Археологи культури

Археологи культури — пĕр территориллĕ, пĕр тапхăрлă, пĕрлĕхлĕ уйрăм пахалăхсемлĕ материаллă палăксен пухăвĕ.

Археологи культурисен шучĕсем

Палеолит

Культура	Вăхăчĕ	Сарăлнă вырăнĕ
Олдувай	пирĕн эрăччен 2600000—пирĕн эрăччен 500000	Тухăç тата çурçĕр Африка, Палестина
Диринг	пирĕн эрăччен 3200000-пирĕн эрăччен 1800000(??)	Якути
Аббевиль, е шелль	пирĕн эрăччен 300000— пирĕн эрăччен 100000	Европăн анăçрипе кăнтăр пайĕсем
Ашель	пирĕн эрăччен 300000—пирĕн эрăччен 100000	Африка, Малти Хĕвелтухăç, Европăн анăçрипе кăнтăр пайĕсем
Мустьер	пирĕн эрăччен 100000—пирĕн эрăччен 33000	Европăн чылай пайĕ, Çывăх Тухăç, Вăтам Ази, Казахстан
Костенко-стрелец	пирĕн эрăччен 32000—пирĕн эрăччен 30000	СНГ кăнтăр пайĕсем
Перигор	пирĕн эрăччен 31000—пирĕн эрăччен 18000	Анăçпа Тĕп Европа
Ориньяк	пирĕн эрăччен 30000—пирĕн эрăччен 20000	Анăçпа Тĕп Европа
Костенко-авдей	пирĕн эрăччен 22000—пирĕн эрăччен 19000	СНГ кăнтăр пайĕпе Тĕп Европа
Солютри	пирĕн эрăччен 19000—пирĕн эрăччен 16000	Анăç Европа
Мадлен	пирĕн эрăччен 18000—пирĕн эрăччен 9000	Анăçпа Тĕп Европа
Кловис	пирĕн эрăччен 13200—пирĕн эрăччен 12900	Çурçĕр Америка
Свидер	пирĕн эрăччен 10000—пирĕн эрăччен 8000	Польша, Литва, Белоруси

Мезолит

Культура	Вăхăчĕ	Сарăлнă вырăнĕ
Натуфи	пирĕн эрăччен 10000 до н. э.—пирĕн эрăччен 7000	Палестина, Ливан, Сири
Аçил	пирĕн эрăччен 8000—пирĕн эрăччен 7500	Франци, Германи
Аренсбург, е Лингби	пирĕн эрăччен 9000—пирĕн эрăччен 8000	Çурçĕр тата Балти тинĕсĕсен кăнтăр çыранĕсем
Аскола	пирĕн эрăччен 9000—пирĕн эрăччен 6500	Карели
Маглемозе	пирĕн эрăччен 8000—пирĕн эрăччен 5000	Çурçĕр тата Балти тинĕсĕсен кăнтăр çыранĕсем, Дани, Англи, Скандинавин кăнтăрĕ
Неман (мезолит тапхăрĕ)	приĕн эрăччен 8000—пирĕн эрăччен 4000	Литва, Белорусин çурçĕр-анăç пайĕ
Кундас	пирĕн эрăччен 8000—пирĕн эрăччен 3000	Эстони, Латви, Литваниçурçĕр пайĕ, Ленинград облаçĕ
Комса	пирĕн эрăччен 8000—пирĕн эрăччен 3000	Норвегин, Коль çурутравĕн çурçĕр çыранлăхĕ
Капси	пирĕн эрăччен 8000—пирĕн эрăччен 4000	Çурçĕр-Анăç Африка
Суомусъярви	пирĕн эрăччен 6500—пирĕн эрăччен 4000	Финлянди, Карели
Тарденуаз	пирĕн эрăччен 6000—пирĕн эрăччен 3000	Анăçпа Тĕп Европа
Эртебелле	пирĕн эрăччен 6000—пирĕн эрăччен 3000	Балти тинĕсĕн кăнтăр çыранĕ, Дани, Скандинавин кăнтăр пайĕ

Неолитпа энеолит

Культура	Вăхăчĕ	Сарăлнă вырăнĕ
Хассун	пирĕн эрăччен 6000—пирĕн эрăччен 5000	Ирак, Иран
Сескло	пирĕн эрăччен 6000—пирĕн эрăччен 4500	Греци
Караново	пирĕн эрăччен 6000—пирĕн эрăччен 4500	Болгари
Бугпа Днестр	пирĕн эрăччен 6000—пирĕн эрăччен 3800	Анăç Украина
Самарра	пирĕн эрăччен 5000—пирĕн эрăччен 4500	Ирак, Иран
Файӳм	пирĕн эрăччен 5000—пирĕн эрăччен 4000	Анатри Икĕпат
Анау	пирĕн эрăччен 5000—пирĕн эрăччен 2000	Кăнтăр Туркменистан
Кампини	пирĕн эрăччен 5000—пирĕн эрăччен 3000	Çурçĕр Франци, Бельги
Халаф	пирĕн эрăччен 4500—пирĕн эрăччен 4000	Ирак, Сири, Турцин тухăç пайĕ
Димини	пирĕн эрăччен 4500—пирĕн эрăччен 4000	Греци
Вăтам стог	пирĕн эрăччен 4500—пирĕн эрăччен 3500	Украина, кăнтăр Раççей
Винча	пирĕн эрăччен 4500—пирĕн эрăччен 3000	Югослави, Румынин кăнтăр-анăç пайĕ
Йăрăм керамика	пирĕн эрăччен 4500—пирĕн эрăччен 2000	Ытларах Танайçум çĕр-шывĕсем
Днепрпа Донец	пирĕн эрăччен 4500—пирĕн эрăччен 2200	Украина, Белоруси
тури Атăл	пирĕн эрăччен 4500—пирĕн эрăччен 3000	Çӳлти тата вăтам Атăл
Сперрингс	пирĕн эрăччен 4200—пирĕн эрăччен 3300	Карели, Финлянди
Эль-обейди (убейди)	пирĕн эрăччен 4000—пирĕн эрăччен 3000	Месопотами
Бадари	пирĕн эрăччен 4000—пирĕн эрăччен 3500	Икĕпат
Неман (неолит тапхăрĕ)	пирĕн эрăччен 4000—пирĕн эрăччен 2000	Литва, Белорусин çурçĕр-анăç пайĕ
Яньшао	пирĕн эрăччен 4000—пирĕн эрăччен 2000	Хуанхэ шывĕн вăтам тата анатри юхăмĕ
Кельтеминар	пирĕн эрăччен 4000—пирĕн эрăччен 2000	Амударьяпа Зеравшан хушшинчи çĕрсем
Триполь	пирĕн эрăччен 5200—пирĕн эрăччен 3400	Анăç Украина, Молдави, Румыни
Оса-Нарва	пирĕн эрăччен 3800—пирĕн эрăччен 2500	Балтиçум, Белорусин çурçĕр-анăç пайĕ
Ям	пирĕн эрăччен 3600—пирĕн эрăччен 2300	Украина, кăнтăр Раççей
Негада	пирĕн эрăччен 3500—пирĕн эрăччен 2800	Икĕпат
Варинкке евĕр чĕркке	пирĕн эрăччен 3500—пирĕн эрăччен 2200	Тĕп Европа, Дани, Скандинавин кăнтăр пайĕ
Льял	пирĕн эрăччен 3500—пирĕн эрăччен 2200	Çурçĕр Украина, Аталпа Ока хушшинчи территори
Кăтартуллă гребенчато-ямочной керамика	пирĕн эрăччен 3000—пирĕн эрăччен 2300	Финлянди, Эстони, Латви, Ленинград облаçĕ
Инд айлăмĕсем	пирĕн эрăччен 2800—пирĕн эрăччен 2200	Инд тата Ганг шыв-çĕр лаптăкĕсем
Майкоп	пирĕн эрăччен 3500—пирĕн эрăччен 3000	Çурçĕр Кавказ
Вăтам Днепр	пирĕн эрăччен 2800—пирĕн эрăччен 1800	Çурçĕр Украина, Белоруси
Кантраллă керамика	пирĕн эрăччен 2300—пирĕн эрăччен 1800	Дани, Германи, Раççей, Белоруси, Балти, Скандинави çĕршывĕсем
Вислăпа Неман (жучь)	пирĕн эрăччен 2300—пирĕн эрăччен 1500	Çурçĕр-тухăç Польша, Калининград облаçĕ, Литва, Латви
Ладья евĕр пуртăсен	пирĕн эрăччен 2900—пирĕн эрăччен 2000	Эстони, Финляндин кăнтăрпа анăç пайĕсем, Швеци, Норвеги
Чан евĕр черкке культури	пирĕн эрăччен 2200—пирĕн эрăччен 1800	Анăçпа Тĕп Европа
Волос	пирĕн эрăччен 2800—пирĕн эрăччен 2400	Атăлпа Ока хушшинчи территори
Фатьян	пирĕн эрăччен 2500—пирĕн эрăччен 2000	Атăлăн çӳлти тата вăтам юхăмĕ
Киукайнен	пирĕн эрăччен 1800 — пирĕн эрăччен 1300	Финляндин кăнтăрпа анăç пайĕсем

Бронза ĕмĕрĕ

Культура	Вăхăчĕ	Сарăлу вырăнĕ
Эгей (крит-микен)	пирĕн эрăччен 300—пирĕн эрăччен 1100	Эгей тинĕсĕн çыранĕсемпе утравĕсем, Крит, Кипр, Греци
Катакомба	пирĕн эрăччен 2700—пирĕн эрăччен 2200	Атăлпа Днестр антри юхăмĕсен хушшинчи территори
Унетĕч	пирĕн эрăччен 1800—пирĕн эрăччен 1500	Чехи, Словаки, Германин кăнтăр пайĕ, Австрин тухăç пайĕ, Польшăн анăçĕ
Андрон	пирĕн эрăччен 2000—пирĕн эрăччен 1400	Çӳлти Енисей, Сырдарьяпа Кантăр [Урал (тусем)|Урал]] хушшинчи çĕрсем
Террамарсем	пирĕн эрăччен 1500—пирĕн эрăччен 1200	Çурçĕр Итали
Пураллă	пирĕн эрăччен 2000—пирĕн эрăччен 1500	Уралтан Днепр çити, Окапа Хура тинĕс хушшинче
Курган	пирĕн эрăччен 1500—пирĕн эрăччен 1200	Тĕп Европăн кăнтăр пайĕ
Лужич	пирĕн эрăччен 1300—пирĕн эрăччен 400	Чехи, Германи, Польшăн анăç пайĕ
Полей погребальных урн	пирĕн эрăччен 1200—пирĕн эрăччен 800	Южная часть Тĕп Европăн кăнтăр пайĕ
Кобан	пирĕн эрăччен 1100—пирĕн эрăччен 400	Çурçĕр Кавказ
Асва	пирĕн эрăччен 800—пирĕн эрăччен 500	Эстони çыран хĕррисем тата Финлянди

Тимĕр ĕмĕрĕ

Культура	Вăхачĕ	Сарăлнă вырăнĕ
Гальштат	пирĕн эрăччен IX ĕмĕр-пирĕн эрăччен V ĕмĕр	Тухăç Франци, Германин кăнтăрĕ, Швейцари, Австри, Чехи, Венгрин анăçĕ, Югослави тата Албани
Виллан	пирĕн эрăччен IX ĕмĕр-пирĕн эрăччен VI ĕмĕр	Çурçĕр Италин анăç пайĕ
Анань	пирĕн эрăччен VIII ĕмĕр-пирĕн эрăччен III ĕмĕр	Чулман Атăл, вăтам Атăл
Скиф	пирĕн эрăччен VII ĕмĕр-пирĕн эрăччен III ĕмĕр	Хура тинĕс çумĕнчи çеçенхирсем
Городец	пирĕн эрăччен VII ĕмĕр — пирĕн эрăччен V ĕмĕр	Окан вăтам тата анатри юхăмĕ, вăтам Атăл
Тиек	пирĕн эрăччен VII ĕмĕр — V ĕмĕр	Атăлпа Ока хушшинчи çĕрсен анăç пайĕ
Ясторфа	пирĕн эрăччен VI ĕмĕр-I ĕмĕр	Германи, Дани
Латен	пирĕн эрăччен V ĕмĕр-I	Анăç Европа, Тĕп Европăн кăнтăр пайĕ
Сармат	пирĕн эрăччен IV ĕмĕр — IV	Танайпа Тобол хушшинчи вырăнсем
Саргат	пирĕн эрăччен VII ĕмĕр — IV	Анăç Çĕпĕр вăрман-çеçенхирĕлĕх
Зарубинеч	пирĕн эрăччен II ĕмĕр — III	Днепăрăн вăтам юхăмĕ
Пьянобор	пирĕн эрăччен II ĕмĕр — V ĕмĕр	Чулман Атăл, вăтам Атăл
Чул картиллĕ çăвасем	пирĕн эрăччен I ĕмĕр-V ĕмĕр	Эстони, Латвин çурçĕрĕ
Черняхов	пирĕн эрăччен II ĕмĕр-IV ĕмĕр	Анăç Украина, Молдави, Румынин тухăçĕ
Прага	пирĕн эрăччен VI ĕмĕр-VII ĕмĕр	Тĕп Европăн тухăçĕ, Белорусин кăнтăр пайĕ, Украинăн анăçĕ, Молдави, Румыни

Çавăн пекех пăхăр

• Китай неолит культурисен шучĕсем
• Çĕпĕр археологи культурисен шучĕсем

Вуламалли

• Левин М. Г., Чебоксаров Н. Н. Хозяйственно-культурные типы и историко-этнографические области. // Советская этнография. 1955. 4.
• Монгайт А. Л. Археологические культуры и этнические общности. // Народы Азии и Африки. 1967. 1.
• Формозов А. А. Этнокультурные области на территории Европейской части СССР в каменном веке. — М., 1959.
• Eggers Н. J. Einführung in die Vorgeschichte. — Мünch., 1959.
• De Laet S. L’archéоlogie et ses probleмеs. — Berchem-Brux., 1954.