castell yng Nghricieth From Wikipedia, the free encyclopedia
Castell canoloesol Cymreig yw Castell Cricieth, sy'n sefyll ar glogwyn ar lan Bae Tremadog, ar ymyl tref Cricieth, Gwynedd, yng ngogledd Cymru. Mae gan y castell dŷ porth cadarn a thri thŵr a gysylltir gan fur amgylchynnol. Mae wedi'i gofrestru gan fel Gradd 1 ac yn cael ei warchod a'i gynnal gan Cadw.
Math | castell, cestyll y Tywysogion Cymreig |
---|---|
Sefydlwyd | |
Daearyddiaeth | |
Lleoliad | Cricieth |
Sir | Gwynedd |
Gwlad | Cymru |
Uwch y môr | 48 metr, 47.9 metr |
Cyfesurynnau | 52.9161°N 4.2325°W |
Rheolir gan | Cadw |
Perchnogaeth | Cadw |
Statws treftadaeth | adeilad rhestredig Gradd I, heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru |
Manylion | |
Dynodwr Cadw | CN015 |
Codwyd y castell yn y drydedd ganrif ar ddeg gan Lywelyn ap Iorwerth (Llywelyn Fawr), Tywysog Gwynedd a'i ŵyr, Llywelyn ap Gruffydd. Dechreuodd Llywelyn Fawr ar y gwaith tua'r flwyddyn 1230 gan godi tŷ porth trawiadol, tŵr petryal de-ddwyreiniol a llenfur oddi amgylch y cwrt mewnol. Ymddengys na ddefnyddiwyd y safle cyn hynny. Mae un traddodiad yn honni fod Llywelyn ap Iorwerth wedi cael ei garcharu yn y castell am gyfnod byr gan ei frawd Dafydd yn ystod y brwydro dros olyniaeth coron Gwynedd.
Ychwanegodd Llywelyn ap Gruffudd y llenfur oddi amgylch rhan o'r ward allanol, a'r tŵr de-orllewinol lle cafwyd enghreifftiau cain o gerfwaith carreg pan archwilwyd y safle gan archaeolegwyr. Cynhelid ei lys ar gylch yn y castell ar 26 Chwefror, 1274, a diau iddo gael ei ddefnyddio at y perwyl hwnnw ganddo fo a'i ragflaenwyr sawl gwaith cyn hynny.
Cafodd y castell ei gipio gan Edward I, brenin Lloegr, yn ystod ei ail ryfel ar Gymru (1282 - 83). Cryfhaodd Edward y castell, yn bennaf y tŷ porth, prif amddiffyn y castell. Nid yw'n sicr os dylir priodolir y trydydd tŵr i Edward I ynteu Llywelyn ein Llyw Olaf (yn erbyn ei ddyddio i gyfnod Edward y mae'r ffaith ei fod yn dŵr hirsgwar tebyg i dyrrau eraill a geir mewn rhai o'r cestyll Cymreig).
Yn ail hanner y 13g y marchog enwog Syr Hywel y Fwyall oedd Cwnstabl (ceidwad) y castell.
Yn ystod gwrthryfel Owain Glyn Dŵr cafodd y castell ei gipio ac ei losgi. Disgrifir y digwyddiad a'r amgylchiadau lleol yn nofel hanesyddol cofiadwy J.G. Williams, Betws Hirfaen (gw. isod).
Canodd y bardd Iolo Goch gywydd i Syr Hywel y Fwyall, rywbryd yn y 1370au efallai. Erbyn yr amser hynny roedd y castell wedi troi'n llys i'r uchelwr lleol o Gymro. Disgrifia Iolo'r castell uwchben tonnau geirw'r môr, y gwŷr wrth y byrddau'n chwareu gemau a'r merched yn llunio brodwaith wrth i'r haul disgleirio trwy'r ffenestri gwydr (peth prin iawn yn y cyfnod hwnnw oedd gwydr)[1]:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.