Органикăлла мар япалалăх

Органикăлла мар япалалăхсем — органикăлла теме май çук ансат тата кăткăс япалалăхсем. Ку ушкăна молекулисен шутĕнче кăмрăкамăш атомĕсем çук япалаллăхсем тата, традицие кура, молекулисенче кăмрăкамăш атомĕсем те пур хăшпĕр япалалăхсем те кĕреççĕ. Органикăлла мар япалалăхсем, органикăллисемпе танлаштарсан, молекулисен тытăмĕнче кăмрăкамăш атомĕсенчен тăракан скелет çуккипе уйрăлса тăраççĕ.

Йыш (классификаци)

Органикăлла мар япалалăхсем икĕ пысăк ушкăна пайланаççĕ:

• Ансат япалалăхсем — молекулисем пĕр элементăн атомĕсенчен тăраççĕ;
• Кăткăс япалалăхсем — молекулисем икĕ е ытларах элементăн атомĕсенчен тăраççĕ.

Ансат япалалăхсем хăйсем, физикăлла тата химилле палăрăмсене кура, ак çакнашкал йышсене пайланаççĕ:

• металсем (Li, Na, K, Mg, Ca и др.);
• металмаррисем (F₂, Cl₂, O₂, S, P и др.);
• амфотерлă ансат япалалăхсем (Zn, Al, Fe, Mn и др.);
• пархатарлă газсем (He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn).

Кăткăс япалалăхсем, физикăлла тата химилле палăрăмсене кура, ак çакнашкал йышсене пайланаççĕ:

• Оксидсем:

• Тĕп оксидсем (CaO, Na₂O тата ыттисем.);
• Йӳçĕкле оксидсем (CO₂, SO₃ тата ыттисем.);
• амфотерлă оксидсем (ZnO, Al₂O₃ тата ыттисем.);
• иккĕлле оксидсем (Fe₃O₄ тата ыттисем.);
• тăварамăш мар оксидсем (CO, NO тата ыттисем.);

• Гидроксидсем;

• никĕссем (NaOH, Ca(OH)₂ тата ыттисем.);
• Йӳçĕксем (H₂SO₄, HNO_м3 тата ыттисем.);
• амфотерлă гидроксидсем (Zn(OH)₂, Al(OH)₃ тата ыттисем.);

• Тăварсем:

• вăтам тăварсем (Na₂SO₄, Ca₃(PO₄)₂ тата ыттисем.);
• йӳçĕк тăварсем (NaHSO₃, CaHPO₄ тата ыттисем.);
• никĕслĕ тăварсем (Cu₂CO₃(OH)₂ тата ыттисем.);
• иккĕлле е/тата комплекслă тăварсем (CaMg(CO₃)₂, K₃[Fe(CN)₆], KFe^III[Fe^II(CN)₆] тата ыттисем.);

• Бинарлă япалалăхсем:

• йÿçамăшсăр йÿçексем (HCl, H₂S тата ыттисем.);
• йÿçамăшсăр тăварсем (NaCl, CaF₂ тата ыттисем.);
• ытти бинарла япалалăхсем (AlH₃, CaC₂, CS₂ тата ыттти те.).

Молекулисенче кăмрăкамăш та пур органикăлла мар япалалăхсем

Çак япалалăхсене, традицине кура, органикăлла маррисен йышне кĕртеççĕ:

• Карбонатсем
• Карбидсем
• Цианидсем
• Кăмрăкамăш оксичĕсем
• Цианатсем
  • Органикăлла мар тиоцианатсем (роданидсем)
  • Селеноцианатсем
• Карбониллĕ комплекссем

Вуламалли

• Анорганический // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Лидин Р. А., Молочко В. А., Андреева Л. Л., Цветкова А. А. Основы номенклатуры неорганических веществ. — 1983.
• Грушко Я. М. Вредные неорганические соединения в промышленных выбросах в атмосферу. — Л., 1988.
• Грушко Я. М. Вредные химические вещества. Неорганические соединения элементов I—IV групп. — Л., 1988.
• Грушко Я. М. Неорганические соединения V—VIII групп. — Л., 1989.
• Филов В. А. Вредные химические вещества. Неорганические соединения элементов V—VIII групп. — 1989.

Каçăсем

• НОМЕНКЛАТУРА НЕОРГАНІЧНИХ СПОЛУК //Фармацевтична енциклопедія
• Inorganic Molecules — таблиця основних неорганічних сполук та їхніх властивостей. (акăлч.)