Массийн хаамийн гӀирсаш
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ма́ссийн хаами́йн гӀи́рсаш[1] (МХГӀ, аьлчи а массийн хаамийн гӀирсаш, массийн коммуникацийн гӀирсах МКГӀ къаьсташ) —техникин гӀирсашца публикан хаам дӀабахьийтаран цхьанакхетна меженаш; хӀинца а алсам леладо оьрсийн маттахь («массийн коммуникацин гӀирсаш» терминца дуьстича) хӀора дийнан практикан гӀирс массийн аудиторешна билгалбоккхуш, охьуш, хаамаш баржош[2].
Нейтрал таллар. |
Бакъонийн документашкахь Российн Федерацехь массийн хаамийн гӀирсаш кхетабо периодан зорбано арахецнарг, машано арахецнарг, телеканал, радиоканал, телепрограмма, радиопрограмма, видеопрограмма, кинохроникан программа, даиман йолчу цӀарца периодехь баржо массийн хааман кхин кеп[3].
Озабезам ца хилар, оцу йукъахь нейтраналла, и термин кхето чот оьшу хӀокхуннао:
Термин «массийн хаамийн» гӀирсаш йукъайаьлла оьрсийн маттахь 1970-гӀа шерашкахь гочдина французин терминах moyens d'information de masse. Французин маттара и термин йукъара дӀайаьлла йаьлла 1960-гӀа шерийн шолгӀачу декъехь[4]. Иштта, Советийн Союзехь йукъайоккхуш хилла йолу керлачун кеп йолучхьа, коьртачу Ӏалашонехь, ССКП ЦК пропагандин Отделан йукъарлица, шена харц хаам баийтина МПУ журналистикан факультетан докладан кехатах тешна йолу, термин йукъайаккха буьйлабелира, иза йукъайаьллачу пачхьалкхехь анахронизм хилира.
ГӀуллакх иштта ду, «МХГӀ» термино билгалйоккху прессан, радион, телевиденин («лакхара — охьа») цхьа агӀо, аьлча а цуо факт хилла санкции ло авторитараналлин, церан хӀуманна Ӏаткъам хила безаш болуш санна (иза гучуйаккхаро французин маттара иза дӀадаьккхира[4]), йогӀуш а йац коммуникацин электронан гӀирсаш кхиарца, шен коьрта вектор сихха йухайоьрзу зӀе йу массаьрца а.
Термин «массмедиа» ингалсан «mass media» схьаэцна йу. Ингалсан маттахь и термин йу йукъадаьлла дацдар media of mass communication, аьлча а массийн коммуникацин гӀирсаш (МКГӀ).
Таханлерчу хьолашкахь церан совдуьйлучу тӀедахкаршца коммуникацийн электронан гӀирсан ролах нийса кхетор а, уьш сиха, массо агӀора кхиарна «массмедиа» («медиа» санна) термино новкъарло йо кхета, ша гойту кхачам фактехь ца магор гочдан «mass media» термин нохчийн матта.
МКГӀ-н, шеш кхоьллинарш пачхьалкхан йа муниципалан Ӏедалан меженаш йолун дела, нийсониг хир йу «массийн пропагандин гӀирс» термин, цуо (кхетадо пропагандин лагӀбина кхетам, аьлча а хье цӀанбеш йолу пропаганда) гойтур йу церан коьрта функци.
«Массийн коммуникацин гӀирсаш» термин оьрсийн маттан йукъабалийра советийн талламчаша 1960-гӀа шерашкахь ингалс маттара «media of mass communication» гочдина, цигара нохчийн мате а даьлла и термин. «Коммуникаци» дешан маьӀна оцу меттехь «зӀе а, къамел дар а» ду.
«Массийн коммуникацин гӀирсаш» кхетам «медиа» терминца а, цунах схьадевллачаьрца а хийцаро Ӏаржбина ца Ӏа оцу хӀуманах кхетар, амма хуьлу шеца гӀертар, хьалха, массийн коммуникацин проблематика даймехкан талларехь кар-кара да лар хадор, ткъа шолгӀа — тахана ингалсан media нохчийн матте нийса гочдина лелош болу талламхошца зӀенаш хадор. Нийса хир ду «массийн хаамийн гӀирс», «массийн пропагандан гӀирс», «массийн коммуникацин гӀирс» терминаш йекъар, царна къаьстина кхетам болуш йаха бакъо йала. Нагахь французаш МХГӀ термин дӀатеснехь, Россехь и ца магайо аьлла дац. Терминологехь лело йеза шайолу дукхалла хӀуманах дика кхетархьама а, иза нийса лело аьтту балархьама а.