Ακροστιχίδα (λογοτεχνία)

Ακροστιχίδα ονομάζεται^[1] το είδος του ποιήματος, όπου τα αρχικά γράμματα των στίχων ή των στροφών του σχηματίζουν μια ενδεικτική λέξη ή φράση ακόμα και το αλφάβητο^{[Σημ 1]}.

Ιστορία

Η αρχή της ακροστιχίδας βρίσκεται στην αρχαιότητα^[2]. Οι αρχαίοι λαοί τη χρησιμοποιούσαν στα ποιήματα τους ως μνημονικό τέχνασμα, για να διασφαλίζεται η αρτιότητα του ποιητικού κειμένου.

Ακροστιχίδες συναντούνται και στην Παλαιά Διαθήκη, όπως εκείνη του 119ου ψαλμού με το εβραϊκό αλφάβητο.

Στη ρωμαϊκή εποχή^[3] στο είδος αυτό διακρίθηκαν οι Λατίνοι ποιητές Έννιος και Πλαύτος.

Στη διάρκεια των πρωτοχριστιανικών χρόνων και αργότερα στη μεσαιωνική εποχή τα ακροστιχικά κείμενα είχαν διαδοθεί ευρύτατα. Περιώνυμη υπήρξε την περίοδο των χριστιανικών διωγμών η ακροστιχίδα της λέξης ιχθύς που σήμαινε Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ. Μάλιστα η εν λόγω λέξη είχε αποβεί και μυστικό σύμβολο αναγνώρισης των χριστιανών.

Ιδιαίτερα καλλιεργήθηκε στο Βυζάντιο^[4] και μάλιστα στην εκκλησιαστική υμνολογία. Πολλοί υμνογράφοι και μεταγενέστεροι λογοτέχνες, κάτω από τα αρχικά γράμματα των στίχων ή των στροφών^{[Σημ 2]} κρύβουν το όνομα τους ή ολόκληρη φράση^{[Σημ 3]}.

Μορφή

Υπάρχουν δύο μορφές ακροστιχίδας στην ποίηση:

• Στην πρώτη σχηματίζεται μόνο στα αρχικά γράμματα των στίχων ή των στροφών και λέγεται μονή ακροστιχίδα.
• Στη δεύτερη σχηματίζεται στα αρχικά και στα τελευταία γράμματα των στίχων ή των στροφών και λέγεται διπλή ακροστιχίδα.

Νεοελληνική Λογοτεχνία

Στη νεοελληνική λογοτεχνία καλλιεργήθηκε κυρίως από τους υποστηρικτές της καθαρεύουσας^[5]. Το περιεχόμενο τους ήταν ερωτικό και οι ποιητές τις γράφανε προπάντων σε λευκώματα και ημερολόγια, σύμφωνα με το κλίμα που είχε επικρατήσει εκείνη την εποχή στους φιλολογικούς κύκλους^{[Σημ 4]}.

Ασχολήθηκαν με το εν λόγω είδος πολλοί νεοέλληνες ποιητές, όπως ο Κωνσταντίνος Σκόκος, ο Ηλίας Τανταλίδης, ο Ν. Δημητριάδης και ο Πολύβιος Δημητρακόπουλος^[2].

Ακολουθεί αντιπροσωπευτικό ποίημα του Ορεινού με μονή ακροστιχίδα στην αρχή των στίχων κάθε στροφής.

-Θάρθω, μαζύ σου, όπου κι αν πάς καλέ μου.
-Είμαι φτωχός, εγώ, τραγουδιστής
Κρατώ στον ώμο μου σταυρό πολέμου,
Λύπες μου οι σύντροφοι, θα κουραστής.
-Αν μ' αγαπάς, δε θ' αρνηθής καλέ μου.

-Θα στερηθής τα πάντα, θα πεινάσης.
Έχει μεγάλες πίκρες η ζωή,
Και πρόωρα μαζύ μου θα γεράσης.
-Λέγε τραγουδιστή, θαρθώ μαζύ!
-Αλίμονο, στο δρόμο θ΄αποστάσης!

-Θέλω, τραγουδιστή, να ξεποστάσω.
-Είναι ο δρόμος κόρη μου, μακρύς,
Και πριν τη δύση πρέπει να προφτάσω.
Λυπούμαι, κόρη που θα κουραστής.
-Αλί, μου, μα στο τέρμα δε θα φτάσω.

-Θάρρεψε, κόρη, πίσω η καταφρόνια.
Εμπρός για μας μονάχα η ζωή.
-Κουράστηκα, μας ζώσανε τα χιόνια,
Λυπήσου, κι ας γυρίσω η φτωχή.
-Αργά 'ναι πειά, μας πήρανε τα χρόνια.

Ακολουθεί αντιπροσωπευτικό ποίημα του Κωνσταντίνου Σκόκου^[6] με διπλή ακροστιχίδα στην αρχή και στο τέλος των στίχων του.

Αγνή μου κόρη, εύλαλος, αγγελική καρδίΑ
Να ζήσεις βίον εύχομαι τρισόλβιον γλυκύΝ
Να έχεις το βιβλίον σου τροφήν πνευματικήΝ
Ασχόλημα σου δ' άνετον τα ρόδα και τα ίΑ.

Σημειώσεις

1. Αλφαβητική ακρδοστιχίδα.
2. Ειρμών.
3. Αυτό πολλές φορές στη λογοτεχνία γίνεται και με το τελευταίο γράμμα των στίχων ή και των στροφών.
4. Ή φιλολογικά σαλόνια.

Παραπομπές

1. Γεράσιμος Αν. Μαρκαντωνάτος (2013). «Ακροστιχίδα». ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΙ ΟΡΟΙ. Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη Α.Ε. σελ. 29. ISBN 978-960-503-298-2.
2. ΣΟΦΟΚΛΗ Γ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ (1978). «ΜΕΡΟΣ Β΄ - ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄». ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. Αθήνα: Ιδιωτική. σελ. 91.
3. R. MARCUS (1947). Alphabetic Acrostics in the Hellenistic and Roman Periodes. Αθήνα.
4. The oxford Dictionary of Byzantium - Τόμος 1. σελ. 15.
5. Γιάννης Α. Σάραλης (Μάρτιος 1991). «ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ- ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ - ΜΕΤΡΙΚΑ ΠΑΡΕΡΓΑ». Νεοελληνική Μετρική. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» Ι.Δ. Κολλάρου & Σίας Α.Ε. σελίδες 182–184. ISBN 960-05-0283-8.
6. Ημερολόγιο (1896). Κ. Σκόκος. σελ. 352.

Δείτε επίσης

• Λειπόγραμμα
• Χρονόγραμμα (γραφή)