dialettu di a lingua corsa From Wikipedia, the free encyclopedia
U dialettu aghjaccinu (o dialettu aiaccinu) hè una varianti di u gruppu corsu-liguri, chì voli dì un dialettu corsu mischiatu cù u liguri.
Trà cismontincu e pumontincu
A i marghjini (à nordu è sudu) di questa dividenti vi hè una zona intermedia di transizioni ind'i quali vi sò alcuni caratteristichi assimilabili à ciascunu di i gruppi, nun chì par altri particularità lucali. Sò di transizioni trà quelli cismontinchi i dialetti di a zona trà Piana à Calcatoghju è di a Cinarca cù Vizzavona (chì prisentani àd esempiu esitu verbali in chjamarìa cumu à u sudu), nun chì quelli di u Fiumorbu trà Ghisunaccia è Ghisoni (fiumorbacciu, chì prisenta a cacuminali) è trà quelli pumontinchi l'aghjaccinu (aiaccinu, veru crughjulu di mesculenze, ma cù una basa pumontinca è u -ll→-dd- cacuminali in fine di parulla, prununcia netta di -ghj-, plurali femminili in -i, cani è accattà è micca ghjacaru è cumprà, ellu/ella è micca eddu/edda; picculi variazioni: sabbatu>sabbitu, u li dà>ghi lu dà; sillaba finali spessu truncata è accentata: marinari>marinà, panatteri>panattè, castellu>castè, cuchjari>cuchjà) è i dialetti di a Gravona (chì però almenu in a parti meridiunali anu caratteru più spiccatamenti pumontincu), u bastelicacciu (chì sarebbe pumontincu ma prisenta alcuni particularità cù u so tipicu rotacisimu: Basterga).
Vesti un bastun, pari un barun. Vesti una tama, pari una dama
Nè pà maghju nè pà maghjun ùn ti caccià u to pillicciun
Magna à to gustu è vesta ti à gustu di l'artri
L'acqua và à u mari
Ci voli à sapè dà u muzarellu pà pighjà u livazzun
Calcataoghju, pocu cena è micca alloghju
Chi un'hè margun è margun si credi, a lampassi in mari si n'averrara
Cani chì abbaghja ùn mordi micca
Corpu zazu ùn cunnosci à nisciun
Ci vò à batta u farru quand'hè caldu
Hà dà finiscia u trallallà
Hà fattu com'è u buvon: è boga è boga! È hà finitu ind'a merda
Indù ellu casca si lascia u pantalun
S'hè fattu un saccu di nori
Ùn hè nè pesciu nè margaghjun
Mittaraghju u crespu à u catucciu
Nè à torta nè a raghjun, ùn ti lascià metta in prighjun
Avè un ciarbellu di cardalina
Quali ùn hà fighjolu, ùn hà nisciun
Sin'à a morte si arriva vivi
Hè megliu vive da asinu chì moie da liun
U tempu passa è a morte ven, biati quelli ch'anu fattu du ben
A barca di dui patroni si ni falla aù fondu
Pà cunnosci un amicu, ci voli avè magnatu un saccu di sali insemi
A capra devi pascurà induva hè liata
T'hà a sò léinzza in Campu di l'oru
A chi dormi, un'pighja pesci
U gattivu cani ùn mori mai
Ùn si pò avè un peri in capu di muru è l'artru aì sanguinaghji
A donna chi nimu un 'voli chjavà, tutti voli fà caccà
A gallina chi canta hè quilla chi hà fattu l'ovu
A gativu marinaru, tuttu li tarda à fa
A ghjuvanetta chi va vera a sò camisgietta, prestu farà vera a sò lucirnetta
A gocci a minuta partusa ancu u marmaru
A mustella hè u pesciu di i tre F: fina, fresca è frita
A muzza d'una vechja currùsa ghjè sempri bona pà u cazzu senza peli è u sarcicciu paisanu
A st'ora qui, c'hè piu cazz 'in culu ch'a pignata aù focu
A tannuta un'hè bona nè cotta nè crura
A tola è in lettu, un's'invechja mai
A tutt'ora, u cani piscia è a donna piegni
A virità hè cum'à l'orghju, veni sempri agallu
A vorpi perdi un pelu mà mica u viziu
"A pupulaziun aghjaccina ha guardatu sempri ver dì u mari è u sò soffiu ghjè marinarescu. I sò anziani ghjinuvesi di l'Aghjacciu di u 1492, erani pà u più, paìsani, marinari è curallari, allivati a fasgioli, civolli è pesci incù un pani d'orzu cusì amaru chì ci vulìa à bagnani i galletti in l'acqua di mari pà rendali magnevuri. L'aghjaccini sò fieri di sta storia è di un'idintità mantinuta inartirata à traversu l'usu di un linguaghju spiccificu. Una parlata chì, incù u tempu, s'hè arrichita di parolli purtati dà tutti quelli, corsi è francesi, vinuti à campà in città. Disgraziosaméinti stu linguaghju avali si perdi in freccia è u numaru di quilli chi praticanu sempri ghjè cunfidinziali è ristrettu à parsoni di più di sissant'anni. Rughjeru Miniconi, duttori in linguistica, hà vursutu raccoghja sta parlata aghjaccina cittadina è paìsana prima di à sò spariziun prugrammata à cort'andà. Un travaghju di più di trent'anni chì priséinta quì u sò risultatu."
"U spaziu liturali ghjé cusi custruitu d'una mosaica di signuri chjamati loghidetti. Quisti, mimorizatti dà i lucutori, cumponanu una "carta mintali" chi priccisa a situazioni d'ognunu in l'ambienti, incù tutti i ditaghji di u litturali chi servanu di punti di signola pà l'attività maritimi è litturali. Tutt'omu hà a sò "propria" carta mintali, fruttu di à sò spirienzza, di u so sapè è di i sò bisogni. Si trasmetti à long'andà, di manera urali, aghjunta dà aquisti cuntinui pà i piu curiosi, purtati di a discuzzioni pirmanéinta incù l'artri piscadori ò cù i so parenti in mezu famighjari. A principali caratteristica di a tupunimia litturali veni di u fattu di una visiun marittima, di u mari versu a tarra, à bordu di una barca, pà avè cusi, u rinculu nicissariu pà un puntu di vista glubali di una zona di centu à cinquicentu metri di larghezza. I nomi cusì criati fin'aù seculu scorsu eranu niccisarii på palisà di manera pricisa un tarritoriu invistitu è idintificatu dà i ghjenti di mari, ch'un'avianu chi mezi naùtichi di scarzza capacità. Tutt'i ricanti di calun, i calanchi, i marini, i piu chjuchi cali, i scoghji spundarini, i più chjucarelli particularità naturali purtavani cusi numucci pricisi chi facivanu parti di a parlata marinaresca cume i nomi di u bistinu, di u fiuramu, di navigazziun, di barchi, di tarmini di u tempu o di u circondu. Ciò à di chi, quelli chi utilizavanu stu lessica marinarescu un'hannu vursutu fà cunnoscia sta parlata spicciali al dilà di a sò pruffissiun, smarcandusi cusi di a ghjenti di à tarra, di i "paisani", ch'un'puvianu nè capiscia sta stranaria ne ghjentra in lu sò mondu spaziu téimpurali."
(Parlata Aghjaccina, cittatina e paisana: A dilla franca ancu Rughjeru Miniconi)