ناحیەی ناوەندی قەزای دەربەندیخان
From Wikipedia, the free encyclopedia
ناحیەی دەربەندیخان(ناوەند) یەکێکە لە دوو ناحیەی قەزای دەربەندیخان لە پارێزگای سلێمانی لە ھەرێمی کوردستان لە عێراق. ناوەندەکەی شارۆچکەی دەربەندیخانە.[٢] [٣][٤][٥]
ناحیەی ناوەندی قەزایدەربەندیخان | |
|---|---|
| بە عەرەبی: ناحیة مرکز قضاء دربندیخان بە ئینگلیزی: Central DistrictDarbandikhan County | |
 نەخشەی کارگێڕی ناحیەی ناوەندی قەزای دەربەندیخان | |
 ناحیەی دەربەندیخان | |
| پۆتانەکان: 35.11707°N 45.68408°E | |
| وڵات |  عێراق |
| ھەرێمی فێدراڵ |  کوردستان(ھەرێمی کوردستان) |
| پارێزگا | سلێمانی |
| قەزا | قەزای دەربەندیخان |
| مەڵبەند | دەربەندیخان |
| ژمارەی گوندەکان | ٤١ |
| بوون بە ناحیە | ١٩٥٠ |
| دەسەڵات | |
| • بەڕێوەبەر | سڵێمان محەممەد سەعید |
| ڕووبەر | |
| • سەرجەم | ٥٣٢ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٢٠٥ میلی چوارگۆشە) |
| بەرزایی | ٥١٠ مەتر (١٬٦٧٠ پێ) |
| بەرزترین بەرزایی | ١٥٣٥ مەتر (٥٬٠٣٦ پێ) |
| نزمترین بەرزایی | ٣١٦ مەتر (١٬٠٣٧ پێ) |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی (سۆرانی) |
| • ئایین | ئیسلام(سوننە) |
| • ب پ م(٢٠١٧) | ٠٫٧٠٦[١] بەرز · ٢ەم بۆ ١٧ |
| ناوچەی کاتی | UTC+٣ (ناوچەی کاتی) |
| • ھاوین (DST) | UTC+٣ (ھاوین) |
| تەلەفۆن | ٩٦٤+ |
| وێبگە | http://www.slemani.gov.krd/ku/ |
قەزای دەربەندیخان ناوەکەی لە ناوەندەکەیەوە وەرگرتووە کە ئەویش شارۆچکەی دەربەندیخانە. سەبارەت بە ناوی دەربەندیخان دوو بۆ چوون ھەیە:-
- بنەرەتی ووشەی (خان)یەکەمیان:- لەسەردەمی عوسمانیەکاندا پیاوێکی دەوڵەمەند و بەدەسەڵات ھەبووە (محمد خان، احمد خان) باج و سەرانەی لە خەڵک سەندوەو لەو دەربەندەدا کە کاروانچیەکان گوزەریان پیادا کردووە، ئەم پیاوە (خان)ێکی ھەبووە وەک (دیوەخان) یا (ئوتێل) بە گوزارشی ئەمرۆ بۆ حەوانەوەی کاروانچیەکان ئەم خانە چەند ژوورێکی گەورە و فراوانی تێدا بووە بە قسڵ دروست کراوە .
- دووەم:- (خان) لەکوردەواریدا بەو شوێنە دەووترێت کە وڵاخ و ئاژەڵی تێدا دەبەسرێتەوە و لە گەوڕ گەورەترە، لە گوێ چەمی سیرواندا ئەم (خان) ە ھەبووە و بۆ کاروانیەکانی ئێڵی جاف کە ووڵاخەکانیان تێدا بەستوەتەوە و خۆشیان لە شوێنە باشەکانی دا پشوویان داوە .
- سەبارەت بەناوی (دەربەند) ئەو تەنگەبەرەی دەکەوێتە نێوان دوو چیا پێی دەووترێت دەربەند، لەنێوان زنجیرە چیای بەرانان و زمناکۆدا رووباری سیروان گوزەری کردووە و گەرمیان و کوێستانیان کردووە، بە نێوان ئەو دوو چیایە وتراوە دەربەند و لە نزیکیشەوە (خان)ێک ھەبووە، ئیتر ناو نراوە، ئەو دەربەندەی خانەکەی تێدایە و پاشان ناسراوە بە دەربەندیخان.[٦]
ناحیەی دەربەندیخان ھاوسنوورە لەگەڵ؛ لە باکوورەوە ناحیەی زەڕایەن و ناحیەی سیروان، لە باشوورەوە ناحیەی بەمۆ و ناحیەی پێباز و ناحیەی مەیدان، لە ڕۆژھەڵاتەوە ناحیەی سیروان و شارستانی جوانڕۆ و شارستانی سەلاسی باوەجانی، لە ڕۆژاواوە ناحیەی باوەخۆشێن و ناحیەی شێخ تەویل.[٧]
- ھەر لە کۆنەوە ئەم ھاتوچۆیە بەم ناوچەیەدا بوونی ھەبووە، کە ھەروەکو میجەرسۆن باسی دەکات لە دەوروبەری ساڵانی ١٩٠٥ (ڕێگەی ئەم ناوچەیە بەکاردەھێنرا بۆ ھاتوچۆ و ھێنانی کەلوپەل لە خانەقینەوە بۆ شارەزوور، ھەورامان، پێنجوێن لەگەڵ بەغدا و سلێمانی). وەک سۆن دەڵێت : لە کۆندا ئەم ناوچەیە ڕێگایەکی زۆر کورت بڕ بووە لە ھەڵەبجەوە بۆ ڕووباری سیروان لە (چەمی دەربەند) لەسەر کەنارەکەیان دەربەند پشوو دەدرێت ، ڕێگەکە بەردەڵانە بەلام سەخت نیە. ھەروەک دیارە لە راپۆرتەکەی مێجەرسۆندا ھاتوە و ئەوە روون دەکاتەوە کە ئەم ناوچەیە زیاتر لە سەدەیەکە رێگای ھاتوچۆ بووە و ھەروەھا لە دەوروبەری شارەکە زەوی بە پیتو لەبار ھەیە بۆ پیشەی باخداری و سەوزەو میوە کە جوتیارانو خەڵکی ناوچەکە کردویانە بە پێشەی داھاتی ڕۆژانەیان.
- پێش ئەوەی دەربەندیخان ببێتە ناحیە و قەزا. ناوچەیەکی بەرفراوانی ئەم دەڤەرە کە زیاتر لە (٥٥) گوند دەگرێتەوە وە پێ ی ووتراوە (وارماوا)، وارماوا لە گوندی کانی میلی زەڕایەنەوە دەست پێ دەکات و گوندەکانی (شەمە، وێلەکەی سەروو، ئەحمەدبڕنە، وازۆڵ، میرەدێ، چنارە، بیرکێ و لەبەشی ئەم دیوی تونیلەکە و خۆرئاواوە دێوانە، زەلەڕەش، سۆفی وەن، فەقێ جنە، چەمەرگە و پاشان لەباشوورەوە دارەدۆین. پونگڵە، بانی خێڵان.. ھتد) لە خۆ دەگرێت سەرەتا ئەم ناحیە (چەمەرگە) بووە و پاشان گوازرایەوە چنارە و پاشان ھێنرایە دەربەندیخان ئەو بەرێوەبەری ناحیانە ناویان ماوە و لە گوندی چەمەرگە دەست بەکاتربوون بریتین لە (پاشا شێت. حسین بەگ. عارفە فەنی. شەوکەت بەگ).
سەردەمی عوسمانی
لە سەردەمی عوسمانیدا ناوی ئەم ناوچەیەی کە لە ئێستادا قەزای دەربەندیخانە، بە وارماوا ناودەبرا.
- لە نێوان ساڵانی(١٨٥١-١٨٦٩)دا؛ سیستەمی کارگێڕی ئەم قۆناغە لەژێر ھەژموونی دابەشبوونی جوگرافیای ھۆزەکاندا بووە، ناوی ھەر قەزایەک فرە ناوەند بووە و لەم سەردەمەدا ناحیە نەبووە لە سیتەمی کارگێڕیدا، بۆیە وارماوا لە تەک ئەم ناوانەدا ھاتووە؛ قەزای (گوڵعەنبەر و ھەڵەبجە و وارماوا).
- لە نێوان ساڵانی(١٨٦٩-١٨٧٢)دا؛ قۆناغی (مەدحەت پاشا)یە کە بۆ ماوەی سێ ساڵ والی بەغدا بوو، ھەرچەندە تەمەنی ئەم قۆناغە کەم بوو، بەڵام تێیدا گۆڕانکاری جەوھەری ئەنجامدرا. ھەڵوەشاندنەوی فرە ناوەندی قەزاکان، بەشێکی زۆری قەزاکان فرە ناوەند بوون و بەشێکی ئەم ناوەندانە بەناوی ھۆزەکانەوە بوو، لەم قۆناغەدا فرە ناوەندەکان ھەڵوەشێنرانەوە و لە جیاتی ئەوە یەک ناوی بۆ دانرا. گوڵعەنبەر لە جیاتی (گوڵعەنبەر، ھەڵەبجە و وارماوا). ئیتر لەم بەروارە بەدواوە ناوی وارماوا وندەبێت.
سەردەمی پاشایەتی
- لە نێوان ساڵانی(١٩١٨ - ١٩٣٦)دا؛ لەم بەروارەوە ناوی وارماوا دەردەکەوێتەوە کە ئەویش بە ناوی (ناحیەی وارماوا)یە و گوندی قلیجە ناوەندی بووە، کە ناحیەیەکە سەر بە قەزای ھەڵەبجە بووە.
- لە نێوان ساڵان(١٩٤٧ - ١٩٥٨)دا؛ ناوەندی ناحیەی وارماوا گواسترایەوە بۆ دەربەندیخان و ھەر سەر بە قەزای ھەڵەبجە مایەوە.
سەردەمی کۆماری
- لە نێوان ساڵانی(١٩٥٨-١٩٦٥)دا؛ ناوی ناحیەی وارماوا گۆڕدرا بە ناحیەی دەربەندیخان و سەر بە قەزای ھەڵەبجە بوو.
- لە نێوان ساڵانی(١٩٦٥ - ١٩٧٧)دا؛ ھێنانە کایەی قەزای دەربەندیخان لە سنووری پارێزگای سلێمانی، ناوەندەکەشی لە جێکەوتی بەنداوی دەربەندیخانە، و ناحیەی دەربەندیخانی پێوە بەسترایەوە، بە پێی فەرمانی کۆماری ژمارە(٤١٩) لە ١١\١٠\١٩٧١دا. واتا لەم بەروارەدا قەزای شارەزووری ئێستا سەر بە قەزای دەربەندیخان بوو.
- لە نێوان ساڵانی(١٩٧٧ - ١٩٨٦)دا؛ دابڕانی (٣٤) کەرت لە ناحیەی دەربەندیخان و لکاندنیان بە ناوەندی قەزای دەربەندیخان و گۆڕینی ناوی ناحیەی دەربەندیخان بۆ ناحیەی زەڕایەن و گواستنەوەی ناوەندەکەی لە شارۆچکەی دەربەندیخانەوە بۆ گوندی زەڕایەن و مانەوەی (٢٣) کەرت لە سنووری ئەم ناحیەیە بە پێی بڕیاری وەزارەتی حکومی مەحەللی ژمارە(٢٧٣٦٨)ی ساڵی ١٩٧٩.[٨][٩]
٤١ گوند سەر بە ناحیەی دەربەندیخانە:[١٠]
- دەربەندیخان(ناوەند)
- بێمارۆک
- ئەحمەدبڕنە
- بانی بۆڵان
- بانی خێڵان، دەربەندیخان
- بەشی عەلی
- بیرکێ
- پشتقەڵا
- پونگەڵە
- تازەدێی حاجی حەسەن
- توڵەبی
- تۆپخانە، دەربەندیخان
- چنارە، دەربەندیخان
- چەمەڕەش
- حەسەنەکارە
- دارەدۆین
- دەڵف
- دەنگەوەرە
- دۆڵی ناوحەد
- دێ سوتک
- زارێن
- زمناکۆ
- سەرشاتەی خواروو
- سەرشاتەی سەروو
- سیارە
- شەمێران
- عازەبان، دەربەندیخان
- قاشتی
- کارێزە، دەربەندیخان
- کانی ژەنان
- کانی سارد، دەربەندیخان
- کانی کەوە
- کۆکۆیی شەمێران
- گەڕاو
- گوڵانی حاجی فەرەج
- لالیخان حەمەی فەرەج
- لالیخان عبدولقادر
- لاوەڕان
- مۆرتکە، دەربەندیخان
- وازۆڵ
- وڵوەر
- وەرمن
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
