Έλυτρο (εντομολογία)

Στα έντομα υπάρχει περίπτωση οι πρόσθιες πτέρυγες να είναι περισσότερο χιτινισμένες και σκληρυμένες με την πρωτεΐνη σκληρωτίνη. Τέτοιες πτέρυγες ονομάζονται έλυτρα. Έλυτρα συναντούμε ιδιαίτερα στις τάξεις των κολεόπτερων και δερμάπτερων. Στην πιο συνηθισμένη περίπτωση τα έλυτρα σχηματίζουν ένα προστατευτικό κάλυμμα της νωτιαίας πλευράς του εντόμου μετά το πρόνωτο, δηλαδή καλύπτουν τον μεσοθώρακα, τον μεταθώρακα και την κοιλία.^[1][2]

Εικ. 1: κολεόπτερο
Melolontha melolontha

Ως βάση του ελύτρου εννοείται η άκρη όπου το έλυτρο εκφύεται από τον μεσοθώρακα. Η άκρη όπου τα δυο έλυτρα σμίγουν όταν αναπαύεται το έντομο λέγεται ραφή (sutura) και επίπλευρες (epipleura) ονομάζονται οι εξωτερικές άκρες που κάμπτονται προς τα κάτω και μέσα.

Υπάρχει η εκδοχή στην οποία μόνο το μισό των πτερύγιων είναι σκληρυμένο, πράγμα που συναντάται στα ημίπτερα. Τότε ονομάζονται ημιέλυτρα (hemielytra). Τα μπροστινά φτερά των κατσαρίδων λέγονται ψευδέλυτρα.

Στην Εικόνα 1 τα κίτρινα έλυτρα είναι σηκωμένα και από κάτω τους φαίνονται οι συνήθως κρυμμένοι και ελάχιστα χιτινισμένοι (σκληρυμένοι) τεργίτες. Τα πισινά φτερά σχεδόν δεν φαίνονται σε αυτήν τη φωτογραφία. Η μεγάλη μαύρη ασπίδα μεταξύ κεφαλιού και φτερών είναι το πρόνωτο. Το χιτινισμένο (σκληρυμένο) μαύρο τμήμα του μεσοθώρακα πίσω από το πρόνωτο, που περιβάλλεται από τρίχες, είναι ο θυρεός (scutellum). Ο θυρεός είναι αρκετά μεγάλος στους κοριούς. Στην Εικόνα 2 ο θυρεός είναι το κεντρικό πράσινο τρίγωνο στο οποίο η μεσαία άκρη προεκτείνεται προς το πίσω μέρος και έχει τις τρεις γωνιές άσπρες. Δίπλα του, τα σκληρυμένα μέρη των ημιελύτρων φαίνονται με ανοιχτόχρωμο καφέ χρώμα και μαρμάρινες σκιάσεις. Στα κολεόπτερα ο θυρεός είναι μικρός και μπορεί επίσης να μη φαίνεται άμεσα, αν βρίσκεται κάτω από τη βάση των ελύτρων.

Στα κολεόπτερα τα έλυτρα σμίγουν, σχηματίζοντας μία ραφή μεταξύ τους. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις, λ.χ. στην Εικόνα 5 φαίνεται ένα κολεόπτερο της οικογένειας των Oedemeridae χωρίς ραφή. Σε μερικά είδη, στα θηλυκά έντομα τα έλυτρα σμίγουν, ενώ στα αρσενικά δεν σμίγουν στο πίσω άκρο. Σε μερικά κολεόπτερα τα έλυτρα είναι ενωμένα στη ραφή. Αυτά τα ζώα φυσικά δεν μπορούν να πετάξουν. Υπάρχουν όμως και κολεόπτερα που τα έλυτρά τους καλύπτουν μόνο ένα μέρος του οπίσθιου σώματος ή, σε σπάνιες περιπτώσεις, απουσιάζουν τελείως. Στις Εικόνες 3 και 4 φαίνονται δύο κολεόπτερα από την οικογένεια των Staphylinidae. Στην Εικόνα 3 τα σκούρα γαλάζια μέρη είναι το κεφάλι και τα έλυτρα, ενώ πορτοκαλί είναι το πρόνωτο και το μεσαίο μέρος της κοιλίας. Το τελευταίο μέρος της κοιλίας είναι μαύρο. Στην Εικόνα 4 διακρίνεται καλά ο μαύρος θυρεός στη βάση των ελύτρων. Αυτά τα έντομα μοιάζουν περισσότερο με δερμάπτερα, παρά με κολεόπτερα. Στην Εικόνα 5 φαίνεται μία φορφικούλη από την τάξη των δερμάπτερων.

Η βασική λειτουργία των ελύτρων είναι η προστασία των οπίσθιων φτερών. Γι' αυτό έχουν σκληρυνθεί. Ανοίγουν μόνο για το πέταγμα.^[3] Κατά την πτήση τα έλυτρα δεν κινούνται, συντελούν όμως στην ισορροπία. Τα έντομα που ανήκουν στην οικογένεια Cetonidae πετούν με κλειστά έλυτρα, που στην πλευρά τους έχουν ένα άνοιγμα γι' αυτόν τον λόγο ^[4]. Μερικές οικογένειες κολεοπτέρων, ιδιαίτερα οι Κανθαρίδες (Cantharidae) έχουν μαλακά έλυτρα.

Η ποικιλία της επιφάνειας των ελύτρων είναι μεγάλη.^[5]

Τα έλυτρα μπορεί να έχουν ανοίγματα προς τους αδένες ^[6].

Το χρώμα των ελύτρων μπορεί να προέρχεται από χημικές ουσίες στη χιτίνη, από τη γεωμετρική δομή της χιτίνης ή από το χρώμα τριχών ή λεπιών που καλύπτουν τα έλυτρα εξ ολοκλήρου ή κατά ένα μέρος. Ο χρωματισμός μπορεί να είναι καθοριστικός για την αναγνώριση κάποιου είδους, αλλά πολλές φορές απαντώνται διάφορα σχήματα σε ένα είδος. Στην Εικόνα 6 φαίνονται δύο από τους πολλούς χρωματισμούς που υπάρχουν στο είδος Adalia bipunctata. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό, αποτελεί ακόμη αντικείμενο ερευνών^[7][8].

Ιδιαίτερα τα γυαλιστερά έλυτρα των Χρυσομηλίδων (Chrysomelidae) χρησιμοποιούνται όχι μόνο για κοσμήματα ^[9] και για παραδοσιακή διακόσμηση στην Ασία ^[10][11], αλλά και από σύγχρονους καλλιτέχνες ^[12][13]. Στον ΙΘ' αιώνα εμφανίζονται στη φορεσιά των κυριών της καλής κοινωνίας ^[14].

Αναφορές

H. Freude, K. W. Harde, G. A. Lohse: Die Käfer Mitteleuropas, Bd.1. Spektrum Akademischer Verlag in Elsevier 1966, ISBN 3-8274-0683-8

1. «Ορισμός στα Αγγλικά και στα Γαλλικά». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιανουαρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2006.
2. Σχηματική παράσταση των ελύτρων
3. Αγγλικό κείμενο για το ανοιγοσφάλισμα των ελύτρων
4. «Εικόνα Cetonia ενώ πετά». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιανουαρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2006.
5. Μεγεθυντικές εικόνες από έλυτρα
6. Lapointe, Stephen L.; Hunter, Wayne B.; Alessandro, Rocco T. (2004). «Cuticular hydrocarbons on elytra of the Diaprepes root weevil Diaprepes abbreviatus (L.) (Coleoptera: Curculionidae)». Agricultural and Forest Entomology 6 (4): 251–257. doi:10.1111/j.1461-9555.2004.00230.x. ISSN 1461-9555.
7. Αγγλικό κείμενο για πολυμορφία χρωμάτων
8. Αγγλικό κείμενο για πολυμορφία χρωμάτων
9. «Αγγλικό κείμενο για τη χρήση ελύτρων σε υφάσματα». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Οκτωβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2006.
10. «Εικόνες από έλυτρα στην Τέχνη, Σιάμ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Σεπτεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2006.
11. «Εικόνα, έλυτρα σε ύφασμα, Ινδία». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Δεκεμβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2006.
12. Εικόνα Theresa Martin mermaid με έλυτρα
13. «Εικόνα Arley Berryhill, υφάσματα με έλυτρα». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιουλίου 2007. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2006.
14. «Εικόνα φόρεμα χορού με έλυτρα». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Αυγούστου 2006. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2006.

Εικ. 2: Κοριός Cyphostethus tristriatus	Εικ. 3: Κολεόπτερο Paederus littoralis	Εικ. 4: Κολεόπτερο Ontholestes tesselatus	Εικ. 5: Δερμάπτερο Forficula auricularia	Εικ. 6: Κολεόπτερο Adalia bipunctata	Εικ.7: Κολεόπτερο Oedemera femorata