![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/MS_Demyelinisation_CD68_10xv2.jpg/640px-MS_Demyelinisation_CD68_10xv2.jpg&w=640&q=50)
فرە ڕەقبوون
From Wikipedia, the free encyclopedia
فرە ڕەقبوون، ئێم ئێس یان چەن سکلرۆزی (بە ئینگلیزی: Multiple sclerosis یان Encephalomyelitis disseminata) کە بە کورتی بە ئێم ئێس یان MS دەناسرێت، جۆرێک نەخۆشی ھەوکردنە کە تێیدا پۆشەنی مایڵینی خانەکانی دەماری لە مێشک و بڕبڕاگەدا زیان دەبینێ و دەبێتە ھۆی تێکچوونی باری ئاسایی گواستنەوەی پەیامەکانی دەماری.
![]() | ئەم وتارە ئاماژەی بە ھیچ سەرچاوەیەک نەداوە. تکایە بە دانانی ئاماژە بۆ سەرچاوە بڕواپێکراوەکان، ئەم وتارە باشتر بکە. دەقە بێسەرچاوەکان لەوانەیە داوای سەرچاوەیان لێ بکرێت یان لاببرێن. |
لەوانەیە پێویست بکات ئەم وتارە سەرلەنوێ بنووسرێتەوە بۆ گونجاندنی لەگەڵ ستانداردەکانی شێواز. |
![]() | ئەم وتارە پێویستی بە بەسەرداچوونەوەیە لەلایەن پسپۆڕێکی بابەتەکەوە. |
ئێم ئێس | |
---|---|
![]() | |
لقی | demyelinating disease، demyelinating disease of central nervous system، autoimmune disease of central nervous system، نەخۆشی |
زانا | Jean-Martin Charcot |
Health specialty | neurology |
نیشانەکان | chronic neuropathic pain |
پشکنینى پزیشکى | ئێم ئاڕ ئای، positron emission tomography، lumbar puncture |
بەستەری داتا دەرەکییەکان | http://www.nanbyou.or.jp/entry/3806 |
ICD-9-CM | 340 |
ICPC 2 ID | N86 |
ناسنامەی زاراوەی NCI | C3243 |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/MS_Demyelinisation_CD68_10xv2.jpg/640px-MS_Demyelinisation_CD68_10xv2.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/HLA.svg/200px-HLA.svg.png)
تێکچوونی کاری گواستنەوەی پەیامەکانی دەماری دەبێتە ھۆی سەرھەڵدانی کۆمەڵێک نیشانەی وەک کێشەی فیزیکی لەش، کێشەی ھزری و بڕێجار کێشەی دەروونپزیشکی. ئێم ئێس بە چەند شێوە دەردەکەوێ و نیشانەکانی یا لە چەند قۆناخدا (بە شێوەی گەڕان)یان لە درێژایی ژیاندا (بەشێوەی تاو-تاو) ڕوو دەبێ. لەوانەیە لە نێوان ھوژمەکانی ئێم ئێسدا (ھێرشەکانی ئێم ئێس) نیشانەکان بە تەواوی بزر ببن، سەرەڕای ئەمە کێشەی ھەمیشەیی دەماری بەتایبەت لەگەڵ ھێزگرتنی نەخۆشی، لەگەڵ نەخۆشدا دەمێنێتەوە.
ئەگەرچی بە دروستی ھۆکاری نەخۆشی ئێم ئێس دەرنەکەوتووە، بەڵام میکانیزمی سەرەکی ئەم نەخۆشییە بریتییە لە تێکدانی مایڵین لەلایەن کۆئەندامی بەرگری لەش یان تێکچوونی خانەکان لە بەرھەمھێنانی مایڵین. بە بۆچوونی زانیارانی ئەم بوارە ھۆکارەکانی ئەم میکانیزمە بریتییە لە ھۆکاری جینیتیکی و ھۆکاری ژینگەیی وەک چڵک.
ئێم ئێس بەشێوەی ئاسایی لەڕێگەی نیشانەکان و ئەزموونەکانی پزیشکییەوە دەناسرێتەوە؛ ھێشتا زانستی پزیشکی نەیتوانیوە چارەسەری تەواوی بۆ بدۆزێتەوە، ئەو چارەسەرانەی لە ئارادایە، تەنیا بۆ گەڕاندنەوەی کارایی ئەندامەکان لەدوای ھەر ھوژمێک و بەرگری لە ھوژمەکانی دوایی ئێم ئێسە. ھەڵبەت ئەو دەرمانانەی بۆ ئەم نەخۆشییە دەنوێنرێن، تا ڕادەیەک کاریگەرە، بەڵام لێکەوتەی خراپیشی ھەیە.
لە ژنان، کەم تەمەنان، ئەوانەی نەخۆشییەکەیان گەڕاوگەڕە و ئەوانەی لە سەرەتاکاندا تووشی کەمترین ھوژمی ئێم ئێس بوون، شانسی کاریگەری دەرمانەکان زۆرترە.
ھیوای ژیان لە نەخۆشانی ئێم ئێسدا ٥ تا ١٠ ساڵ کەمتر لە خەڵکی ئاسایییە. لە ساڵی ٢٠٠٨، نزیکەی ٢٫٥ ملیۆن کەس لە جیھاندا بەم نەخۆشییەوە تلاوە. ئەم نەخۆشییە بەزۆری ڕووبەڕووی تەمەنی ٢٠بۆ٥٠ ساڵ و ژنان (دووئەوندەی پیاوان) دەبێتەوە.
ناوی چەن سکلرۆزی لە برین و قەتماخەکانی نێو سپێنەی مێشک یا بڕبڕاگەەوە گیراوە. ئێم ئێس لە ساڵی ١٨٦٨ لەسەر دەستی جین مارتین چارکت ھاتە ناسین. توێژەران بەردەوام لە لێکۆڵینەوەدان تا ڕێگای ناسینەوە و دەرمانی نوێ ئاراستە بکەن.