From Wikipedia, the free encyclopedia
بەنگڵەلیژە، بە عەرەبی الباصول ناوی زانستى: Drimia maritima جۆرێکە لە ڕووەکی گوڵدار لە خێزانی Asparagaceae, ژێر خێزانی Scilloideae (پێشتر خێزانی Hyacinthaceae). ئەم جۆرە بە چەندین ناوی باو ناسراوە : پیازى بەرازى (خوگانە)[1] پیازی دەریایی, پیازى سور و پیارۆڵ (یان باسۆڵ) چونکە گوڵی ڕەنگ سوور بەرهەم دەهێنێت لەبری سپی. [2] زێدى باشووری ئەوروپا و ڕۆژئاوای ئاسیا و باکووری ئەفریقایە. لە چیاکانى کوردستانیش هەیە.
ئەم ڕووەکە لە تۆپک (گۆپک)ێکى گەورەوە گەشە بکات تا دەگاتە ٢٠ سانتیمەتر پانى و کێشی یەک کیلۆگرام . ڕەنگە چەندین تۆپک (گۆپکە)ى بە کۆمەڵ گەشە بکەن و بەزۆری تەنها لە ژێر ڕووی خاکەکەدا بن. لە بەهاردا هەر گۆپکەیەک کولیلکێک بەرهەم دەهێنێت کە نزیکەی دە گەڵاـ درێژی هەریەکەیان دەگاتە مەترێک. ڕەنگیان سەوزی تۆخ و لە پێکهاتەدا چەرمین.
بێجگە لە ناوچە وشکانیە بەرزەکانى وەک هەرێمى زاگرۆس، ئەم ڕووەکە لە شوێنی نیشتەجێبوونی بەردینی کەنار دەریاکانیش گەشە دەکات، بە تایبەت لە حەوزی دەریای ناوەڕاست, . لە شوێنی کراوە و لە شوێنە زۆر سێبەرەکاندا گەشە دەکات. خووی بەرهەمهێنانی گەڵا لە بەهاردا و گوڵ لە پاییزدا خۆ گونجاندنێکە لەگەڵ کەشوهەوای دەریای ناوەڕاستی ، کە هاوینى گەرم و وشکە.
ئەم ڕووەکە وەک ژەهر و وەک چارەسەری دەرمانی بەکارهاتووە. پێکهاتە چالاکە سەرەکییەکان بریتین لە گلایکۆسایدەکانی دڵ ، لەوانەش بوفادینۆلیدەکانی ناوازە وەک گلوکۆسیلارین A، پرۆسیلاردین A ، سیلارین A، سیلیگلۆکۆساید و سیلیفایۆساید. ڕووەکەکە دەتوانێت ڕێژەی گلایکۆسایدی دڵی هەبێت کە دەگاتە ٣٪. Scilliroside, گرنگترین پێکهاتە ژەهراویەکان، لە هەموو بەشەکانی ڕووەکەکەدا هەیە. [3] گەڵا پانەکانی ئەم ڕووەکە کاتێک بە تەواوی وشک دەبنەوە ژەهراویبوونیان لەدەست دەدەن و لەلایەن ئاژەڵ و مەڕوماڵات دەخورێن. [4] لە فەلەستین ، جووتیارانی عەرەب ئەو ڕووەکە بەکاردەهێنن وەک ناوبڕ بۆ سنووری زەوییە کشتوکاڵییەکانیان، بەهۆی تایبەتمەندییە جیاوازەکانی ڕووەکەکە. لاى گوڵفرۆشەکان بۆ رازاندنەوە و جوانکارى هەیە.
ئەم جۆرە لە کۆنەوە وەک ڕووەکێکی دەرمانی بەکارهاتووە. لە سەدەی ١٦ی پێش زاییندا ئاماژەی پێکراوە کە یەکێکە لە کۆنترین دەقە پزیشکییەکانی میسری کۆن . [5] فیساگۆرس لە سەدەی شەشەمی پێش زایین لەسەری نووسیوە. [6] هیپۆکراتس بۆ چارەسەرکردنی زەردوویی و تەشەنوج و تەنگەنەفەسی بەکاری هێناوە . [2] هەروەها تیۆفراستۆس ئاشنای بوو. [5] بەکارهێنانی سەرەتایی دەرمانی وەک چارەسەرێک بوو بۆ ئاوسان,. تێکەڵەى بەنگڵەلیژە و سرکە بۆ چەندین سەدە چارەسەرێکی باو بوو. [7] هەروەها ئەم ڕووەکە وەکو دژەقەبزى و دژەبەڵغەم بەکاردەهێنرا . [2]
هەروەها ئەم ڕووەکە وەک ژەهر بەکارهێنراوە . زۆر تاڵە، بۆیە زۆربەی ئاژەڵەکان خۆیان لێی بەدوور دەگرن. بەڵام مشکەکان بە ئامادەیی دەیخۆن، و پاشان بەدەست سیلیرۆسایدی ژەهراوی دەمێننەوە. ئەمەش وایکردووە ئەم ڕووەکە ببێتە مێشوولەکوژێکی بەناوبانگ بۆ ماوەی نزیکەی ئەو ماوەیەی کە وەک دەرمان بەکاردەهێنرێت.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.