ڕازیە سوڵتان
From Wikipedia, the free encyclopedia
ڕازییەت-دار-دونیا و دار-دین(بە فارسی: سلطان رضیة الدنیا والدین) (لە ١٥ی تشرینی یەکەمی ١٢٤٠ کۆچی دوایی کردووە), بە شێوەیەکی گشتی بە ڕازییە سوڵتانە ناسراوە، فەرمانڕەوایەکی سوڵتانی دەلھی بووە لە بەشی باکووری کیشوەری ھیندستان. یەکەم ژنە موسڵمان فەرمانڕەوای کیشوەرەکە بوو، و تاکە ژنە موسڵمان فەرمانڕەوای دەھلی بوو. کچێکی ماملوک سوڵتان شەمسەدین ئیلتوتمیش، ڕازیا لە ماوەی ساڵانی ١٢٣١–١٢٣٢دا دەھلی بەڕێوەبرد کاتێک باوکی سەرقاڵی ھەڵمەتی گوالیۆر بوو. بەپێی ئەفسانەیەک کە ڕەنگە ئەپۆکریف بێت، کە سەرسام بوو بە دەدای ئەو لەم ماوەیەدا، ئیلتوتمیش ڕازیای وەک میراتگری خۆی کاندید کرد دوای گەڕانەوەی بۆ دەھلی. لەدوای ئیلتوتمیش، برای نیوە برای ڕازییە ڕوکنەدین فیروز کە دایکی شا تورکان پلانی لەسێدارەدانی دانابوو. لە کاتی یاخیبوونێک لە دژی ڕوکنودین، ڕازییە خەڵکی گشتی ھان دا دژی شا تورکان، و دوای لادانی ڕوکن الدین لە ساڵی ١٢٣٦ لەسەر تەختی پاشایەتی دانا. بەرزبوونەوەی ڕازیا لەلایەن بەشێک لە ئاغاکانەوە تەحەدای کرا و لە کۆتاییدا ھەندێکیان پەیوەندییان پێوە کرد و ئەوانی دیکەش شکستیان ھێنا. ئەو ئاغاکانی تورک کە پشتگیریان دەکرد چاوەڕێی ئەوە بوون کە کەسێکی فیگەر بێت، بەڵام زیاتر دەسەڵاتی خۆی دووپات دەکردەوە. ئەمەش لەگەڵ دانانی ئەفسەرانی غەیرە تورک بۆ پۆستە گرنگەکان، بووە ھۆی ناڕەزایی ئەوان لە دژی. لە نیسانی ساڵی ١٢٤٠ لەلایەن کۆمەڵێک ئاغا لە پۆستەکەی دوورخرایەوە، دوای ئەوەی کەمتر لە چوار ساڵ حوکمڕانی کرد. ھاوسەرگیری لەگەڵ یەکێک لە یاخیبووەکان کرد – ئیختیاردین ئاڵتوونیا – و ھەوڵیدا تەختی پاشایەتی وەربگرێتەوە، بەڵام لە مانگی تشرینی یەکەمی ئەو ساڵەدا لەلایەن نیوە برا و جێنشینەکەیەوە مویزئەدین بەھرام شکستی ھێنا، و دوای ماوەیەکی کەم کوژرا.
ڕازییەت-ود-دونیا و ئود-دین | |||||
---|---|---|---|---|---|
سوڵتان | |||||
بیلۆن دراوی جیتالی ڕازییە | |||||
پێنجەم سوڵتانی دەھلی. | |||||
فەرمانڕەوایی | 1236 − 20 نیسانی 1240 | ||||
پێشوو | ڕوکنوسدین فیروز | ||||
جێگر | مویز الدین بەھرام، شاژن ڤیکتۆریا وەک پاشای مێینەی داھاتوو | ||||
ھاوسەر | ئیختیار الدین ئاڵتوونیا | ||||
| |||||
خێزان | شانشینی ماملوکەکان | ||||
باوک | ئیلتوتمیش | ||||
دایک | تورکان خاتون | ||||
مردن | ١٥ی تشرینی یەکەمی ١٢٤٠ کایثال، دەلھی سوڵتانی. | ||||
ناشتن | دەروازەی تورکمان نزیک بولبولی خانە، دەلھی | ||||
ئایین | ئیسلامی سوننە |