Gallienus

Publius Licinis Egnatius Gallienus (c. 218–268) oedd ymerawdwr Rhufain o 260 hyd 268, ar ôl bod yn gyd-ymerawdwr gyda’i dad Valerian I o 253 hyd 260. Daeth yn ymerawdwr ynghanol Argyfwng y Drydedd Ganrif, a bu’n fwy llwyddiannus na’r rhan fwyaf o ymerodron y cyfnod hwn.

Gallienus
Ganwyd	c. 218  Unknown
Bu farw	268  Mediolanum
Dinasyddiaeth	Rhufain hynafol
Galwedigaeth	gwleidydd hynafol, Rhufeinig, bardd, milwr Rhufeinig, gwleidydd
Swydd	ymerawdwr Rhufain, seneddwr Rhufeinig, Conswl Rhufeinig
Tad	Valerian I
Mam	Egnatia Mariniana
Priod	Cornelia Salonina
Partner	Pipara
Plant	Valerian II, Saloninus, Marinianus, Quintus Julius Gallienus
Perthnasau	Galliena
Llinach	Valerian dynasty

Yn 260 cymerwyd Valerian yn garcharor gan Sapor I, brenin Persia. Er i Gallienus glywed fod ei dad wedi ei ladd a’i flingo gan y Persiaid, ni chyhoeddodd hyn I’r boblogaeth am flwyddyn er mwyn cael amser I gryfhau ei safle.

Bathodd Gallienus lawer o arian yn ystod ei deyrnasiad, a defnyddid y darnau arian fel propaganda, yn dangos yr ymerawdwr yn fuddugoliaethus. Roedd gan Gallienus berthynas agos a’r athronydd neoplatoniadd Plotinus. Mae’n ymddangos I Plotinus awgrymu I’r ymerawdwr y posibilrwydd o greu cymuned athronyddol yn seiliedig ar ‘’Weriniaeth’’ Platon, ond oherwydd problemau niferus yr ymerodraeth yn y cyfnod hwn, ni wnaed yr arbrawf.

Ni lwyddodd Gallienus i ddal ei afael ar holl diriogaethau’r ymerodraeth. Bu llawer o ymladd yn y dwyrain ac yn 268 collodd Gallienus ran helaeth o Gâl pan gyhoeddodd y cadfridog Postumus ei hun yn ymerawdwr Ymerodraeth y Galiaid. Yn y brwydro yn erbyn Postumus daeth cadfridog arall, Claudius I’r amlwg ac enillodd ffyddlondeb y llengoedd.

Yr un flwyddyn ymosododd y Gothiaid ar dalaith Pannonia a bwrw ymlaen nes bygwth y brifddinas ei hun. Yr un pryd anrheithiodd yr Alemanni ogledd yr Eidal. Llwyddodd Gallienus I orchfygu’r Gothiaid mewn brwydr ym mis Ebrill 268, yna aeth tua’r gogledd i orchfygu’r Alemanni. Yna ymgyrchodd yn erbyn y Gothiaid eto, a’u gorchfygu ym mrwydr Naissus, gyda llawer o’r clod am y fuddugoliaeth yn ddyledus I’r cadfridog Aurelianus.

Er gwaethaf y llwyddiannau hyn, cododd Aureolus, pennaeth y byddinoedd yn Iliria, mewn gwrthryfel. Ymosododd ar yr Eidal a chipiodd ddinas Milan. Cyrhaeddodd Gallienus yno gyda’i fyddin a gwarchae ar y ddinas, ond ynghanol y gwarchae llofruddiwyd ef. Yr oedd sôn bod Claudius ac Aurelianus a rhan yn y cynllwyn.

Yr oedd Gallienus yn llwyddiannus iawn ar faes y gad, ond ni fedrodd uno’r ymerodraeth yn ystod ei deyrnasiad. Ar ddiwedd ei deyrnasiad yr oedd yr ymerodraeth de facto yn dair rhan, gan fod Ymerodraeth y Galiaid yn y gorllewin a thiriogaethau Zenobia yn Palmyra yn y dwyrain wedi dod yn rhydd o afael yr ymerawdwr.

Rhagflaenydd: Valerian I	Ymerawdwr Rhufain 253 – 260	Olynydd: Claudius II