ویلایەتی وان

ویلایەتی وان (بە تورکیی عوسمانی: ولايت وان بە ڕۆمانی: Vilâyet-i Van) لە دابەشکردنی کارگێڕیدا، (ویلایەت) ئاستی یەکەمی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی بوو. پایتەختی شاری وان بوو. بەپێی زانیارییەکان لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا ڕووبەرەکەی ١٥٠٠٠ میل چوارگۆشە بووە (٣٩٠٠٠ کم٢).^[1]

ویلایەتی وان
ویلایەت ئیمپراتۆرییەتیی عوسمانی
١٨٧٥–١٩٢٢
ویلایەتی وان لە ساڵی ١٩٠٠
ناوەند	وان[1]
ژمارەی دانیشتووان
• موسڵمان، ١٩١٤[2]	١٧٩٩٨٢ کەس
• ئەرمەنی، ١٩١٤[2]	٦٧٧٩٢ کەس
• جولەکە، ١٩١٤[2]	١٣٨٣ کەس
مێژوو
مێژوو
• دامەزراندن	١٨٧٥
• ھەڵوەشاندن	١٩٢٢
پێشوو دواتر ئەیالەتی وان تورکیا
ئەمڕۆ بەشێک لە	تورکیا

مێژوو

لە ساڵی ١٨٧٥دا، ئییالێتی ئەرزەروم بەسەر شەش ڤیلایەتدا دابەشکرا: ئەرزەروم، وان، ھەکاری، بیتلیس، ھۆزات (دەرسیم) و قەرس چیلدر. لە ساڵی ١٨٨٨ بە فەرمانێکی ئیمپراتۆری ھەکاری بە ڤیلایەتەکەی وانەوە گرێدرا و ھۆزات بە مامورەتی عەزیزەوە گرێدرا.^[3] لە ھەڵمەتی قەفقاز لە جەنگی جیھانی یەکەمدا، دوای تێکچوونی ھێرشی سوپای عوسمانی بۆ سەر ڕووسیا، ڕووسەکان پلانی داگیرکردنی ئەو پارێزگایەیان دانا. ھەڕەشەی لەشکرکێشی وای کرد کۆمیتەی یەکێتی و پێشکەوتن دەست بە کۆمەڵکوژی ئەرمەنییەکان بکات لە ترسی ئەوەی ئەرمەنییەکان لە وان پشتگیری لە سوپای قەفقازی ڕووسیا بکەن. دیپۆرتکردنەوەی ئەرمەنییەکان لە قوستەنتینییە بۆ ڕاپەڕینی وان لەلایەن فەدایی ئەرمەنییەکانەوە.^[4]

دابەشکردنی کارگێڕی

سنجاقەکانی ویلایەتی وان:^[5]

• سنجاقی وان (وان، ئێرچیش، چاتەک، ئەلجەواز، گێڤاش)
• سنجاقی ھەکاری (باشکالێ, ھەکاری، ئۆزاڵپ، شەمزینان، گەڤەر، گورپینار)

ئابووری

لە ڕووی مێژوویییەوە، ویلایەتی وان ھەرزەی بەرھەم دەھێنا.^[6] ناوەندی ئابووری ئەو پارێزگایە شاری وان بوو. ھەروەھا بەرھەمھێنەرێکی سەرەکی شەراب بوو. ھەردوو شەراب و براندی بە ڕێژەیەکی کەم دروست دەکران. ھەروەھا ڤیلایەتەکە کەتان و گەنمی بەرھەم دەھێنا.^[7] ھەروەھا وان پیشەسازییەکی گەورەی مەڕداری ھەبوو. تا ساڵی ١٩٠٦ زیاتر لە ٣ ملیۆن مەڕ لە ڤیلایەتەکەدا ھەبووە. تا ساڵی ١٩٢٠ ئەو ژمارانە کەمکرانەوە.^[8] ھەنگەوانی لەلایەن کۆڵبەرانەوە ئەنجام دەدرا، ھەنگوین بەستوو دەفرۆشرا.^[9] ھەروەھا ناوچەکە خەڵوز و قوڕقوشم و مس و بۆراکس و ئۆرپیمەنت و غاز و گڕانایت و لیمۆ و گچکە و جپس و زێڕ و خوێ بەرھەم دەھێنا.^[10]

سەرچاوەکان

1. Geographical Dictionary of the World، پ. 1909، لە پەرتووکەکانی گووگڵ
2. «1914 Census Statistics» (PDF). Turkish General Staff. pp. 605–606. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٣ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ ھێنراوە. {{cite web}}: |archive-date= / |archive-url= timestamp mismatch; 2016-03-03 suggested (یارمەتی)
3. Krikorian، Mesrob K. (1977-01-01). Armenians in the Service of the Ottoman Empire: 1860-1908. ISBN 978-0-7100-8564-1.
4. Naimark، Norman M. (2017). Genocide: A World History. New York, NY: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-063771-2. OCLC 960210099.
5. Van Vilayeti | Tarih ve Medeniyet
6. Prothero، W.G. (1920). Armenia and Kurdistan. London: H.M. Stationery Office. p. 60.
7. Prothero، W.G. (1920). Armenia and Kurdistan. London: H.M. Stationery Office. p. 62.
8. Prothero، W.G. (1920). Armenia and Kurdistan. London: H.M. Stationery Office. p. 63.
9. Prothero، W.G. (1920). Armenia and Kurdistan. London: H.M. Stationery Office. p. 64.
10. Prothero، W.G. (1920). Armenia and Kurdistan. London: H.M. Stationery Office. pp. 70–71.

• دەروازەی تورکیا
• دەروازەی کوردستان
• دەروازەی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی
• دەروازەی ئەرمەنستان

کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ویلایەتی وان تێدایە.