Remove ads
Михаи́л Серге́евич Горбачёв (Привольное, Ставрополь енĕ) — ССКП Тĕп секретарĕ (пуш, 11 1985 — çурла, 23 1991), пĕрремĕш, çаплах юлашки ССРП президенчĕ (пуш, 15 1990 — раштав, 25 1991). Горбачёв-Фонд пуçлăхĕ. Нобель лăпкăлăх парни лауреачĕ (1990). Горбачёв ССКП тата патшалăх ĕçлĕхĕнче Совет Союзĕнче çĕнетӳ ĕçĕпе — перестройкăпа — тăрмашнă, анчах та çакă Совет Союзĕ арканнипе сӳнет, çаплах вăл ĕçленĕ тапхăрта сивлек вăрçă (паралеллĕ капитуляци ĕçĕсем пыраççĕ) вĕçленет. Горбачёвăн ĕç-пуçĕ тĕрлĕ хаклавлă шутланать.
Remove ads
Çӳлти влаҫра чухне Горбачев 1987 ҫулхи кăрлач уйăхĕнче ССКП ТК пленумӗнче "перестройка" политикине пуçарса янă, каярахпа çак процесс пасарлă экономика, ирӗклӗ суйлав еннелле туртса кайнă, ССКП монополлӗ влаҫне пӗтерсе пынӑ тата ССРП аркатса янă[7].. Александр Яковлев асăннипе, 1985 ҫулта вăл Горбачева совет йĕркелĕшне пĕтерсе хурса çӗршывра улшӑнусем тумашкăн план сӗннĕ пулнă, анчах та Горбачев: "халлӗхе иртерех-хе" тенĕ. Яковлев шухӑшӗпе, Горбачев ун чухне "совет йĕркелĕшне пăрахăçласшăн пулман[8].
Горбачев пуҫарнипе пулнисен ят-йышĕ:
- Хӑвӑртлану — 1985 ҫулхи акан 20-мӗшӗнче кăларнă лозунг: промăçлăха хăпартмалла, халăх пурнăçне кӗске вӑхӑтра лайăхлатмалла; çак кампанире промăçлăх хӑвачӗсем чакма тытăннă, кооператорсен юхӑмӗ пуçă çĕкленĕ, перестройкăна хатĕрленĕ.
- 1985 çулхи çăвăн 17-мĕшĕнче пуçланă алкоголе хирĕçле кампанире алкоголь ĕçмисен хакĕ 45 % ӳснĕ, алкоголе кăларасси чакнă, иçĕм çырла тĕммисене касса пĕтернĕ,[10], [11][12], лавккара сахăр пĕтнĕ (халăх аншарли юхтарма тытăннă), ӳсĕр пуçпа тунă пуçиле ĕçĕсем сахалланнă[13][14]. Çак мероприятие Егор Лигачёвпа Михаил Соломенцев пуçарса янă, вĕсене Горбачёв хĕрӳллĕ пулăшнă. ССРП правительствин председателĕ Николай Рыжков каланипе, «урăлăхшăн кĕрешнипе» патшалăх 62 млрд совет рубльне çухатнă[15]. 2015 çулта Горбачёв алкоголе хирĕçле кампание ирттернĕ чухне нумай йăнăш тунă, тенĕ[16].
- 1985 ҫулхи декабрь уйӑхӗнче Горбачев хӑйӗн ҫывӑх юлташӗпе ССКП ТК секретарĕпе Е. К. Лигачевпа канашласа, Н. И. Рыжков премьер-министр хирӗҫ пулнине шута илмесĕр, Мускав хула комитечӗн пӗрремӗш секретарĕ пулмашкăн Б. Н. Ельцина лартма шутланă.
- 1986 ҫулхи акан 8-мӗшӗнче Михаил Горбачев Тольяттире Атăлçи автосавутне кайса курнӑ. Ҫак визита пĕтĕмлетсе "АвтоВАЗ" базинче УАП «АвтоВАЗ» ăслăх-техника центрне туса хурасси пирки пĕлтернĕ, ҫакӑ совет автопромӗшĕн пӗлтерӗшлӗ ĕç пулса пулса тӑнă. Тольяттире Горбачев хӑйӗн докладӗнче "перестройка" сӑмаха пӗрремӗш хут уҫӑмлӑн калать, çакна вара массăллă информаци хатĕрĕсен ҫӗнӗ тапхӑрти лозунгӗ пулса тӑнă[17][18].
- 1986 çулхи çăвăн 1-мĕшĕнче, Чернобыль АЭС аварийĕ хыççăн, Горбачёв хушнипе, пурăнан халăх хушшинче паника кăларас мар тесе, Киевре, Минскре тата ытти хуласенче те, çынсен сывлăхĕпе теветкеллесе, çу уявĕн демонстрацине ирттернĕ[19][20]«Манифестацие чарман, мĕншĕң тесен çăвăн 1-мĕшĕ тĕлне мĕн пулса иртнине йăлтах пĕлмен. Чăнах, эпир паникăран хăранă — нумай миллионлă хулара массăллă паника мĕн туса хума пултарнине хăвăр тавçăрма пултарăр! Халĕ ĕнтĕ çак йăнăш пулнине ăнланатпăр»[21].
- 1986 ҫулхи çу уйӑхӗн 15-мӗшӗнче ĕçлесе илмен тупӑшсемпе кӗрешес кампание пуҫарса янӑ. Репетиторсене, чечек сутăçисене, калым тăвакан шоферсене, Вӑтам Азири килте ҫӑкӑр пĕçерсе сутакансене хирӗҫ кӗрешма пуçланă. Кампание кĕçех, экономикăна пасарлăхăн пĕрремĕш элеменчĕсене кӗртнипе вĕçленĕ.
- 1986 ҫулхи чӳкĕн 19 — мӗшӗнче "Индивидуаллă ĕçлесси пирки" ССРП саккунне кӑлараҫҫӗ, ССРП гражданӗсене уйрăммăн усламçă ĕçĕпе хăтланмашкăн тивĕç-ирĕкне çирĕплетнĕ тата ҫавнашкаллине саккунсемпе йӗркелекенине хута янă.
- Совет ученӑйӗ тата диссертентне, А.Д. Сахаров нобель премийӗн лауреатне 1986 ҫул вӗҫнелле таврӑнни, тепӗр шухӑшшӑн уголовлӑ хӗсӗрлевсене чарса лартни.
- Хозрасчет, хӑй хакне кӑларасси, СССР рынок экономикин малтанхи элеменчӗсене ӗҫе кӗртесси, уйрӑм предприятисен хыпарҫисемпе пӗрле кооперативсене ӗҫе кӗртесси, валют операцийӗсенчен чакарассине чакарасси.
- 1986 çулăн вĕçĕнче политикăри ссылкăран совет ăсчахĕ тата диссидент, Нобель премин лауреачĕ А. Д. Сахаров таврăнать, урăхла шухăшланăшăн пуçиле ĕçĕпе хĕстерме пăрахаççĕ.
- Предприятисене хуçалăх шутлавĕ, хăйсене тăрантарлăх, хăйсене финансăлани çине куçарни. Кооперативсене уçăм пани, валюта операцисене тума ирĕк пани.
- Перестройка çирĕплĕ мар утăмсемпе те пулин, пасарлă экономика, демократи еннелле сулăнать.
- 1987 ҫулхи кăрлач уйăхĕнче ССКП Политбюровĕн ларăвĕнче, парти аслă ертӳçĕсен яваплӑхне сӳтсе явнăчухне, Горбачевпа Ельцин хушшинче пĕрремĕш хирĕç калаçса илеççĕ. Малашне те Борис Николаевич ăна критиклет, икӗ лидер хире-хирӗҫ тӑма тытӑнаççĕ[22].
- Влаçа реформăлани, ССРП Аслă Канашне тата вырăнти канашсене темиçе кандидата суйлава тăратма йышăннă.
- ССКП ТК Политбюровĕнче кадрсене çĕнетнĕ, ватлăха çитнĕ функционерсене ĕçрен хăтарнă (1988)[23]. В 1989 году более 100 членов ЦК КПСС были отправлены Горбачёвым на пенсию</ref>
- Уççăлăх, МИХсене тата культура хайлавĕсене парти цензурăлама пăрахнă.
- 1989 авăн уйăхĕнче Л. И. Брежнева «Çĕнтерӳ» орденĕпе чысланине пăрахăçланă[24].
- 1990 ҫулхи августӑн 13-мӗшӗнче М.С. Горбачев «О восстановлении прав всех жертв политических репрессий 20-50-х годов» хутай çине алă пуснă. Çакăнпа вăл политика, социаллă, наци, тĕн тата урăх сăлтавсемпе репрессисене саккунсăр тенĕ, граджансен менпур тивĕç-ирĕкне саккуна кĕртнĕ[25].
- Сӑмахран, Алма-Атара митинга пуçтарăннă ҫамрӑксене хăваласа салатни, Азербайджана çар кӗртнĕ, Грузири 1989 ҫулхи акан 9-мӗшӗнчи демонстрацие салатни, Туçи Карабахра (1988) нумай ҫула хушши хĕçпăшаллă хирĕçӳ пуçланнă, Балтиçум республикисенче сепаратизм пуçа çĕкленĕ, 1991 çулхи авăнăн 6-мӗшӗнче кунта никама пӑхӑнманлӑхӗ пирки пӗлтернӗ.
- Лавккара апат-çимĕç дефицичĕ, вӑрттӑн информаци, карттă системине 1989 ҫулта чылай ҫимӗҫе кӗртнӗ. Горбачев тытăмçăра чухне таварсене лавккасенчен çăтса яни, экономика укҫасӑр юлни, тепĕртакран гиперинфляци тапранса кайнă.
- Макроэкономика индикаторӗсем япӑхланни.
Remove ads
1952 çулта ССКП-на кĕнĕ.
- «A Time for Peace» (1985)
- «The Coming Century of Peace» (1986)
- «Peace has no Alternative» (1986)
- «Moratorium» (1986)
- «Избранные речи и статьи» (тт. 1—7, 1986—1990)
- «Перестройка: новое мышление для нашей страны и для всего мира» 2006 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 25-мӗшӗнче архивланӑ. (1987)
- «Августовский путч. Причины и следствия» (1991)
- «Декабрь-91. Моя позиция» (1992)
- «Годы трудных решений» (1993)
- «Жизнь и реформы» (2 т., 1995)
- «Реформаторы не бывают счастливы» (Зденек Млынаржпе куçа-куçăн калаçни, чехле, 1995)
- «Хочу предостеречь…» (1996)
- «Моральные уроки ХХ века» в 2 томах (Д. Икэдăпа куçа-куçăн калаçни, яппунла, нимĕçле, францилле, 1996)
- «Размышления об Октябрьской революции» (1997)
- «Новое мышление. Политика в эпоху глобализации» (В. Загладинпа, А. Черняевпа пĕрле, нимĕç., 1997)
- «Размышления о прошлом и будущем» (1998)
- «Понять перестройку… Почему это важно сейчас» (2006)
Remove ads
Мăшăрĕ — Раиса Максимовна Горбачёва (хĕр чух — Титаренко), 1999 çулта лейкозран вилет. Пушă вăхăтра Раиса Горбачёва илемлĕ литературăпа йăпаннă, театр, кино, мусăка кăмăлланă. Çуран çӳреме юратнă. 30 çул ытла Мускавра ĕçленĕ, пурăннă.
Хĕрĕ — Ирина Михайловна, Мускавра ĕçлет. Мăнукĕсем — Ксения тата Анастасия. Мăнукĕн хĕрачи — Александра.[26]
- «Мишкă».[27][28]
- «Горбатый» («Место встречи изменить нельзя» фильмĕн персонажĕпе пĕрех) е кĕскен «Горбач».[29]
- «Тăхăмлатнă Мишкă»[29] (Горбачёв сутăнчăк текеннисен — çаплах тăхăмлатнă «Иуда») — çамка çинчи тур паллишĕн (малтанхи фотографисенче сăрласа хунă).
- «Минераллă секретарь»[28], «Лимонадный Джо» — Алкоголе хирĕç кампанишĕн.
- «Горби» (акăл. Gorby)[28][29] — Горбачёва Анăçра çапла туслă пек чĕнни.
- Грачев А. С. Горбачёв, М., Вагриус, 2001, ISBN 5-264-00573-7
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads