Las

Las

Las — zajimô wiôldżi sztëk zemi, na chtërny roscą drzéwiãtã, krze roscënë i żëją tam zwierzãta.

Kòżdé drzewò skłôdô sã z: kòrzeniów, pnia, wietewków, lëstów i brzadu.

To dô ôrtë drzewów i krzów:

• lëstowaté,
• jiglënowé.

Drzewa lëstowaté gùbią lëstë na zëmã. Drzewa jiglënowé przez całi rok są zeloné ,jich jigłë òstôwają na wietewkach nawetka w zëmie. Drzewa lëstowaté to: dąb, bùk, wierzba, jarzëbina, grôbk, jasón, papla, wijąg, brzózczi. Drzewa jiglënowé to: dana, chójka, skòwrónk i jodła. Krze: leszczena, jeżëna, malëna, jałówc, kalëna, smarglëna. Malinczi roscënë: parpac, wrzos, mech, jagòda, bòrówka, zwóna, pòtrôwnica, grzëbë.

Szëchtë roscënów w lese:

• rëda;
• pòdscelënk (jiglëna, lëstë, wietewczi);
• lasëzna (roscënë);
• gajewizna (krze);
• drzéwiãta (jiglënowé, lëstowaté).

Zwierzëna lasowô:

• òwadë (mrówka, chrobôk, gòwniôrz, mùcha, przmiél, łasëca, mòra, pajk);
• gadzënë (wieszczórka, padalc, żmijô);
• ptôchë (słowik, dzëdzón, kùkùczka, sowa, cybaba, skórc);
• sysczi (dzëk, jeleń, zaja, sarna, wilk, lës, jiglnik).

Grzëbë w najich lasach: brzezan, maslôk, peperlëszka, prôwdzëwk, ridz, ùzémk, pòmùrchel, pùtrus, bòrzón, gãsy grzib, pãpk.

Sistematicô

W zależnotë òd przejątich kriteriów lasë mòżna dzelëc na wiele spòsobów, np. biorąc pòd uwagã klimat i strefowi ùkład roslinoscë, lasë mòżna dzelëc na:

• lasë strefë równikòwé,
• lasë strefë pòdrównikòwé,
• lasë sëchi strefë zwrotnikòwé,
• lasë strefë pòdzwrotnikòwé,
• lasë strefë ùmiarkòwané.

Z ùwadzi na jich skłôd i przenależnosc geograficzną mômë:

• lasë jiglënowé,
• lasë lëstowaté,
• lasë mieszóné.

Z ùwadzi na zagòspòdarowanié lasów mòżna zróżnicowac je na:

• lasë òchrónné,
• lasë gòspòdarczé,
• lasë òdroslowé.

Chòrobë lasu trza rozpatriwac w ùkładze dinamicznym jakim je ekosistem lesny.

Do chòrobòtwórczich i szkòdotwórczich czynników są zaliczóne:

• abiotyczné czynniczi chòrobòwé
• pòżarë lasów,
• wyładowaniô elektriczné,
• grôd,
• wiater,
• nisczi ceplëzna,
• wesoczi ceplëzna,
• niekòrzistné warunczi swietlné,
• niekòrzistné warunczi wòdné,
• kwasné deszcze
• biotyczné czynniczi chòrobòwé
• cëzożiwné òwadë,
• cëzożiwné grzëbë.

Jak przënôlégò zachòwiwac sã w lese:

• Nie niszczimë pòtrusów.
• Nie cëskómë smieców.
• Nie zbierómë grzëbów chtërnych nie znajesz.
• Nie zbierómë malinczich grzëbów.
• Nie zriwómë wietewków.
• Nie trzôskùjemë.
• Nie płoszimë zwierzënë.
• Nie niszczimë ptôszich gniôzdów.

Literatura

J. Labudda „Zôrno mòwë”, D. Pioch "Kaszëbë Zemia i lëdze" E.Gołąbek, „Kaszëbsczi słowôrz normatywny".

To je blós ùzémk artikla. Rôczimë do jegò rozwicégò.