From Wikipedia, the free encyclopedia
قەڵای ویندسۆر شوێنی نیشتەجێبوونی شاهانەیە لە ویندسۆر لە ناوچەی بێرکشایری ئینگلیزی. پەیوەندییەکی بەهێزی بە ئینگلیز و بنەماڵەی شاهانەی بەریتانیای دوای خۆیەوە هەیە، و نزیکەی هەزار ساڵە مێژووی تەلارسازی بەرجەستە دەکات.قەڵایەکی ڕەسەنە لە سەدەی ١١ دروستکراوە، دوای داگیرکردنی نۆرمانەکان بۆ ئینگلتەرا لەلایەن ویلیامی داگیرکەرەوە[1]. لە سەردەمی هێنری یەکەمەوە (کە لە ساڵانی ١١٠٠-١١٣٥ حوکمڕانی کردووە) لەلایەن پاشای حوکمڕانەوە بەکارهێنراوە و درێژترین کۆشکە کە لە ئەوروپادا داگیرکراوە. شوقە دەوڵەتییە گرانبەهاکانی قەڵاکە لە سەرەتای سەدەی نۆزدەهەمدا لەلایەن مێژوونووسی هونەر هیو ڕۆبەرتسەوە بە "ڕیزبەندییەکی نایاب و بێ ڕکابەری ژوورەکان کە بە شێوەیەکی بەرفراوان وەک جوانترین و تەواوترین دەربڕینی تەلارسازی جۆرجیا سەیر دەکرێن". لەناو دیوارەکانی قەڵاکەدا کەنیسەی سەدەی پازدەهەمی سانت جۆرج هەیە، کە لەلایەن مێژوونووس جۆن مارتن ڕۆبنسن بە "یەکێک لە دەستکەوتە باڵاکانی دیزاینی گۆتیکی ڕاستگۆی ئینگلیزی" دادەنرێت.لە سەرەتادا بۆ پڕۆژەکردنی باڵادەستی نۆرمانەکان لە دەوروبەری پەراوێزی لەندەن و سەرپەرشتیکردنی بەشێکی گرنگی ستراتیژی ڕووباری تەمز داڕێژرابوو، قەڵای ویندسۆر وەکو مۆت و بەیلی دروستکراوە، لەگەڵ سێ بەشی دەوروبەری تەپۆڵکەیەکی ناوەندی. وردە وردە قەڵاکە بە قەڵای بەرد جێگەی گرتەوە، قەڵاکە بەرگەی گەمارۆیەکی درێژخایەنی گرت لە کاتی جەنگی یەکەمی بارۆنەکان لە سەرەتای سەدەی ١٣دا[2]. هێنری سێیەم لە ناوەڕاستی سەدەدا کۆشکێکی شاهانەیی لوکس لەناو قەڵاکەدا دروستکرد و ئێدوارد سێیەمیش لەوە زیاتریش ڕۆیشت و کۆشکەکەی ئاوەدانکردەوە بۆ ئەوەی کۆمەڵە بینایەکی گەورەتر دروست بکات لە شوێنێکدا کە دەبێتە "گرانترین پڕۆژەی بیناسازی عەلمانی لە تەواوی سەدەکانی ناوەڕاستدا". لە ئینگلتەرا". دیزاینی سەرەکی ئێدوارد تا سەردەمی تیۆدۆر بەردەوام بوو، لەو ماوەیەدا هێنری هەشتەم و ئەلیزابێسی یەکەم زیاتر قەڵاکەیان وەک دەرباری شاهانە و ناوەندێک بۆ کات بەسەربردنی دیپلۆماسی کەڵکیان وەرگرت.قەڵای ویندسۆر لە قۆناغی پڕ لە گێژاوی شەڕی ناوخۆی ئینگلتەرا ڕزگاری بوو، کاتێک وەک بارەگایەکی سەربازی لەلایەن هێزەکانی پەرلەمانەوە بەکارهێنرا و زیندانێک بۆ چارڵی یەکەم تەلارساز هیو مەی، کۆمەڵێک ناوەوەی بارۆکی ئیسرافی دروست دەکات. دوای ماوەیەک لە پشتگوێخستن لە ماوەی سەدەی ١٨دا، جۆرج سێیەم و جۆرج چوارەم کۆشکی چارڵی دووەمیان نۆژەنکردەوە و ئاوەدانیان کردەوە بە تێچووی گەورە، دیزاینی ئێستای شوقەکانی دەوڵەتیان بەرهەمهێنا، کە پڕن لە کەلوپەلی ڕۆکۆکۆ و گۆتیک و بارۆک. شاژن ڤیکتۆریا چەند گۆڕانکارییەکی بچووکی لە قەڵاکەدا کرد، کە بۆ زۆربەی سەردەمی خۆی بووە ناوەندی کات بەسەربردنی شاهانە. لە سەردەمی جۆرج شەشەمدا، لە کاتی هەڵمەتەکانی بۆردومانی لوفتوافی لە جەنگی جیهانی دووەمدا[3] لەلایەن بنەماڵەی شاهانە وەک پەناگەیەک بەکارهێنرا. نۆژەنکردنەوەی بەرفراوانی چەندین ژووری دەوڵەت دوای ئەوەی قەڵاکە لە ئاگرکەوتنەوە لە ساڵی ١٩٩٢ ڕزگاری بوو، شوێنێکی گەشتیاری بەناوبانگە، شوێنێکە بۆ میوانداریکردنی سەردانی دەوڵەت، و لە ساڵی ٢٠١١ تا ٢٠٢٢ شوێنی نیشتەجێبوونی سەرەکی ئەلیزابێسی دووەم بووە.
گۆڕەپانی قەڵای ویندسۆر ١٣ دۆنم (٥.٣ هێکتار) دەگرێتەوە و تایبەتمەندییەکانی قەڵا و کۆشک و شارۆچکەیەکی بچووک لەخۆدەگرێت. قەڵای ئێستا لە کاتی زنجیرەیەک پڕۆژەی بیناسازی قۆناغ بە قۆناغدا دروستکراوە، کە لە کارەکانی ئاوەدانکردنەوەدا گەیشتە لوتکە دوای ئاگرکەوتنەوە لە ساڵی ١٩٩٢.[4] لە بنەڕەتدا دیزاینێکی جۆرجیا و ڤیکتۆریایە کە لەسەر بنەمای پێکهاتەیەکی سەدەی ناوەڕاست دامەزراوە، لەگەڵ تایبەتمەندییە گۆتیکییەکان کە بە شێوازێکی مۆدێرن داهێنراوەتەوە. لە سەدەی ١٤ەوە تەلارسازی لە قەڵاکەدا هەوڵی داوە لێکدانەوەی هاوچەرخی مۆدە و نەریتە کۆنەکان بەرهەم بهێنێت، چەندین جار تەقلیدی ستایلە بەسەرچووەکان یان تەنانەت کۆنەکانیش دەکات. لە ئەنجامدا، تەلارساز سێر ویلیام ویتفیڵد ئاماژەی بە تەلارسازی قەڵای ویندسۆر کردووە کە "کوالیتییەکی خەیاڵی دیاریکراو"ی هەیە، دیزاینی وێنەیی و گۆتیک "هەستێک دروست دەکات کە نمایشێکی شانۆیی لێرەدا دەکرێت"[5]، سەرەڕای هەوڵەکانی کۆتایی سەدەی بیستەم بۆ ئاشکراکردن زیاتر لە پێکهاتە کۆنەکان بۆ زیادکردنی هەستی ڕەسەنایەتی. هەرچەندە هەندێک ڕەخنە گیراوە، بەڵام تەلارسازی و مێژووی قەڵاکە "شوێنێک لە نێوان گەورەترین کۆشکەکانی ئەوروپا"ی پێدەبەخشێت.
بەشی ناوەڕاستی قەڵا :لە دڵی قەڵای ویندسۆردا بەشی ناوەڕاست هەیە، کە بەیلییەک لە دەوری مۆت یان گردی دەستکرد لە ناوەندی بەشیکدا دروست بووە. مۆتەکە بەرزییەکەی ٥٠ پێ (١٥ م)ە و لە گچکە دروستکراوە کە لە بنەڕەتدا لە کانی دەوروبەری هەڵکەندراوە. ئەو کیپە کە ناوی تاوەری دەورییە، لەسەر لوتکەی مۆتەکە لەسەر بنەمای بینایەکی ڕەسەنی سەدەی ١٢ دامەزراوە، لە سەرەتای سەدەی نۆزدەهەمدا لە ژێر دەستی تەلارساز جێفری وایتڤیلدا بە درێژایی ٣٠ پێ (٩.١ م) بەرەو سەرەوە درێژبووەتەوە بۆ ئەوەی بەرزییەکی سەرنجڕاکێشتر و سیلۆیەتێکی سەرنجڕاکێشتر بەرهەمبهێنێت. ناوەوەی تاوەری دەوری لە ساڵانی ١٩٩١-١٩٩٣ زیاتر دیزاین کرایەوە بۆ ئەوەی شوێنی زیاتر بۆ ئەرشیفی شاهانە دابین بکات، ژوورێکی زیادە لەو شوێنەدا دروستکرا کە درێژکراوەی کونەکەی وایتڤیل لە سەرەتادا بەجێی هێشتووە. تاوەری دەوری لە واقیعدا دوورە لە ستوونی، بەهۆی شێوە و پێکهاتەی مۆتەکەی ژێرەوەیەوە. بەرزی ئێستای تاوەرەکە ڕەخنەی لێ گیراوە کە ناڕێژەیی لەگەڵ پانییەکەیدا نییە؛ بۆ نموونە شوێنەوارناس تیم تاتۆن-براون بە بڕینی پێکهاتەی سەدەی ناوەڕاستی پێشووتر وەسفی کردووە. ئێستا دەرگای چوونە ژوورەوەی ڕۆژئاوا بۆ بەشی ناوەڕاست کراوە و دەروازەیەک لە بەشی ناوەڕاستەوە بەرەو باکوور دەچێتە سەر تەراسەکەی باکوور[6]. دەرچوونی ڕۆژهەڵاتی بەشی نەخۆشخانەکە لەلایەن دەروازەی نۆرمانەوە پاسەوانی دەکرێت. ئەم دەروازەخانەیە کە سەرەڕای ناوەکەی مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی ١٤، بە شێوەیەکی زۆر چەقۆکێش کراوە و بە نەخشاندن ڕازاوەتەوە، لەنێویاندا دەمامکی شێری سەدەی ناوەڕاست کە لە ژیاندا ماون، هێمای نەریتی شکۆمەندی، بۆ ئەوەی دەروازەیەکی سەرنجڕاکێش بۆ ناوچەی سەرەوە پێکبهێنێت. وایتڤیل دیزاینی دەرەوەی دەروازەخانەکەی کردەوە و دواتر ناوەوەی لە سەدەی نۆزدەهەمدا بە شێوەیەکی زۆر گۆڕدرا بۆ بەکارهێنانی نیشتەجێبوون.
بەشی سەرەوە: قەڵای ویندسۆر کۆمەڵێک بینای سەرەکی لەخۆدەگرێت کە بە دیواری سەرەوەی بەیلی داخراون، چوارگۆشەیەکی ناوەندی پێکدەهێنن. شوقەکانی دەوڵەت بە درێژایی باکووری بەشی نەخۆشخانەکە دەڕۆن، لەگەڵ کۆمەڵێک بینا بەدرێژایی دیواری ڕۆژهەڵات، شوقە شاهانەییە تایبەتەکان و دەروازەی شا جۆرج چوارەم لە باشوور، لەگەڵ تاوەری ئێدوارد سێیەم لە گۆشەی باشووری ڕۆژئاوا. مۆتێ و تاوەری دەوری لێواری ڕۆژئاوای بەشی نەخۆشخانەکە پێکدەهێنن. پەیکەرێکی برۆنزی چارڵی دووەم بە سواری ئەسپەوە لە ژێر تاوەری دەوریدا دانیشتووە. پەیکەرەکە بە ئیلهام وەرگرتن لە پەیکەری چارڵی یەکەم لەلایەن هوبێرت لی سوێرەوە لە لەندەن، پەیکەرەکە لەلایەن جۆسیاس ئیباخەوە لە ساڵی ١٦٧٩ دروستکراوە، لەگەڵ پلینتی مەڕمەڕدا نەخشێنراوەکانی گرینلینگ گیبۆنسی تێدایە. بەشی سەرەوە هاوتەریبە لەگەڵ تێراسی باکوور کە ڕووی لە ڕووباری تەمز و تێراسی ڕۆژهەڵات کە ڕووی لە پارکە هۆمەکە؛ هەردوو تەراسەکەی ئێستا لەلایەن هیو مەی لە سەدەی ١٧ دروستکراون. تێراسی ڕۆژهەڵات باخچەیەکی تایبەتی فەرمی گوڵەبەڕۆژەی هەیە، بۆ یەکەمجار لەلایەن جۆرج چوارەمەوە لە ساڵانی ١٨٢٠ داڕێژراوە. باخچەی ئێستا لەلایەن شازادە فیلیپ، دوکی ئەدینبۆرگەوە نوێکرایەوە، دوای ئەوەی لە کاتی جەنگی جیهانی دووەمدا بۆ بەرهەمهێنانی باخچەی سەرکەوتن بەکارهات، بەشێکی لەلایەن شازادە ئەلیزابێس و مارگریتەوە چاودێری دەکرا. لە ساڵی ٢٠٢٠ ڕاگەیەندرا کە بۆ ماوەیەکی دیاریکراو باخچەکە بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٤٠ ساڵدا کراوە دەبێت بەڕووی خەڵکدا. بە شێوەیەکی نەریتی بەشی سەرەوە بە "بە هەموو مەبەست و مەبەستێک دروستکراوێکی سەدەی نۆزدەهەم ... وێنەی ئەو شتە دادەنرا کە سەرەتای سەدەی نۆزدەهەم پێیوابوو قەڵا دەبێت چی بێت"، لە ئەنجامی دیزاینکردنەوەی بەرفراوانی قەڵاکە لەلایەن وایتڤیل لە ژێر جۆرج چوارەم. دیوارەکانی بەشی سەرەوە لە بەردی باگشۆت هیس دروستکراون کە لە ناوەوە ڕووی لە خشتی ئاسایی کراوەتەوە، وردەکارییە گۆتیکەکان لە بەردی زەردی باث. بیناکانی بەشی سەرەوە بە بەکارهێنانی پارچە بچووکەکانی چڵکن لەناو هاوەنەکەدا بۆ گالێتینگ تایبەتمەندن، لە سەرەتادا لە سەدەی ١٧ لە قەڵاکە دەستیپێکردووە بۆ ئەوەی کاری بەردەکانی سەردەمە جیاوازەکان دیمەنێکی هاوشێوەیان پێبدرێت. ئاسمانی بەشی سەرەوە بە شێوەیەک دیزاین کراوە کە دراماتیک بێت کاتێک لە دوورەوە دەبینرێت یان لە بەرامبەر ئاسۆدا سیلۆیەت دەکرێت، وێنەی تاوەرە بەرزەکان و شەڕکەرەکانە کە لە ژێر کاریگەری جووڵەی وێنەکێشانی کۆتایی سەدەی ١٨دا بوون. کارەکانی شوێنەوارناسی و نۆژەنکردنەوە دوای ئاگرکەوتنەوەی ساڵی ١٩٩٢ نیشانیان داوە کە تا چەند پێکهاتەی ئێستا نوێنەرایەتی مانەوەی توخمەکان دەکات لە دیوارە بەردییە ڕەسەنەکانی سەدەی ١٢ بەدواوە، کە لە چوارچێوەی دووبارە داڕشتنەوەی کۆتایی وایتڤیلدا خراوەتەڕوو.شوقەکانی دەوڵەت بەشێکی سەرەکی بەشی سەرەوە پێکدەهێنن و بەدرێژایی لای باکووری چوارگۆشەکە کەوتوون. بینا مۆدێرنەکە بەدوای بناغەکانی سەدەی ناوەڕاستدا دەگەڕێت کە لەلایەن ئێدوارد سێیەمەوە دانراون، نهۆمی خوارەوەی ژووری خزمەتگوزاری و ژێرزەمینەکانی تێدایە و نهۆمی یەکەمی زۆر گەورەتر بەشی سەرەکی کۆشکەکە پێکدەهێنێت. لە نهۆمی یەکەمدا، شێوازی کۆتایی ڕۆژئاوای شوقەکانی ویلایەتی بە پلەی یەکەم کاری تەلارساز هیو مەی بووە، لە کاتێکدا پێکهاتەی لای ڕۆژهەڵات نوێنەرایەتی پلانەکانی جێفری وایتڤیل دەکات.ناوەوەی شوقەکانی ویلایەتی زیاتر لەلایەن وایتڤیلەوە لە سەرەتای سەدەی نۆزدەهەمدا دیزاین کراوە. وایتڤیل مەبەستی بوو هەر ژوورێک وێناکردنی شێوازێکی تەلارسازی تایبەت و نمایشکردنی کەلوپەلی هاوتا و هونەرە جوانەکانی ئەو سەردەمە. بە هەندێک گۆڕانکاری لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا، ئەم چەمکە بەردەوامە لە زاڵبوون بەسەر شوقەکاندا. ژوورە جیاوازەکان شێوازی کلاسیک و گۆتیک و ڕۆکۆکۆ پەیڕەو دەکەن، لەگەڵ توخمێکی جاکۆبیتان لە شوێنەکاندا. زۆرێک لە ژوورەکانی کۆتایی ڕۆژهەڵاتی قەڵاکە دەبوو دوای ئاگرکەوتنەوەی ساڵی ١٩٩٢ نۆژەن بکرێنەوە، بە بەکارهێنانی شێوازەکانی "نۆژەنکردنەوەی هاوتا" – ژوورەکان نۆژەنکرانەوە بەجۆرێک کە هاوشێوەی دەرکەوتنی سەرەتایی خۆیان دەرکەون، بەڵام بە بەکارهێنانی کەرەستەی مۆدێرن و شاردنەوەی باشترکردنی پێکهاتەی مۆدێرن . هەروەها ئەم ژوورانە لە هەمان کاتدا بەشێکیان دیزاین کراوەتەوە بۆ ئەوەی زیاتر لەگەڵ سەلیقەی مۆدێرن بگونجێت. مێژوونووسی هونەر هیو ڕۆبەرتس ستایشی شوقەکانی دەوڵەتی کردووە و دەڵێت "ڕیزبەندییەکی نایاب و بێ ڕکابەری ژوورەکان کە بە شێوەیەکی بەرفراوان وەک جوانترین و تەواوترین دەربڕینی تامی دواتری جۆرجیا دادەنرێت". هەندێکی تر وەک تەلارساز ڕۆبن نیکۆڵسۆن و ڕەخنەگر هیو پیرمان بە "بێدەنگ" و "بە شێوەیەکی دیار مات" وەسفیان کردووە.بەناوبانگترین کارەکانی وایتڤیل ئەو ژوورانەن کە بە شێوازی ڕۆکۆکۆ دیزاین کراون. ئەم ژوورانە لایەنە شل و یاریزانانەی ئەم بزووتنەوەی هونەرییە لە ناوەڕاستی سەدەی ١٨دا وەردەگرن، لەنێویاندا زۆرێک لە پارچە ڕەسەنەکانی شێوازی لویسی پازدەهەم، بەڵام لەسەر پێوەرێکی "زۆر هەڵئاوساو" پڕۆژەیان دەکەن. لێکۆڵینەوەکان دوای ئاگرکەوتنەوەی ساڵی ١٩٩٢ دەریانخستووە کە زۆرێک لە تایبەتمەندییەکانی ڕۆکۆکۆی قەڵای مۆدێرن، کە لە سەرەتادا وا بیردەکرایەوە کە ئامێرەکانی سەدەی ١٨ بوون کە لە ماڵی کارڵتۆن یان فەرەنسا گواستراونەتەوە، لە ڕاستیدا تەقلیدی سەدەی نۆزدەهەمن لە کاری گچکە و داردا، کە دیزاینکراون بۆ ئەوەی لەگەڵ توخمە ڕەسەنەکاندا تێکەڵ ببن. ژووری پێشوازی گەورە دیارترینی ئەم دیزاینانەی ڕۆکۆکۆیە، درێژییەکەی ١٠٠ پێ (٣٠ م) و بەرزییەکەی ٤٠ پێ (١٢ م)ە و شوێنی هۆڵە گەورەکەی ئێدوارد سێیەمی داگیرکردووە[7]. ئەم ژوورە کە دوای ئاگرەکە نۆژەن کراوەتەوە، سەقفێکی زەبەلاحی ڕۆکۆکۆی فەرەنسی لەخۆدەگرێت، کە تایبەتمەندە بە یان کۆنستنتینیدس، نۆژەنکەرەوەی سەرەکی، وەک خاوەنی "درشتی فۆرم و خامیی دەست ... بە تەواوی سێبەری لەسەرە بەهۆی کاریگەرییە سەرنجڕاکێشە تەواوەکانەوە کاتێک لە... دووری". ژوورەکە بە کۆمەڵێک تابلۆی فەرەنسی گۆبێلین کە نۆژەن کراوەتەوە، دەستپێدەکات. هەرچەندە بە بەراورد بە ساڵانی ١٨٢٠ کەمتر بە گەڵای زێڕ ڕازاوەتەوە، بەڵام ئەنجامەکەی وەک "یەکێک لە گەورەترین پارچە سێتەکانی ڕازاندنەوەی ڕیجێنسی" دەمێنێتەوە. ژووری وێنەکێشانی سپی و سەوز و سوور بە گشتی ٦٢ جام لەخۆدەگرێت: پانێڵی دارە نەخشێنراو و زێڕینەکان کە چەک و غەنیمەتەکانی جەنگ نیشان دەدەن، زۆربەیان مانای ماسۆنییان هەیە. ئەم جامانە دوای ئاگرکەوتنەوە نۆژەنکراونەتەوە یان گۆڕدراون، بەناوبانگن بە "زیندوویی و وردبینی و کوالیتی سێ ڕەهەندی"، و لە سەرەتادا لە ماڵی کارڵتۆن لە ساڵی ١٨٢٦ هێنراون، هەندێکیان لە سەرەتادا لە فەرەنسا هاوردەکراون و هەندێکی دیکەشیان لەلایەن ئێدوارد وایتەوە نەخشێنراون. کەلوپەلی نەرمی ئەم ژوورانە هەرچەندە لوکسن، بەڵام لە ژوورە ئەسڵیەکانی ساڵانی ١٨٢٠ کەمتەرخەمترن، چ لەسەر بنەمای تام و چێژ و تێچووی مۆدێرن.دیزاینی وایتڤیل سێ ژووری پاراستووە کە لە سەرەتادا تا مانگی ئایار لە سەدەی ١٧ بە هاوبەشی لەگەڵ نیگارکێش ئەنتۆنیۆ ڤێریۆ و نەخشێنەر گرینلینگ گیبۆنس دروستکراون. ژووری ئامادەبوونی شاژن و ژووری بینەرانی شاژن و ژووری نانخواردنی پاشا بە شێوازی بارۆک و فەرەنسی-ئیتاڵی دیزاین کراون، کە تایبەتمەندن بە "ناوەوەی زێڕین کە بە دیواری گوڵاوی دەوڵەمەند کراوە"[8]، بۆ یەکەمجار لە نێوان ساڵانی ١٦٤٨ بۆ ١٦٥٠ لە ماڵی ویلتۆن بە ئینگلتەرا ناسێندرا. تابلۆکانی ڤێریۆ "لە ئاماژەی سەدەی ناوەڕاستدا تەڕن" و وێنەی کلاسیک. ئەم ژوورانە مەبەست لێی نیشاندانی "تێکەڵەیەکی بارۆک"ی ئینگلیزی داهێنەرانە بوو لە هونەرە جیاوازەکانی تەلارسازی و نیگارکێشان و نەخشاندن کە تا ئێستا جیاوازن.[9]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
