick: Parousia, 1985, p. 1.
• Derrida, Jacques, Of Grammatology. Trans. Gayatri Chakravorty Spivak. ISBN 978-0-8018-5830-7
• Derrida, Jacques, Positions. Trans. Alan Bass. Chicago: U of Chicago P, 1981. ISBN 978-0-226-14331-6
• Derrida, Jacques. Speech and Phenomena and Other Essays on Husserl's Theory of Signs. Trans. David B. Allison. Evanston: Northwestern UP, 1973. ISBN 978-0-8101-0590-4.
• Eagleton, Terry. Literary Theory: An Introduction. ISBN 978-0-8166-1251-2
• Ellis, John M. Against Deconstruction Princeton: Princeton UP, 1989. ISBN 978-0-691-06754-4.
• Johnson, Barbara. The Critical Difference. 1981.
• Klein, Anne Carolyn. Meeting the Great Bliss Queen: Buddhists, Feminists, and the Art of the Self. Boston: Beacon, 1995. ISBN 978-0-8070-7306-3.
• John W McGinley, " 'The Written' as the Vocation of Conceiving Jewishly". ISBN 978-0-595-40488-9.
• Moynihan, Robert, Recent Imagining: Interviews with Harold Bloom, Geoffrey Hartman, Paul DeMan, J. Hillis Miller. Shoe String, 1986. ISBN 978-0-208-02120-5.
• Reynolds, Simon, Rip It Up and Start Again. New York: Penguin, 2006, p316. ISBN 978-0-14-303672-2. (Source for the information about Green Gartside, Scritti Politti, and deconstructionism.)
• Munroe, Randall. "Impostor".
• Rorty, Richard, "From Formalism to Poststructuralism". The Cambridge History of Literary Criticism, vol. 8. Cambridge: Cambridge UP, 1995.

Σημειώσεις

Μία από τις πρώτες φορές που ο Ντεριντά χρησιμοποιεί τον όρο μπορεί να βρεθεί εδώ: Derrida, J., 1976. Of Grammatology. Μετάφραση στα αγγλικά με πρόλογο από την Gayatri C. Spivak. Baltimore: Johns Hopkins University Press. p. 10. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μετάφραση της αρχικής γαλλικής έκδοσης του 1967.

Παραπομπές

1. Μία από τις πρώτες φορές που ο Ντεριντά χρησιμοποιεί τον όρο μπορεί να βρεθεί εδώ: Derrida, J., 1976. Of Grammatology. Μετάφραση στα αγγλικά με πρόλογο από τον Gayatri C. Spivak. Baltimore: Johns Hopkins University Press. p.10. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μετάφραση της αρχικής γαλλικής έκδοσης του 1967.
2. "Stevens' Rock and Criticism as Cure" (1976)
3. Derrida, J., 1985. Γράμμα σε Ιάπωνα φίλο. Derrida and Différance. Ed. D. Wood and R. Bernasconi. Warwick: Parousia, pp. 1.
4. Lawlor, L., 2002. Derrida and Husserl: The basic problem of phenomenology. Indianapolis: Indiana UP. p. 1.
5. Derrida, J., 2002. Positions. Translated by A. Bass. 2nd ed. introduction by C. Norris. London & New York: Continuum. p. 6.
6. Derrida, J., 2002. Positions. Translated by A. Bass. 2nd ed. introduction by C. Norris. London & New York: Continuum. p. 38.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

wiktionary logo

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   αποδόμηση

• "Deconstruction: Some Assumptions" by John Lye
• A Bibliography of Literary Theory, Criticism, and Philology by José Ángel García Landa (Deconstruction subject found under Authors&Schools: Critics&Schools: Poststructuralism: On Deconstruction)
• Ten ways of thinking about deconstruction by Willy Maley
• Archive of the international conference "Deconstructing Mimesis - Philippe Lacoue-Labarthe" about the work of Lacoue-Labarthe and his mimetic version of deconstruction, held at the Sorbonne in January 2006
• How To Deconstruct Almost Anything - My Postmodern Adventure by Chip Morningstar; a cynical introduction to 'deconstruction' from the perspective of a software engineer.
• Jacques Derrida : The Perchance of a Coming of the Otherwoman. The Deconstruction of Phallogocentrism from Duel to Duo by Carole Dely, English translation by Wilson Baldridge, at Sens Public
• A satirical look at deconstruction from The Onion.
• Ellen Lupton on deconstruction in Graphic Design
• Deconstruction of fashion; La moda en la posmodernidad by Adolfo Vasquez Rocca PhD