αστερισμός From Wikipedia, the free encyclopedia
Βοώτης (Λατινικά: Bootes, συντομογραφία: Boo) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση.
Ο μεγάλος αυτός αστερισμός βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, πλην όμως είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Συνορεύει με 8 διαφορετικούς αστερισμούς, τους: Δράκοντα, Μεγάλη `Αρκτο, Θηρευτικούς Κύνες, Κόμη Βερενίκης, Παρθένο, `Οφι (το τμήμα της κεφαλής), Βόρειο Στέφανο και Ηρακλή.
Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
Βοώτης | |
---|---|
πατήστε για μεγαλύτερη εικόνα | |
Συντομογραφία | Boo |
Λατινικό όνομα | Bootes |
Γενική | Bootis |
Έκταση | 906,8 τετ. μοίρες (2,198%) Κατάταξη 13ος |
Αριθμός άστρων (μέγεθος ? 6,5) |
144 |
Πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 90°N - 35°S |
Η ονομασία Βοώτης εμφανίζεται στην Οδύσσεια, και επομένως βρίσκεται σε χρήση για σχεδόν 3.000 χρόνια, αν και αρχικά σήμαινε μόνο το φωτεινότερο αστέρα του. Η ετυμολογία της προέρχεται κατά μία εκδοχή από το βους (βόδι) και το ωθείν (την καθοδήγηση, το σπρώξιμο), δηλαδή τον έβλεπαν ως τον οδηγό της ομηρικής `Αμαξας (Μεγάλη `Αρκτος). Αλλά στους νεότερους χρόνους τον φαντάσθηκαν (Εβέλιος) ως τον κυνηγό που οδηγεί τους Θηρευτικούς Κύνες κυνηγώντας την `Αρκτο γύρω από το βόρειο ουράνιο πόλο: Ο Σκωτσέζος ποιητής Τόμας Καρλάιλ γράφει στο Sartor Resartus:
Μία άλλη ετυμολόγηση είναι από το βοητής (βουερός, θορυβώδης), εξαιτίας των κραυγών του οδηγού προς τα ζώα του ή του κυνηγού καθώς κυνηγά. Σε λατινικές μεταφράσεις της Αλμαγέστης η ιδέα αυτή δίνει τις ονομασίες Vociferator, Vociferans, Clamans, Clamator και Plorans. Ακόμα, Canis Latrans (ο σκύλος που γαυγίζει), που ο Aben Ezra έδωσε στα άστρα του με το εβραϊκό Kelebh hannabah. Οι `Αραβες απέδωσαν την παρόμοια άποψή τους για τον αστερισμό με το Al Awwa. Ο Στάτιος αποκαλεί το Βοώτη Portitor Ursae, ο Βιτρούβιος Custos ή Custos Arcti και ο Οβίδιος Custos Erymanthidos Ursae.
Αρκετά συνηθισμένα ήταν και τα ονόματα Αρκτοφύλαξ και Αρκτούρος (ο φύλακας και ο φρουρός της αρκούδας), με το πρώτο συνήθως να χρησιμοποιείται για τον αστερισμό και το δεύτερο για τον φωτεινότερο αστέρα του, όπως συμβαίνει στο Γεμίνο, τον Πτολεμαίο και στα Φαινόμενα του Αράτου. Οι μεταφραστές του Αράτου όμως συγχέουν τα δύο ονόματα, παρότι ο Κικέρων γράφει κάπου καθαρά: "Arctophylax, vulgo qui dicitur esse Bootes". Με αυτή την μεταγραφή στα λατινικά, ή την Artophilaxe, και ως Arcturus, αμφότερες οι ονομασίες επιβιώνουν για τον αστερισμό μέχρι και το 18ο αιώνα μ.Χ.. Ο μεσαιωνικός `Αγγλος ποιητής Τσόσερ (Chaucer) γράφει για "ye sterres of Arctour". `Αλλες ελληνικές ονομασίες ήταν Κάνδαος και Κανδάων, ενώ κάποιος σχολιαστής του Αράτου απεκάλεσε τον αστερισμό Τρυγετής, επειδή πρωτογινόταν ορατός κάθε χρόνο πριν την ανατολή του Ηλίου όταν πλησίαζε ο καιρός του τρύγου, παρόμοια με τον αστέρα ε της Παρθένου. Η ονομασία Alkalurops, ή Incalurus στους Αλφόνσειους Πίνακες προέρχεται από το ελληνικό Καλαύροψ, το ραβδί του βοσκού, που τώρα είναι η ιδιαίτερη ονομασία του αστέρα μ Βοώτου. Το ραβδί, που τελικώς «μετατράπηκε» σε λόγχη, έδωσε το συνηθισμένο στους `Αραβες Al Ramih, από όπου τα Αναγεννησιακά Aramech, Ariamech κ.ά. παραλλαγές, ή το Al Hamil Luzz (ο λογχοφόρος), το Kolanza του Ριτσιόλι. Ομοίως ο Bayer ανέφερε ότι σε έναν τουρκικό (;;) χάρτη ήταν γραμμένος ως Οϊστοφόρος (ο φέρων βέλος-η), και αλλού Sagittifer και Lanceator. Επίσης, το εναλλακτικό Al Haris al Sama στην αραβική γραμματεία ήταν αρχικά για τον φωτεινότερο αστέρα, αλλά τελικά αποδόθηκε σε όλο τον αστερισμό.
Ο `Αγγλος ανατολιστής Robert Brown, Jr., αναφέρει ότι ο Βοώτης ήταν γνωστός στην Ασσυρία ως Riu-but-same, (οδηγός βοοειδών). Αντίθετα, ο Βοώτης στη μεσαιωνική Πολωνία σχημάτιζε τον Ogka, τον ρυμό της πολύ εκτεταμένης τους Ουράνιας `Αμαξας (Woz Niebeski).
Αλλά μήπως υπήρχε κάποια αντιστοίχιση του ανώνυμου οδηγού, βουκόλου, κυνηγού, κλπ. με ένα συγκεκριμένο, μυθολογικό ή άλλο, πρόσωπο; Πραγματικά, υπήρχε, αλλά χωρίς ομοφωνία. Για μερικούς ήταν ο Λυκάων, ο πατέρας ή παππούς της Καλλιστώς, όταν η νύμφη ταυτιζόταν με τη Μεγάλη `Αρκτο — ή ο Αρκάς, ο γιος της (Οβίδιος). Για άλλους ήταν ο Βορρέας (Septentrio), από τη θέση του στον ουρανό, ξεκλέβοντας έτσι έναν από τους τίτλους των `Αρκτων. Για κάποιους άλλους ήταν ο Φιλόμηλος. Οι διαφορετικές απόψεις των Ελλήνων (το χαρακτηριστικό τους) τελείωναν με όσους θεωρούσαν τον Βοώτη ως τον Ικάριο ή Ικαρίωνα, τον άτυχο αυτό Αττικό ήρωα που πρωτοκαλλιέργησε το αμπέλι, και ταυτόχρονα την κόρη του Ηριγόνη ως την Παρθένο και το πιστό τους σκυλί, τη Μαίρα, ως τον Σείριο ή τον Πρόκυνα. Από αυτή την ταύτιση προήλθε το Icarii boves για το βόδια του Βοώτη (Προπέρτιος). Εδώ ας σημειωθεί η συσχέτιση και πάλι με το αμπέλι, και το γεγονός ότι το επιπεδόσφαιρο του Kircher έδειχνε ένα αμπέλι στη θέση της παραδοσιακής μορφής του αστερισμού. Οι άνθρωποι του Μεσαίωνα ήξεραν τον Βοώτη ως τον `Αγιο Συλβέστρο. Σύμφωνα με τον Καίσιο ίσως ήταν ο Προφήτης Αμώς. Αλλά για τον Weigel ήταν τα Τρία Σουηδικά Στέμματα. Το τελευταίο υπενθυμίζει ότι όταν πρωτοσημειώθηκε ο Βοώτης, περιελάμβανε ίσως και τον σημερινό αστερισμό Βόρειο Στέφανο, εκτός από τους Θηρευτικούς Κύνες (πράγμα βέβαιο).
Η πρότυπη μορφή του αστερισμού χρειάζεται οκτώ ολόκληρες ώρες για να δύσει από τα γεωγραφικά πλάτη της νότιας Ευρώπης και ακόμα και τότε το χέρι του δεν εξαφανίζεται κάτω από τον ορίζοντα, γεγονός πιο εμφανές πριν από 3.000 χρόνια εξαιτίας της μεταπτώσεως του γήινου άξονα. Αυτό εξηγεί το χαρακτηρισμό που του έδωσε ο Όμηρος: «οψέ δύων», αργός στη δύση του. Λιγότερο λακωνικός, ο Άρατος γράφει: «όταν κουραστεί απ' τη μέρα, εξίσου βραδυχρονίζει πάνω απ' το μισό της νύχτας». Το αντίθετο συμβαίνει όταν ανατέλλει σε οριζόντια στάση, από όπου και το επίθετο «αθρόος» («όλος μαζί») του Αράτου.
Οι απεικονίσεις της μορφής στους ιστορικούς άτλαντες των ουρανών είναι συνήθως ενός κυνηγού (εξοπλισμένου με κυνηγετικά όπλα), ώριμου άνδρα στις μεταγενέστερες αναπαραστάσεις και γενικά νεότερου στις παλαιότερες, που κρατά με το δεξί του χέρι τα λουριά των Θηρευτικών Κυνών.
Τέλος, ενδιαφέρον είναι ότι ο Βοώτης μαζί με την «άρκτο-άμαξα», τον Ωρίωνα, τις Υάδες, τις Πλειάδες και τον Σκύλο με τον Σείριο είναι οι μοναδικοί αστρικοί σχηματισμοί που αναφέρονται από τους δύο μεγάλους επικούς ποιητές, τον `Ομηρο και τον Ησίοδο. Ο μεταφραστής του δεύτερου T. Cooke δίνει ένα καλό λόγο: «τα ονόματα που φυσιολογικά ταιριάζουν σε εξάμετρο στίχο», αφού φαίνεται παράλογο οι μεγάλοι αυτοί ποιητές να μη γνώριζαν άλλους αστερισμούς.
Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Βοώτη 85 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 140. Λογικό είναι οι κυριότεροι αστέρες του μεγάλου (περίπου 50 επί 30 μοίρες) αυτού αστερισμού να είναι αρκετά φωτεινοί ώστε να έχουν και δικά τους ιδιαίτερα ονόματα.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.