From Wikipedia, the free encyclopedia
ھایدرا دووەم مانگی سروشتی دەرەوەی پلۆتۆیە. ئەم مانگە لەگەڵ نیکس لە مانگی حوزەیرانی ٢٠٠٥ لەلایەن تەلەسکۆپی بۆشایی ئاسمانی ھابلەوە دۆزرایەوە و لە مانگی تەممووزی ٢٠١٥ لەلایەن ئەرکی ئاسۆی نوێوە لە نزیکەوە پشکنینیان بۆ کرا. ناوی ھایدرا لە ٢١ی تەممووزی ٢٠٠٦ لەلایەن یەکێتی فەلەکی نێودەوڵەتییەوە ھەڵبژێردرا.
لەوانەیە ئەم وتارە پێویستی بە بەسەرداچوونەوەی ڕێزمان، ڕێنووس، یان شێواز بێت. |
ھایدرا لەلایەن توێژەرانی تیمی گەڕانی ھاوڕێی پلۆتۆوە دۆزرایەوە، کە پێکھاتبوو لە و چەندین کەسی دیکە کە بەشداربوون لە ئەرکی ئاسۆی نوێ بۆ پلۆتۆ، لەوانە Alan Stern و Marc W . Buie.[1][2] ئاسۆی نوێ. تیمەکە گومانی ئەوەیان ھەبوو کە پلۆتۆ و کارۆن مانگە بچووکەکانی دیکەیان لەگەڵدا بێت کە پێشتر نەدۆزراونەتەوە، ھەربۆیە تەلەسکۆپی بۆشایی ئاسمانی ھابلیان بەکارھێنا بۆ چاودێریکردنی مانگە بێھێزەکانی دەوروبەری پلۆتۆ.[2][3] بەو پێیەی ڕووناکی ھایدرا نزیکەی ٥٠٠٠ ھێندەی پلۆتۆ کاڵترە، وێنەی بەرکەوتنی درێژخایەنی پلۆتۆ گیراوە." بۆ دۆزینەوەی ھایدرا.
وێنەکانی دۆزینەوە لە ١٥ ئایاری ٢٠٠٥ و ١٨ ئایار ٢٠٠٥ گیراون. ھایدرا و نیکس بە شێوەیەکی سەربەخۆ لەلایەن ماکس جەی موتچلەرەوە لە ١٥ حوزەیرانی ٢٠٠٥ و لەلایەن ئەندرۆ جەی ستیفل لە ١٥ ئابی ٢٠٠٥ دۆزرایەوە.[4] دۆزینەوەکان لە ٣١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٥ ڕاگەیەندرا، دوای پشتڕاستکردنەوەی لەلایەن precovering ئەرشیفی ھابل وێنەکانی پلۆتۆ لە ساڵی ٢٠٠٢.[5] دوو مانگە تازە دۆزراوەکە دواتر بە شێوەیەکی کاتی دیاریکراون S/2005 P 1 بۆ ھایدرا و S/2005 P 2 بۆ نیکس.[6][7] مانگەکان بە شێوەیەکی نافەرمی بە "P1" و "P2" ناودەبرێن، لەلایەن تیمی دۆزینەوە.[6]
. ناوی ھایدرا لە ٢١ی حوزەیرانی ٢٠٠٦ لەلایەن یەکێتی فەلەکی نێودەوڵەتییەوە پشتڕاستکرایەوە و لە بازنەی IAU Circle 8723 لەگەڵ ناوی نیکس ڕاگەیەندرا.[8] ھایدرا بە ناوی ھایدرای لێرنییەوە ناونراوە، کە مارێکی نۆ سەرە و لە ئەفسانەی یۆنانیدا شەڕی ھێراکلیسی کردووە. بە تایبەتی نۆ سەری ھایدرا بە شێوەیەکی نادیار ئاماژە بە دۆخی ھەسارەی نۆیەمی پێشووی پلۆتۆ دەکەن. ئەو دوو مانگەی تازە ناویان لێنراوە، بوون[3] ئەو دوو مانگەی تازە ناویان لێنراوە بە مەبەست ناویان لێنراوە کە ڕێزبەندی سەرەتای ناوەکانیان N و H ڕێز لە ئەرکی ئاسۆی نوێ دەگرێت بۆ پلۆتۆ، بە ھەمان شێوەی ئەوەی کە دوو پیتی یەکەمی ناوی پلۆتۆ ڕێز لە پێرسیڤاڵ لۆوێڵ دەگرێت[9][3] ھەروەھا ناوی ھایدرا بە مەبەست ھەڵبژێردرا کە H سەرەتایییەکەی ڕێز لە تەلەسکۆپی بۆشایی ئاسمانی ھابل دەگرێت کە لەلایەن تیمی گەڕانی ھاوڕێی پلۆتۆوە بۆ دۆزینەوەی ھایدرا و نیکس بەکارھاتووە.[9][10]
ناوی تایبەتمەندییەکانی سەر تەنەکان لە سیستەمی پلۆتۆدا پەیوەندییان بە ئەفسانە و ئەدەب و مێژووی گەڕانەوە ھەیە. بە تایبەتی ناوی تایبەتمەندییەکانی سەر ھایدرا دەبێت پەیوەندی بە مار و ئەژدیھا ئەفسانەیییەکانی ئەدەب و ئەفسانە و مێژووەوە ھەبێت.[11]
مانگە بچووکەکانی پلۆتۆ، لەوانەش ھایدرا، وا بیردەکرایەوە کە لە پاشماوەی دەرچوون لە پێکدادانێکی گەورە لە نێوان پلۆتۆ و تەنێکی تری پشتێنەی کویپەردا دروست بووبێت، ھاوشێوەی ئەوەی کە پێدەچێت مانگ لە پاشماوەیەکەوە دروستبووبێت کە بەھۆی پێکدادانێکی گەورەی زەوییەوە دەرچووە.[12]پاشان ئیجێکتای پێکدادانەکە یەکدەگرت و دەبووە ناو مانگەکانی پلۆتۆ.[13]پاشان ئیجێکتای پێکدادانەکە یەکدەگرت و دەبووە ناو مانگەکانی پلۆتۆ.[14][15] لەم حاڵەتەدا ھایدرا لەگەڵ مانگە بچووکەکانی پلۆتۆ لەگەڵ شارۆن بەرەو دەرەوە کۆچیان دەکرد بۆ خولگەی ئێستایان لە دەوری ناوەندی باری پلۆتۆ-کارۆن.[16][14] لەگەڵ چارۆن، خولگەی ھایدرا بە دەوری ناوەندی باری پلۆتۆ-کارۆن وردە وردە بە تێپەڕبوونی کات بازنەییتر بوو.[14][17][18]
ھایدرا شێوەی ناڕێکە، پێوانە دەکات 50.9 km (31.6 mi) بە درێژایی درێژترین میحوەرەکەی و کورتترین میحوەرەکەی پێوانە دەکات 30.9 km (19.2 mi) بە درێژایی.[19] ئەمە ڕەھەندە پێوراوەکانی 50.9 km × 36.1 km × 30.9 km (31.6 mi × 22.4 mi × 19.2 mi) دەدات بە ھایدرا.[19]
ڕووی ھایدرا زۆر ڕەنگدانەوەی ھەیە بەھۆی بوونی سەھۆڵی ئاو لەسەر ڕووی.[20] ڕووی ھایدرا سپێکتریمی بێلایەن پیشان دەدات ھاوشێوەی مانگە بچووکەکانی پلۆتۆ، ھەرچەندە… سپێکتریمی ھایدرا کەمێک شینتر دەردەکەوێت.[21][22] سەھۆڵی ئاو لەسەر ڕووی ھایدرا تاڕادەیەک پاکە و ھیچ تاریکبوونەوەیەکی بەرچاو نیشان نادات بە بەراورد بە شارۆن.[20] یەکێک لە ڕوونکردنەوەکان ئەوە پیشان دەدات کە ڕووی ھایدرا بەردەوام تازە دەبێتەوە بەھۆی کاریگەرییەکانی مایکرۆمیتۆرایتەوە کە مادەی تاریکتر لە ڕووی ھایدرا دەردەھێنن.[20] سپێکتریمی ڕووی ھایدرا کەمێک شینە بە بەراورد بە نیکس.[22] ڕوونکردنەوەکان بۆ ڕەنگی شین و شینەکەی ھایدرا پێشنیاری ئەوە دەکەن کە ڕووی ھایدرا ڕێژەیەکی زیاتر لە سەھۆڵی ئاوی ھەیە بە بەراورد بە نیکس، کە ھەروەھا دەتوانێت ڕوونکردنەوەی زۆر بەرزی ھایدرا ئەلبیدۆی ئەندازەیی، یان ڕەنگدانەوەیییەکەی، لە سەدا ٨٣.[23][24]
لە داتای ژماردنی کانییەکان لە ئاسۆی نوێ وەرگیراوە، ڕووی ھایدرا بە نزیکەی چوار ملیار ساڵ مەزەندە دەکرێت.[25][24] کانییە گەورەکان و چەقۆ لەسەر ھایدرا پێشنیاری ئەوە دەکات کە لەوانەیە بەشێک لە بارستەی سەرەتایی خۆی لەدەستدابێت لە ڕووداوی کاریگەری لە دوای دروستبوونییەوە.[24]
ھایدرا بە شێوەیەکی مەل و با قفڵ کراوە نییە و دەسوڕێتەوە بە شێوەیەکی ئاژاوەگێڕانە؛ ماوەی خولانەوەی و مەیلی ئەکسیاڵی بە خێرایی لە پێوەرە کاتییە فەلەکییەکاندا دەگۆڕێت، تا ئەو ڕادەیەی کە میحوەرەکەی بە بەردەوامی دەگۆڕێت.[26] ئاژاوەگێڕی کەوتنەخوارەوە ی ھایدرا بە شێوەیەکی بەرچاو بەھۆی کاریگەرییە کێشکردنی جیاوازەکانی پلۆتۆ و کارۆنەوەیە کاتێک بە دەوری سەنتەری باری.[26] ھەروەھا کەوتنەخوارەوەی ئاژاوەگێڕانەی ھایدرا بەھۆی شێوە ناڕێکەکەیەوە بەھێزتر دەبێت، کە تورکی دروست دەکات کە کار لەسەر تەنەکە دەکەن.[27] لە کاتی… فڕینی ئاسۆی نوێی پلۆتۆ و مانگەکانی، ماوەی خولانەوەی ھایدرا نزیکەی ١٠ کاتژمێر بوو و میحوەرەکەی خولانەوەی نزیکەی ١١٠ پلە بۆ خولگەی خۆی مەیل بوو — لە th e کاتی فڕینی ئاسۆی نوێ.[28][24]
ھایدرا بە بەراورد بە باقی مانگەکانی پلۆتۆ بە شێوەیەکی ڕێژەیی خێرا دەسوڕێتەوە کە ھەموویان ماوەی خولانەوەی زیاترە لە ڕۆژێک.[28] ئەم خولانەوەی خێرایەی ھایدرا لە نێوان ماوەی خولانەوەی زۆربەی [[ئۆبجێکتی پشتێنەی کویپەر]دا باو و ئاسایییە.]s.[28] مادەی ڕووکاری ھایدرا دەتوانێت دەربچێت بەھۆی ھێزی ناوەندگەراییs ئەگەر بە ڕێژەیەکی خێراتر بسوڕایەوە.[29][23]
ھایدرا بە دەوری ناوەندی باری پلۆتۆ-کارۆن دەسوڕێتەوە بە دووری 64,738 km (40,226 mi).[24] ھایدرا دەرەوەیترین مانگی پلۆتۆیە، لە دەرەوەی Kerberos.[30] بە ھەمان شێوەی ھەموو مانگەکانی پلۆتۆ، خولگەی ھایدرا نزیکە لە بازنەیی و ھاوتەختە لەگەڵ خولگەی شارۆن، ھەموو مانگەکانی پلۆتۆ مەیلی خولگەیییان زۆر نزمە بۆ ھێڵی ئیستوایی پلۆتۆ.[30]
ھایدرا بە دەوری ناوەندی باری پلۆتۆ-کارۆن دەسوڕێتەوە بە دووری 64,738 km (40,226 mi).[24] ھایدرا دەرەوەیترین مانگی پلۆتۆیە، لە دەرەوەی Kerberos.[30] بە ھەمان شێوەی ھەموو مانگەکانی پلۆتۆ، خولگەی ھایدرا نزیکە لە بازنەیی و ھاوتەختە لەگەڵ خولگەی شارۆن؛ ھەموو مانگەکانی پلۆتۆ مەیلی خولگەیییان زۆر نزمە بۆ ھێڵی ئیستوایی پلۆتۆ.[30]
خولگەی نزیکەی بازنەیی و ھاوتەختەی مانگەکانی پلۆتۆ ئەوە پیشان دەدات کە لەوانەیە لە دوای دروستبوونیانەوە بە پەرەسەندنی مەل و بادا تێپەڕیبێت.[31][32] لە کاتی دروستبوونی پلۆتۆدا مانگە بچووکەکان، ڕەنگە ھایدرا خولگەیەکی زیاتری eccentric ھەبووبێت بە دەوری ناوەندی باری پلۆتۆ-شارۆن.[33] خولگەی بازنەیی ئێستای ھایدرا ڕەنگە بەھۆی دامپینی مەل و بای شارۆن بووبێت ئیکسەنتریسیتی خولگەی ھایدرا، لە ڕێگەی کارلێکەکانی مەل و با. کارلێکە یەکترە مەل و بایییەکانی چارۆن لەسەر خولگەی ھایدرا دەبێتە ھۆی ئەوەی ھایدرە سەرنجڕاکێشیی خولگەی خۆی بگوازێتەوە بۆ چارۆن، بەم شێوەیە دەبێتە ھۆی ئەوەی کە خولگەی ھایدرا وردە وردە بە تێپەڕبوونی کات زیاتر بازنەیی بێت.[33]
ھایدرا ماوەی خولگەی نزیکەی ٣٨٫٢ ڕۆژە و لەگەڵ مانگەکانی تری پلۆتۆدا دەنگ دەداتەوە. ھایدرا لە ٢:٣ دەنگدانەوەی خولگەدایە لەگەڵ نیکس، و دەنگدانەوەیەکی ٦:١١ لەگەڵ Styx (ڕێژەکان نوێنەرایەتی ژمارەی خولگە تەواوکراوەکان دەکەن بۆ ھەر یەکەیەکی کات؛ ڕێژەکانی ماوەکان بریتین لە… پێچەوانەکان).[27][34] لە ئەنجامی ئەم دەنگدانەوە ٣ تەنە "ھاوشێوەیەی لاپلاس"، پەیوەندی لەگەڵ ستایکس و نیکس بە ڕێژەی ٥:٣ ھەیە.<name ref ="ویتز٢٠١٥"/> خولگەی ھایدرا نزیکە لە دەنگدانەوەیەکی خولگەیی ١:٦ لەگەڵ شارۆن،[35] بە جیاوازی کاتی ٠٫٣٪. گریمانەیەک کە ڕەنگدانەوەی نزیک ڕوون دەکاتەوە پێشنیاری ئەوە دەکات کە دەنگدانەوەکە پێش کۆچی دەرەوەی شارۆن سەرچاوەی گرتووە دوای دروستبوونی ھەر پێنج مانگی ناسراو، و بەھۆی ھەڵچوونی ناوخۆیی خولیی ٥٪ لە ھێزی مەیدانی کێشکردنی پلۆتۆ-کارۆندا دەپارێزرێت.[notes 1][36]
<ناوەند> داڕێژە:وێنەی تێبینیکراو
کەشتی ئاسمانی ئاسۆی نوێ سەردانی سیستەمی پلۆتۆی کرد و وێنەی پلۆتۆ و مانگەکانی لە کاتی فڕینەکەیدا لە ١٤ تەممووزی ٢٠١٥. لە کاتی فڕینی ئاسۆی نوێدا، ھایدرا لە پشت پلۆتۆوە بوو و… دوورتر لە ئاسۆی نوێ لە نزیکترین نزیکبوونەوەدا.[21] مەودای گەورەتری ھایدرا لە ئاسۆی نوێ بووە ھۆی ئەوەی وێنەی وردی کەمتری ھایدرا.[21] پێش فڕینەکە، "وێنەگری سیخوڕی مەودای دوور" کە لەسەر کەشتی New Horizons پێوانەکردنی قەبارەی ھایدرای ئەنجامدا، بە خەمڵاندنی ھایدرا کە تیرەکەی نزیکەی 45 km (28 mi) بێت.[37] پێکھاتەی ڕووکاری ھایدرا، ڕەنگدانەوەی و تایبەتمەندییە فیزیایییە بنەڕەتییەکانی تر دواتر لە کاتی فڕینەکەدا بە ئاسۆی نوێ پێوانە کران.[37]
یەکەم وێنەی وردی ھایدرا بوو، یان لە کەشتی ئاسمانی ئاسۆی نوێ لە ١٥ تەممووزی ٢٠١٥ دوای فڕینەکە وەرگیرا. یەکەم وێنەی وردی ھایدرا، کە لە دووری وەرگیراوە، وا دەرکەوتووە کە گۆڕانکاری ڕووناکی و تایبەتمەندییەکی بازنەیی تاریکی نیشان دەدات.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.