Ыт-тĕкел (физика)
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ыт-тĕкел ( е ыт-тĕкеллĕх) — физикăлла капăн пĕр-пĕр дискретлă трансформацисем вăхăтĕнче хăйĕн плюслăх-минуслăхне сыхлаяс (е хирĕçле паллăллă пулаяс) палăрăмĕ. Ку япала +1 е −1 хисепсемпе палăрăнать.
- A′ = P·A,
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Disambig_gray.svg/20px-Disambig_gray.svg.png)
кунта
- A, A′ — инверси умĕнхи тата хыççанхи физикăлла кап;
- P — A капăн ыт-тĕкеллĕхĕ.
Ыт-тĕкеллĕх уйрăмах квантла физикăра пысăк пĕлтерĕшлĕ, мĕншĕн тесен хум функцийĕн палăрăмĕ çавнашкал. Хум функцийĕ пĕрче (атома, нуклонсара) палăртать те, çавăнпа ун енĕсем пĕрче хăйне те пырса тивеççĕ.
Плюслă ыт-тĕкеллĕхлĕ капсене ытă (ыт) капсем теççĕ, минуслисене — тĕкел. Кап ыт е тĕкел пуласси унăн математикăлла енĕсенчен килет; тĕрĕсрех: çак физикăлла капа кăтартакан математикăлла объектăн инверсиленекен параметр тĕлĕшĕнчи трансформацилле енĕсенчен. Капсен палăртнă трансформацисем тĕлĕшĕнчен ыт-тĕкеллĕх тавраш пулмасса та пултарать.
Ыт-тĕкеллĕх мультипликативлă кап: темиçе хускалми пайран тăракан тытăмăн ыт-тĕкеллĕхĕ хайхи пайсен ыт-тĕкеллĕхĕсен хутланăвĕпе тан.