Кăшлавçăсем

Кăшлавçăсем (лат. Rodentia) — сĕт ĕçекенсен чи йышлă ушкăнĕ. Mammal Species of the World (2005) хыпар кĕнекинче 2277 кăшлакан чĕрчуна асăннă^[1]. Çак ушкăна кĕрекенсем диастемăпа тата çӳлти тата аялти янахсенче пĕрер мăшăр шултра касав шăлсемпе уйрăлса тăраççĕ.

Пур çĕрте те сарăлнă, хăшпĕр утрав çинче, çаплах Антарктидăра çеç çук.

Сăнĕ-тĕсĕ

Кăшлакан чĕрчунсен кĕлеткисем пысăках мар, 5 см хăшпĕр шăшин, 130 см капибарăн^[2]. Вăтамран, 50 см ытла мар^[3]. Хӳри қелеткинчен чылаях вăрăмрах (пĕчĕк шăшисен тата тушканчиксен), çаплах пачах та çук пулать^[2].

Пысăкăш

Капибара, халĕ пурăнакан мăнтай кăшлавçă, 91 кг çити таять.

Çынпа хутшăнни

Чир-чĕр ертекенсем

Этемпе юнашар пурăнакан кăшлавçăсем, килте-и е тискер чĕрчунсем-и - чире саракансем шутланаççĕ^[4]. Сăмахран, кăшлакан чĕрчунсем яланах листери инфекцине ертеççĕ^[5]. Унсăр пуçне вĕсен шăкĕнчи шурри е юн шывĕ аллерги тăваççĕ^[4].

Пăрăнтăксем çутçанталăкра сахалтан та 8 хăрушла чире чĕртекене, вĕсен хушшинче сăвăс энцефаличĕ, риккетсиоз, токсоплазмоз тата ур., ертеççĕ^[6] Сăвăрсем çутçанталăкри бубон чумине куçараççĕ.^[7]

Ял хуçалăхĕнче сиен кӳрекенсем

Кăшлавçăсем культурăра

Миниатюрăсем çинче

Тĕрлĕрен кăшлавçăна марккă, вак укçа тата паллăх медалĕсем çинче чылай патшалăхра ӳкернĕ. Çапла, сăмахран Раççей банкĕ 2008 çулхи утăн 1-мĕшĕнче «Сохраним наш мир» вак укçа серинче хаклă металран çапнă 8 паллă вак укçа хушшинче ахаль хăнтăра кăтартнă. Мăйăр катакан пакшана 1992 çулта пичетленĕ 50 пуслă беларус купюрин аверсĕ çинче пур^[8].

Геральдикăра

• Коми Республикинчи Кулом вăрри районĕн гербĕ çинче пакша урисемпе мăйăра тытса тăрать, çак ĕнтĕ кунти вăрман пуянлăхне палăртать^[9].
• Сарăлнă геральдика чĕрчунĕ — хăнтăр. Унăн сăнарне Европăри темиçе хулан гербĕ çине вырнаçтарнă: Омли, Норвеги; Беверн, Германи; Биберштайн, Швейцари; Ломжа, Польша; Тĕмен, РФ; Веброн, Франци.

Асăрхавсем

1. Wozencraft, W. C. Mammal Species of the World / Wilson D. E. & Reeder D. M. (eds). — 3rd edition. — Johns Hopkins University Press, 16 November 2005. — ISBN 0-801-88221-4
2. Соколов В. Е. Систематика млекопитающих. Отряды: зайцеобразных, грызунов. — М.: Высшая школа, 1977. — 20000 экз.
3. Громов И. М., Ербаева М. А. Млекопитающие фауны России и сопредельных территорий. Зайцеобразные и грызуны. — СПб.: 1995. — 1000 экз.
5. Листерии: роль в инфекционной патологии человека и лабораторная диагностика 2016 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ.
6. Бурундук на сайте zoovet.ru
7. Бубонная чума в Киргизии грозит России
8. Белка на сайте zoovet.ru
9. Герб Усть-Куломского района.

Литература

• (2001) «Molecular phylogeny and divergence time estimates for major rodent groups: Evidence from multiple genes». Molecular Biology and Evolution 18 (5): 777–791. PMID 11319262.
• Carleton, M. D. and G. G. Musser. 2005. «Order Rodentia», pp. 745—752 in Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference. Johns Hopkins University Press, Baltimore.
• (2002) «Evaluating rodent management with Cambodian rice farmers». Cambodian Journal of Agriculture 5: 21–26.
• McKenna, Malcolm C., and Bell, Susan K. 1997. Classification of Mammals Above the Species Level. Columbia University Press, New York, 631 pp. ISBN 0-231-11013-8
• Nowak, R. M. 1999. Walker’s Mammals of the World, Vol. 2. Johns Hopkins University Press, London.
• (2004) «Phylogeny and divergence date estimates of rapid radiations in muroid rodents based on multiple nuclear genes». Systematic Biology 53 (4): 533–553. DOI:10.1080/10635150490468701. PMID 15371245.
• University of California Museum of Paleontology (UCMP). 2007 «Rodentia».
• Wilson, D. E. and D. M. Reeder, eds. 2005. Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference. Johns Hopkins University Press, Baltimore.
• Wolfgang Maier: Rodentia, Nagetiere. In: Wilfried Westheide, Reinhard Rieger (Hrsg.): Spezielle Zoologie. Teil 2: Wirbel- oder Schädeltiere. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg — Berlin 2004, 712 Seiten, ISBN 3-8274-0307-3.
• Grant Singleton, Christopher R. Dickman, D. Michael Stoddart: Nager. In: David W. Macdonald (Hrsg.): Die große Enzyklopädie der Säugetiere. Könemann Verlag, Königswinter 2004, S. 578—587, ISBN 3-8331-1006-6 (deutsche Übersetzung der Originalausgabe von 2001).
• Hans-Albrecht Freye: Die Nagetiere. In: Bernhard Grzimek et al. (Hrsg.): Grzimeks Tierleben. Bd. 11. Säugetiere 2. Kindler Verlag, Zürich 1969, S. 204—211.
• Richard Lydekker: Rodentia. In: The Encyclopædia Britannica. 11. Ausgabe. Bd. 13. University of Cambridge, New York 1911, S. 437—446.