Αρχαιοπτέρυξ
πρωτόγονο γένος πτηνών / From Wikipedia, the free encyclopedia
Ο αρχαιοπτέρυξ ή αρχαιοπτέρυγα (Archaeopteryx), αναφερόμενο μερικές φορές και με το γερμανικό του όνομα, Urvogel («το πρώτο πτηνό»), είναι το αρχαιότερο και πιο πρωτόγονο γένος πτηνών που είναι γνωστό. Το όνομα προέρχεται από τα αρχαία ελληνικά ἀρχαῖος και πτέρυξ.
Archaeopteryx Αρχαιοπτέρυξ Χρονικό πλαίσιο απολιθωμάτων: Ύστερη Ιουρασική, 150.8–145.5Ma | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
The Berlin Archaeopteryx | ||||||||||||
Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||
| ||||||||||||
Είδη | ||||||||||||
A. lithographica Meyer, 1861 (τύπος) | ||||||||||||
Συνώνυμα | ||||||||||||
Για είδη, δείτε παρακάτω |
Ο αρχαιοπτέρυξ έζησε στην ύστερη Ιουράσια περίοδο, περίπου 150-145 εκατομμύρια χρόνια πριν, εκεί που σήμερα βρίσκεται η νότια Γερμανία, σε μια περίοδο που η Ευρώπη ήταν αρχιπέλαγος νησιών σε μία ρηχή τροπική θάλασσα, πολύ πιο κοντά στον ισημερινό από ό,τι είναι τώρα.
Ο αρχαιοπτέρυξ είχε μέγεθος παρόμοιο με της κίσσας και μπορούσε να φτάσει περίπου μισό μέτρο σε μήκος. Παρά το μικρό του μέγεθος, τα φαρδιά φτερά και την τεκμαιρόμενη ικανότητά του να πετάει ή να αιωρείται, ο αρχαιοπτέρυξ είχε περισσότερα κοινά με μικρά θηριόποδα παρά με τα σύγχρονα πτηνά. Πιο συγκεκριμένα, μοιράζεται τα εξής χαρακτηριστικά με τα δεινονυχοσαύρια (δρομαιοσαυρίδες και τροοδοντίδες): σαγόνια με αιχμηρά δόντια, τρία δάχτυλα με νύχια, μακρυά οστέινη ουρά, τα δεύτερα δάχτυλα του ποδιού είναι υπερεκτάσιμα, πούπουλα (που υπαινίσσονται ομοιοθερμία) και διάφορα σκελετικά χαρακτηριστικά.[1][2]
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά καθιστούν τον αρχαιοπτέρυγα τον πρώτο ξεκάθαρο υποψήφιο για μεταβατικό απολίθωμα μεταξύ των δεινοσαύρων και των πτηνών.[3][4][5] Έτσι ο αρχαιοπτέρυξ παίζει σημαντικό ρόλο, όχι μόνο στην μελέτη της προέλευσης των πτηνών αλλά και στην μελέτη των δεινοσαύρων.
Το πρώτο πλήρες είδος αρχαιοπτέρυγος ανακαλύφθηκε το 1861, δύο χρόνια αφότου ο Τσαρλς Ντάργουιν δημοσίευσε το έργο του Περί της καταγωγής των ειδών, και αποτέλεσε βασικό στοιχείο στο ζήτημα της εξέλιξης. Με την πάροδο των χρόνων ανακαλύφθηκαν εννέα ακόμα απολιθώματα αρχαιοπτέρυγων. Παρά την ποικιλία ανάμεσα σε αυτά τα απολιθώματα, οι περισσότεροι ειδικοί θεωρούν ότι όλα τα ευρήματα ανήκουν στο ίδιο είδος, αν και το ζήτημα είναι ακόμα υπό συζήτηση.
Πολλά από αυτά τα έντεκα απολιθώματα περιέχουν εντυπωμένα πούπουλα —από τα παλαιότερα (αν όχι τα παλαιότερα) άμεσα στοιχεία που υπάρχουν για τα πούπουλα. Επιπλέον, επειδή αυτά τα πούπουλα είναι προηγμένης μορφής (κωπαία φτερά), τα απολιθώματα αυτά αποτελούν στοιχείο τού ότι τα πούπουλα είχαν αρχίσει ήδη να εξελίσσονται για αρκετό καιρό.[6]