شانشینی سەفەوی

شانشینی سەفەوی یان ئێرانی سەفەوی یەکێک بوو لە گەورەترین ئیمپراتۆرییەتەکانی ئێران دوای لەشکرکێشی عەرەبەکان کە لەلایەن بنەماڵەی سەفەوییەکانەوە لە ساڵی ١٥٠١ تا ١٧٣٦ حوکمڕانی کرا.^{[١][٢][٣][٤]} ئیمپراتۆرییەتی سەفەوی زۆرجار بە سەرەتای مێژووی ھاوچەرخی ئێران ناودەبرێت. گۆڕینی ئێرانییەکان لە سوننە بۆ شیعە لە ماوەی سەدەی ١٦ تا ١٨ لە سەردەمی شانشینی سەفەویدا بە شێوەیەکی بەرفراوان ڕوویدا.^{[٥][٦][٧][٨]} سەفەوی خانەدانی ئێرانی،^{[٩][١٠][١١][١٢]} کوردی^{[١٣][١٤][١٥][١٦][١٧][١٨][١٩][٢٠][٢١][٢٢][٢٣][٢٤][٢٥][٢٦][٢٧][٢٨][٢٩][٣٠]} و ئەوان شیعە بوون کە نزیکەی ٢٣٥ ساڵ حوکمڕانی ئێرانیان کردووە لە ساڵانی ٨٨٠ تا ١١١٤ی زایینی (ھاوتا لەگەڵ ١١٤٨–٩٠٧ ز و ١٧٣٦–١٥٠١ ز).^[٣١] ئیمپراتۆرییەتی سەفەوی لە تەورێز لەلایەن شا ئیسماعیلی یەکەم لەسەر بنەمای دیدگا و سیاسەتی سەفەوییە شیعەکان لە ساڵی ٨٨٠ دامەزرا و دوا پاشای سەفەوی شا سوڵتان حسێن بوو کە لە ساڵی ١١٠١ لەلایەن ئەفغانییەکانەوە شکستی ھێنا و دواتر لەلایەن ئەفغانییەکانەوە شکستی ھێنا نادر شا لە ساڵی ١١١٤. شانشینی سەفەوی لەناوچوو. سەردەمی سەفەوی بە یەکێک لە گرینگترین قۆناغە مێژوویییەکان لە ئێران دادەنرێت، چونکە ھەشت سەد و پەنجا ساڵ^[٣٢] دوای لەناوچوونی ئیمپراتۆرییەتی ساسانییەکان، حکوومەتێکی مەرکەزی ئێران توانی بۆ یەکەمجار حوکمڕانی ھەموو ئێران بکات. دوای ئیسلام چەند شانشینی ئێرانی وەک تاھێری و سەفەری و سامانییەکان و بنەماڵەی تاھیرییەکان و زیاری و بۆی و سەربەدەر و مۆزەفەری ھاتنە سەر دەسەڵات، بەڵام ھیچیان نەیانتوانی ھەموو ئێران بگرێتەوە و یەکڕیزی لە نێوان ھەموو ناوچە جوگرافییەکانی ئێراندا دروست بکەن لەو کاتەدا کات؛ و یەکێتییەکی سەربەخۆ دروست بکەن.^[٣٣]سەفەوییەکان شیعەیان کردە ئایینی فەرمی ئێران. شێوازی حوکمڕانی سەفەوی ناوەندی بوو و دەسەڵاتی ڕەھا لە دەستی پاشا بوو. لەدوای دەرکەوتنی حکوومەتی سەفەوی، ئێران گرنگتر بوو و سەقامگیری و یەکپارچەیی بەھرەمەند بوو و لە جیھاندا ناوبانگی دەرکرد.^[٣٤] لەو ماوەیەدا پێوەندی ئێران و وڵاتانی ئەورووپا زۆر فراوانتر بوو بەھۆی دوژمنایەتی دەوڵەتی عوسمانی لەگەڵ سەفەوییەکان و ھەروەھا ڕەوتی بازرگانی (بەتایبەت بازرگانی ئاوریشم لە ئێرانەوە). لە سەردەمی سەفەویدا (بەتایبەت نیوەی یەکەمی) شەڕی زۆر لە نێوان ئێران و ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی لە ڕۆژاوا و لەگەڵ ئۆزبەکەکان لە ڕۆژھەڵاتی وڵات ڕوویداوە، کە بەھۆی کێشەی وشکانی و مەزھەبییەوە بووە.^[٣٥]

ئیمپراتۆریەتی سەفەوی لە سەردەمی شا عەباسدا

سەرچاوەکان

1. Helen Chapin Metz. Iran, a Country study. 1989. University of Michigan, p. 313.
2. Emory C. Bogle. Islam: Origin and Belief. University of Texas Press. 1989, p. 145.
3. Stanford Jay Shaw. History of the Ottoman Empire. Cambridge University Press. 1977, p. 77.
4. Andrew J. Newman, Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire, IB Tauris (March 30, 2006).
5. «مقالات مرتبط با شیعه امامیه - نورمگز». www.noormags.ir.
6. «شاه اسماعیل نه خودش مذهبی بود، نه حکومتش دینی/ حکومت صفوی عمل‌گرا و سکولار بود» (بە فارسی). خبرگزاری ایلنا.
7. «ایرانیان چگونه شیعه شدند؟» (بە فارسی). مشرق نیوز. ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢.
8. پوراحمدی، حسین. «ایرانیان و نقش کوفه در تشیع آنان». فصلنامه شیعه‌شناسی (بە Persian). 10 (39): 7. ISSN 1735-4722.{{cite journal}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
9. Petruşevski’den naklen, Efendiyev s.33
10. Floor، Willem (2013). «The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran». Iranian Studies. 46 (4): 569–581. doi:10.1080/00210862.2013.784516.
11. F. Daftary, "Intellectual Traditions in Islam", I.B.Tauris, 2001. pg 147: "But the origins of the family of Shaykh Safi al-Din go back not to Hijaz but to Kurdistan, from where, seven generations before him, Firuz Shah Zarin-kulah had migrated to Azerbaijan"
12. Barry D. Wood, The Tarikh-i Jahanara in the Chester Beatty Library: an illustrated manuscript of the "Anonymous Histories of Shah Isma'il", Islamic Gallery Project, Asian Department Victoria & Albert Museum London, Routledge, Volume 37, Number 1 / March 2004, Pp: 89 - 107.
13. «Safavid and qajar».{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
14. «The Safavid empire of persia».{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
15. «مێژووی شا ئیسماعیل و ڕەچەڵەکی کوردیی سەفەوییەکان».{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
16. Oxford encyclopedia of the modern Islamic world. p. 457.
17. Safavids by Roger m. Savory. p. 259.
18. Shah abbas the ruthless king who became an Iranian legend. p. 1.
19. «The Safavid dynasty».{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
20. Iran under the Safavids.
21. The history of iran. p. 83.
22. «The Body Politic and Rise of the Safavids».{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
23. «Cambridge history of iran».{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
24. The ghaznavids their empire in Afghanistan and eastern iran. p. 148.
25. The Persians by Gene r. Graithwaite. p. 159.
26. Allouche، Adel. The origins and development of the ottoman-Safavid conflict. p. 35.
27. «Ebn bazzaz».{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
28. A short history: foundation of the safavid state (PDF). pp. 4 and 18.
29. «Safavid».{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
30. «Safavid empire».{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
31. Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire
32. «ʿARAB ii. Arab conquest of Iran». {{cite web}}: پارامەتری |ناونیشان= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
33. آگاه
34. تاریخ ایران (۲)، ص ۱۲۲
35. تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه (صص ۶–۲۸۴)

• دەروازەی ئێران
• دەروازەی مێژوو
• دەروازەی شەڕ
• دەروازەی ئازەربایجان
• دەروازەی ئیسلام
• دەروازەی ڕۆژھەڵاتی ناوین
• دەروازەی عێراق

کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە شانشینی سەفەوی تێدایە.