Раççей импе́рийĕ; çаплах Раççей патшалахĕ е Раççей (реформăчченхи вырăс. Россійская Имперія) — Вырăс патшалăхĕн 1721 çултанпа Февраль революцийĕ хыççăн 1917 çулта республикăна куçариччен ячĕ. Импери çуралнине Аслă Çурçĕр вăрçи вĕçленсен вырăс патши Аслă Пётр I пĕлтерет[1]. Раççей империн тĕп хули малтан Санкт-Петербург 1713—1728 çулсенче, кайран Мускав 1728—1730 çулсенче, тепĕртакран каллех Санкт-Петербург 1730—1917 çулсенче (1914 хулана Петроград ята куçарнă) пулнă.
Раççей империйĕ Çĕр çинче хăçан та пулин йĕркеленнĕ патшалăхсем хушшинче лаптăкĕпе виççĕмĕш (Монгол тата Британи империсем хыççăн) — унăн территорийĕ çурçĕрте Çурçĕр Пăрлă океанĕнчен пуçласа кăнтăрти Хура тинĕсе çити, анăçри Балти тинĕсĕнчентухăçри Лăпкă океана çити сарăлса выртнă. Империн пуçлăхĕ— пĕтĕм раççей императорĕ, 1905 çулчен нимĕнпе те чарман абсолют влаçпа усă курнă. 1917 çулхи авăнăн 1- (14-) мĕшĕнче Раççейре официаллă республика пулса тăнине пĕлтернĕ. Империн саккун тăвакан органне — Патшалăх Думине — çав çулхи юпан 6- (19-) мĕшĕнче салатса янă.
 Раççей Федерацийĕ Раççей кун-çулĕ | |
|---|---|
|
Авалхи славянсем, руссем IX ĕмĕр
Пĕрлешĕвĕ: XIV—XVI ĕмĕрсем | 1922 Аркану: XII ĕмĕр | 1917 | 1991 | |
Раççей империн географийĕ: 35°38’17" — 77°36’40" çурçĕр анлăхĕ тата 17°38’ — 169°44’ анăç вăрăмлăхĕ.
Раççей империн XIX ĕмĕр вĕçнелле территории лаптăкĕ — 21,8 млн км² (Тип çĕрĕн 1/6 пайĕ) — вăл тĕнчере иккĕмĕш вырăнта, Британи империйĕ хыççăн.
Администраци пайланӑвӗ
Раҫҫей Империйӗ кĕпĕрнесенче, облаçсенче, ҫарлӑхсенче (войскосенче), тӑрӑхсенче (округсенче), хуласенче тата ханлӑхсенче тӗрлӗ вӑхӑтра пайланнӑ.
Халăх йышĕ
Раççей империн пысăк хулисем
Раççей империн пысăк хулисем 1897 çулхи халăх çыравĕпе (пин çын):
- Санкт-Петербург — 1265
- Мускав — 1039
- Варшава— 626
- Одесса — 404
- Лодзь — 314
- Рига — 282
- Кейӳ — 248
- Харьков — 174
- Тбилиси (Тифлис) — 160
- Ташкент — 156
- Вильнюс (Вильна) — 155
- Сарăту — 137
- Хусан — 130
- Ростов-Тан-çинчи — 120
- Тулă — 115
- Аçтăрхан — 113
- Днепропетровск (Екатеринослав) — 113
- Баку — 112
- Кишинёв — 109
- Хельсинки (Гельсингфорс) — 93
- Ăренпур — 72
Пысăк хуласем, 1914 çулхи хаклавпа (пин çын):
- Санкт-Петербург — 2119
- Мускав — 1763
- Варшава — 864
- Рига — 558
- Кейӳ — 520
- Одесса — 500
- Лодзь — 378
- Тбилиси (Тифлис) — 307
- Харьков — 245
- Сарăту — 236
- Баку — 232
- Днепропетровск (Екатеринослав) — 211
- Вильнюс (Вильна) — 204
- Хусан — 194
- Ростов-Тан-çинчи — 172
- Аçтăрхан — 152
- Иваново (Иваново-Вознесенск) — 146
- Самар — 144
- Тула — 140
- Омск — 135
- Даугавпилс (Двинск) — 113
Пĕтĕм Раççей императорĕсем
.jpg)
- Пётр I Алексеевич — 1721—1725
- Екатерина I Алексеевна — 1725—1727
- Пётр II Алексеевич — 1727—1730
- Анна Иоанновна — 1730—1740
- Иван VI Антонович — 1740—1741
- Елизавета Петровна — 1741—1761
- Пётр III Фёдорович — 1761—1762
- Екатерина II Алексеевна — 1762—1796
- Павел I Петрович — 1796—1801
- Александр I Павлович — 1801—1825
- Николай I Павлович — 1825—1855
- Александр II Николаевич — 1855—1881
- Александр III Александрович — 1881—1894
- Николай II Александрович — 1894—1917
- Михаил II Александрович (ячĕшĕн; астула йышăнман)
Ертсе пыракан Сенат
Ертсе пыракан сăваплă Синод
Патшалăх думи
Кĕпернетĕрсем
Патшалăхăн наци тупăшĕ — 16,4 млрд тенкĕ (тĕнчен 7,4 %).
Литература
Синематограф
- Рашин А. Г. Население России за 100 лет (1811—1913 гг.). — М.: Госстатиздат, 1956. — 352 с.
- Раççей импери çинчен сайтсем
- Раççей империн рублĕ. Банкнот галерейи 2011 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 15-мӗшӗнче архивланӑ.
- Раççей ялавĕсем 2013 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 25-мӗшӗнче архивланӑ.
- Раççей патшалăх гербĕн кун-çулĕ 2008 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ.
- Раççей империн пысăк патшалăх гербĕ 2013 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 25-мӗшӗнче архивланӑ.
- Романов император кил-йышĕн гербĕсем 2009 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 7-мӗшӗнче архивланӑ.
- Вырăс гимнĕн çуралăвĕ. «Боже, Царя храни!» 2009 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
- Раççей импери хулисен гербĕсем 2009 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
- Б. Л. Бразоль «Царствование Императора Николая II в цифрах фактах (1894—1917 гг.)» 2014 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.
- Дореволюционнные справочники по Российской империи
- Подборка статей и книг на сайте журнала «Скепсис»
- Раççей императорĕн килĕ
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
