From Wikipedia, the free encyclopedia
Pum llyn mawr dŵr croyw ar y ffin rhwng yr Unol Daleithiau a Chanada yw'r Llynnoedd Mawr sy'n cysylltu â Chefnfor yr Iwerydd trwy Afon Sant Lawrence. Yn hydrolegol, mae pedwar llyn, oherwydd mae llynnoedd Michigan a Huron yn ymuno yn y Straits of Mackinac. Mae Dyfrffordd y Llynnoedd Mawr yn gwneud teithio ar ddŵr rhwng y llynnoedd yn bosib.
| Delwedd:Great Lakes, No Clouds (4968915002) Brighter.jpg, ISS-43 the Great Lakes of North America.jpg | |
| Math | group of interconnected lakes  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Gwlad |  Cymru |
| Arwynebedd | 208,610 km² |
| Cyfesurynnau | 45.8°N 84°W |
 | |
Dyma'r llynnoedd unigol:
Y Llynnoedd Mawr yw'r grŵp mwyaf o lynnoedd dŵr croyw ar y Ddaear, yn ôl cyfanswm arwynebedd, a'r ail-fwyaf yn ôl cyfanswm cyfaint, sef 21% o ddŵr croyw'r Ddaear, yn ôl cyfaint.[1][2][3] Cyfanswm yr arwynebedd yw 94,250 milltir sgwâr (244,106 km2), a chyfanswm y cyfaint (wedi'i fesur ar y datwm dŵr isel) yw 5,439 milltir giwbig (22,671 km3), ychydig yn llai na chyfaint Llyn Baikal (5,666 cu mi neu 23,615 km3, 22–23% o ddŵr croyw wyneb y byd).[4] Oherwydd fod gan y llynnoedd nodweddion tebyg i fôr, megis tonnau cryf, gwyntoedd parhaus, ceryntau cryf, dyfnderoedd mawr, a gorwelion pell, mae'r pum Llynnoedd Mawr wedi cael eu galw'n "foroedd mewndirol" ers cryn amser.[5][6][7][8] Yn ôl ei arwynebedd, Llyn Superior yw'r ail lyn fwyaf yn y byd a'r llyn dŵr croyw mwyaf. Llyn Michigan yw'r llyn mwyaf sydd o fewn un wlad yn gyfan gwbl.[9][10][11][12]
Ffurfiwyd y Llynnoedd Mawr ar ddiwedd y Cyfnod Rhewlifol Olaf, tua 14,000 CP (o flynyddoedd yn ôl), wrth i haenau iâ oedd yn cilio ddatgelu'r basnau a gerfiwyd yn y tir, a oedd wedyn yn llenwi â dŵr tawdd. Mae'r llynnoedd wedi bod yn bwysig o ran teithio, ymfudo, masnach a physgota, gan wasanaethu fel cynefin i lawer o rywogaethau dyfrol mewn rhanbarth sydd â llawer o fioamrywiaeth. Gelwir yr ardal ehangach yn "rhanbarth y Llynnoedd Mawr".[13]
Er bod y pum llyn yn gorwedd mewn basnau ar wahân, maent yn ffurfio un corff o ddŵr croyw, sy'n rhyng-gysylltiedig yn naturiol, o fewn Basn y Llynnoedd Mawr. Fel cadwyn o lynnoedd ac afonydd, maent yn cysylltu canol Gogledd America â Chefnfor yr Iwerydd. O'r ffynhonnell yn Afon Saint Lawrence, mae dŵr yn llifo o Superior i Huron a Michigan, i'r de i Erie, ac o'r diwedd i'r gogledd i Lyn Ontario, yr aber. Mae'r llynnoedd yn draenio ardal eang iawn, trwy lawer o afonydd ac oddeutu 35,000 o ynysoedd.[14] There are also several thousand smaller lakes, often called "inland lakes", within the basin.[15]
 | |
| Notes: | Mae arwynebedd pob petryal yn gymesur â chyfaint pob llyn. Pob mesuriad yn Datwm Dŵr Isel. |
|---|---|
| Ffynhonnell: | EPA[16] |
| Llyn Erie | Llyn Huron | Llyn Michigan | Llyn Ontario | Llyn Superior | |
|---|---|---|---|---|---|
| Arwynebedd[4] | 25,700 km2 (9,910 mi sgw) | 60,000 km2 (23,000 mi sgw) | 58,000 km2 (22,300 mi sgw) | 19,000 km2 (7,340 mi sgw) | 82,000 km2 (31,700 mi sgw) |
| Cyfaint[4] | 480 km3 (116 cu mi) | 3,500 km3 (850 cu mi) | 4,900 km3 (1,180 cu mi) | 1,640 km3 (393 cu mi) | 12,000 km3 (2,900 cu mi) |
| Drychiad[16] | 174 m (571 tr) | 176 m (577 tr) | 176 m (577 tr) | 75 m (246 tr) | 182.9 m (600.0 tr) |
| Dyfnder cyfartalog | 19 m (62 tr) | 59 m (195 tr) | 85 m (279 tr) | 86 m (283 tr) | 147 m (483 tr) |
| Uchafswm y dyfnder[17] | 64 m (210 tr) | 228 m (748 tr) | 282 m (925 tr) | 245 m (804 tr) | 406 m (1,333 tr) |
| Prif drefi | Buffalo, NY Erie, PA Cleveland, OH Lorain, OH Toledo, OH Sandusky, OH |
Alpena, MI Bay City, MI Owen Sound, ON Port Huron, MI Sarnia, ON |
Chicago, IL Gary, IN Green Bay, WI Sheboygan, WI Milwaukee, WI Kenosha, WI Racine, WI Muskegon, MI Traverse City, MI |
Hamilton, ON Kingston, ON Mississauga, ON Oshawa, ON Rochester, NY Toronto, ON |
Duluth, MN Marquette, MI Sault Ste. Marie, MI Sault Ste. Marie, ON Superior, WI Thunder Bay, ON |
Gan fod arwynebau Llynnoedd Superior, Huron, Michigan, ac Erie i gyd tua'r un drychiad uwchlaw lefel y môr, tra bod Llyn Ontario yn sylweddol is, ac oherwydd bod Sgarpment Niagara yn atal yr holl fordwyo naturiol, gelwir y pedwar llyn uchaf yn gyffredin yn "upper great lakes". Nid yw'r dynodiad hwn yn swyddogol. Mae'r rhai sy'n byw ar lan Llyn Superior yn aml yn cyfeirio at yr holl lynnoedd eraill fel "y llynnoedd isaf", oherwydd eu bod ymhellach i'r de.[18]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
