Wo soll ich fliehen hin, BWV 5

Η καντάτα Wo soll ich fliehen hin (Πού να καταφύγω;) ^[1], με αριθμό BWV 5, είναι το πέμπτο σε αρίθμηση έργο του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, σύμφωνα με τον συγκεκριμένο κατάλογο τον οποίο εισήγαγε ο Γερμανός μουσικολόγος Βόλφγκανγκ Σμίντερ (Wolfgang Schmieder, 1901 – 1990) και χρησιμοποιείται ευρύτατα σήμερα. Το έργο ανήκει στις εκκλησιαστικές και, μάλιστα, χορωδιακές -ή κοράλ- καντάτες του μεγάλου κάντορα και συνετέθη κατά την παραμονή του στην Λειψία, το 1724. Παρουσιάστηκε στις 15 Οκτωβρίου του ιδίου έτους, την 19η Κυριακή μετά την Κυριακή της Πεντηκοστής (Dominica 19 Post Trinitatis).

Μοντέρνα εκδοχή της τρομπέτας da tirarsi, βασικού οργάνου στην Καντάτα BWV 5

Το αυτόγραφο χειρόγραφο της καντάτας, τώρα στην Βρετανική Βιβλιοθήκη, ανήκε κάποτε στον Ούγγρο βιολονίστα Γ. Γιόακιμ (Joseph Joachim). Είναι γραμμένο με καφέ μελάνι, σε ομάδες με αγκύλες των δύο έως δέκα πενταγράμμων.^[2]

Ιστορικό

Ο Μπαχ έγραψε την καντάτα το 1724, στο δεύτερο έτος του στη Λειψία, και ανήκει στον δεύτερο ετήσιο κύκλο καντατών, έναν κύκλο από κοράλ (χορωδιακές) καντάτες. Τα προβλεπόμενα αναγνώσματα για την συγκεκριμένη ημέρα παρουσίασής της (Κυριακή, 15 Οκτωβρίου 1924) ήταν από την Επιστολή του Παύλου προς τους Εφεσίους (προς Εφεσίους 4: 22-28) - και από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου, η θεραπεία τού παραλυτικού στην Καπερναούμ (Κατά Ματθαίον 9: 1-8).

Κείμενο

Ο ύμνος πάνω στον οποίο βασίζεται η καντάτα ανήκει στον Γερμανό ποιητή και υμνογράφο Γιόχαν Χέερμαν (Johann Heermann, 1585 – 1647),^[3] έχει 11 στροφές και δημοσιεύτηκε το 1630 στο Υμνολόγιο της Δρέσδης (Dresdner Gesangbuch).^[4] Το κείμενο, ωστόσο, ανήκει σε μεταγενέστερο άγνωστο ποιητή, ο οποίος διατήρησε -όπως και σε άλλες κοράλ καντάτες του δεύτερου κύκλου καντατών του Μπαχ-, την πρώτη και την τελευταία στροφές του ύμνου αμετάβλητες, αλλά παρέφρασε τα θέματα των εσωτερικών στροφών με σειρές από εναλλασσόμενα ρετσιτατίβα και άριες. Συγκεκριμένα, ο άγνωστος ποιητής/στιχουργός διατήρησε την πρώτη και την τελευταία στροφή του ύμνου αμετάβλητες, χρησιμοποιώντας τις στροφές 2 και 3 για το 1ο μέρος, την στροφή 4 για το 3ο μέρος, τις στροφές 5, 6 και 7 για το 4ο μέρος, την στροφή 8 για το 5ο μέρος και τις στροφές 9 και 10 για το 6ο μέρος.

Οργανοθεσία και δομή

Η καντάτα είναι γραμμένη στην Σολ Ελάσσονα και έχει 7 μέρη. Ο Μπαχ την συνέθεσε για τέσσερις σολίστες φωνής, τετράφωνη χορωδία και μπαρόκ ενόργανο σύνολο από τρομπέτα da tirarsi, δύο όμποε, δύο βιολιά, βιόλα και μπάσο κοντίνουο. Στην εισαγωγή, η τρομπέτα da tirarsi παίζει colla parte στην σοπράνο (S).^[5]

Μουσικολογικές σημειώσεις

Ο Μπαχ τοποθέτησε δεξιοτεχνικά το «κέντρο» της καντάτας στο 4ο μέρος, το σημείο καμπής μεταξύ «ερήμωσης και ελπίδας», ένα ρετσιτατίβο, που φέρει το πρόσθετο βάρος από το cantus firmus του όμποε. Στο κοράλ της εισαγωγής, ο τόνος πέφτει στην λιτή γραμμή της σοπράνο ενισχυμένη από την τρομπέτα da tirarsi. Τα φωνητικά μέρη ενσωματώνονται σε ένα ανεξάρτητο ρόλο κοντσερτάντε. Τα μοτίβα των οργάνων, που εμφανίζονται επίσης στις χαμηλότερες φωνές, προέρχονται από τη μελωδία, ακολουθώντας την ανοδική κίνηση της πρώτης γραμμής της και την καθοδική κίνηση της δεύτερης γραμμής της. Τα άλλα δύο ρετσιτατίβι είναι secco. Η πρώτη άρια συνοδεύεται μόνο από μια βιόλα obbligato που συμβολίζει την «ροή του αίματος», που ονομάζεται από τον John Eliot Gardiner ως «ορμητική ροή, θεραπευτική επίδραση της Θείας άνοιξης κατά υγρά κύματα, κινήσεις καθαρισμού από κάποιο πρωτότυπο μπαρόκ πλυντήριο» (sic). Άλλωστε, ο τενόρος τραγουδάει το ίδιο μοτίβο στη λέξη wäschet (πλύσιμο).

Ο Μπαχ χρησιμοποιεί την σόλο βιόλα σπάνια σε καντάτες του (δύο φορές, σύμφωνα με τον Boyd). Μάλιστα, μπορεί να είχε παίξει αυτά τα σόλο ο ίδιος.^[6] Η δεύτερη άρια συνοδεύεται από την πλήρη ορχήστρα με την τρομπέτα ως απολύτως απαιτητική (obbligato).^[4]

Μέρος	Τίτλος	Κείμενο	Φόρμα	Σολίστ	Οργανοθεσία	Τονικότητα	Μέτρο
1	Wo soll ich fliehen hin	Χέερμαν	Κοράλ εισαγωγή	SATB (χορωδία)	1 Τρομπέτα da tirarsi (colla parte στην S), 2 Όμποε, 2 Βιολιά, 1 Βιόλα	Σολ Ελάσσων	4/4
2	Der Sünden Wust hat mich nicht nur befleckt	Ανώνυμος	Ρετσιτατίβο	Β		Σολ Ελάσσων	4/4
3	Ergieße dich reichlich, du göttliche Quelle	Ανώνυμος	Άρια	Τ	Βιόλα σόλο	Μιb Μείζων	3/4
4	Mein treuer Heiland tröstet mich	Ανώνυμος	Ρετσιτατίβο	Α	1 Όμποε	Σολ Ελάσσων	4/4
5	Verstumme, Höllenheer	Ανώνυμος	Άρια	Β	1 Τρομπέτα da tirarsi, 2 Όμποε, 2 Βιολιά, 1 Βιόλα	Σιb Μείζων	4/4
6	Ich bin ja nur das kleinste Teil der Welt	Ανώνυμος	Άρια	S		Σιb Μείζων	4/4
7	Führ auch mein Herz und Sinn	Χέερμαν	Κοράλ	SATB (χορωδία)	1 Τρομπέτα da tirarsi (colla parte στην S), 2 Όμποε (colla parte στην S), 2 Βιολιά (1ο colla parte στην S, 2ο colla parte στην A), 1 Βιόλα (colla parte στον Τ)	Σολ Ελάσσων	4/4

(S: Σοπράνο, A: Άλτο, T: Τενόρος, B: Μπάσος)

• Το μπάσο κοντίνουο δεν αναφέρεται ξεχωριστά διότι παίζει σε όλα τα μέρη

Παραπομπές

1. Dellal
2. https://josephjoachim.com/2014/12/07/j-s-bach-cantata-bwv-5-wo-soll-ich-fliehen-hin/
3. "Wo soll ich fliehen hin / Text and Translation of Chorale". bach-cantatas.com. 2005
4. Gardiner
5. Dürr
6. Mincham

Πηγές

• «Λεξικό Μουσικής και Μουσικών» (Dictionary of Music and Musicians) του George Grove, D.C.L (Oxford, 1880)
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, εκδ. 1991.
• Enciclopedia Bompiani-Musica, Milano (εκδ. ΑΛΚΥΩΝ, 1985)
• Gardiner, John Eliot (2005). "Cantatas for the Nineteenth Sunday after Trinity / Erlöserkirche, Potsdam" (PDF). bach-cantatas.com. Retrieved26 October 2011.
• Gardiner, John Eliot (2007). "Cantatas for Easter Sunday, Easter Monday and Easter Tuesday / Georgenkirche, Eisenach" (PDF). Bach-Cantatas
• Dellal, Pamela. "BWV 5 – Wo soll ich fliehen hin".Emmanuel Music
• Dürr, Alfred (2006). ‘’The Cantatas of J. S. Bach: With Their Librettos in German-English Parallel Text. Translated byRichard D. P. Jones’’. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-929776-4
• Mincham, Julian (2010). "Chapter 20 BWV 5 Wo soll ich fliehen hin". jsbachcantatas.com.
• Wolff, Christoph (2002). Johann Sebastian Bach: The Learned Musician. Oxford University Press. ISBN 978-0-393-32256-9.